Арэх маньчжурскі

Арэх маньчжурскі
Арэх маньчжурскі ў Дэндрарыі Рабера Ленуара  (фр.) ў Рандзё  (руск.) (Бельгія). Абхоп на вышыні 1 м ад зямлі — 285 см (у 2007 годзе)
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Двухдольныя[2] Парадак:  Букакветныя Сямейства:  Арэхавыя Род:  Арэх Від:  Арэх маньчжурскі
Міжнародная навуковая назва
Juglans mandshurica Maxim., 1856
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   845177 NCBI   91218 EOL   2872272 GRIN   t:20758 IPNI   442388-1 TPL   tro-16700044

Арэх манчжурскі^[3] (Júglans mandshúrica^[4]) — від лістападных аднадомных дрэў або кустоў роду Арэх^[5].

Батанічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя з кнігі «E mei zhi wu zhi»

Вышыня дасягае 25-30 м^[5]. Ствол роўны, прамы, з разгалістай або шырокакруглявай ажурнай кронай, якая нагадвае крону некаторых відаў пальмы^[5].

Кара цёмна-шэрая, парасткі жаўтлява-карычневыя апушаныя.

Лісце на хвосціках даўжынёй 5-20 см, чарговае, складанае, непарнапёрыстае, даўжынёй да 40-90 см (радзей да 1, 25 м), з 7-19 даўгавата-эліптычнымі пільчатымі лісточкамі памерамі 6-17 см у даўжыню і 2-7 см у шырыню^[5]. Ліставая пласцінка зубчастая, рэдка дробназубчатая, вяршыня яе завостраная, абаксіяльны бок апушаны.

Кветкі дробныя, аднаполыя, з’яўляюцца адначасова з распусканнем лісця. Тычынкавыя кветкі ў доўгіх віслых каташках, песцічныя — па 3-10 на канцах парасткаў. Цвіце ў красавіку — маі.

Плады касцянкападобныя сабраны па 3-7 у групу, авальныя, нагадваюць грэцкі арэх, але драбней (2,5—7,5 см) і маюць вельмі тоўстую зялёную або бураватую рабрыстую шкарлупіну^[5]. Ядро арэха мае малы памер, ядомае^[5]. Плады спеюць у жніўні — кастрычніку і хутка ападаюць на зямлю цалкам з раскрытым каляплоднікам. Каляплоднік — зялёны, пры паспяванні жухне, моцна апушаны, лёгка аддзяляецца ад арэха, ліпкі ад залозістых валасінак.

Лік храмасом 2n = 32.

Злева направа: агульны выгляд; кара; пупышка

Злева направа: тычынкавыя кветкі; песцікавыя кветкі; няспелы плод; спелы раскрыты плод

Распаўсюджванне

Плод. Ілюстрацыя з працы К. І. Максімовіча Diagnoses des nouvelles plantes du Japon et de la Mandjourie, 1873

Натуральны арэал віду — Маньчжурыя (паўночна-заходні Кітай), Далёкі Усход (Прымор’е і Прыамур’е), а таксама Карэйскі паўвостраў^[5]. Прысутнічае на Сахаліне.

Расце ў змешаных кедрава-шырокалісцевых лясах па далінах рэк і ў ніжнім поясе гор, узбіраючыся да вышыні 500—2800 м над узроўнем мора.

У культуры на тэрыторыі былога СССР сустракаецца ў Ленінградскай і Тульскай абласцях, у Беларусі, на Урале, у лесастэпавай і стэпавай палосах Паволжа^[5].

Экалогія

Зімастойкі, пераносіць маразы па меншай меры да −45 ° (напрыклад, здавальняюча расце на поўдні Краснаярскага краю^[6], у Кузбасе, на Алтаі, а таксама на тэрыторыі Паўночнай Амерыкі — у Эдмантане, Альберта, Канада)^[5]. Аднак у сярэдняй паласе Расіі маладыя парасткі могуць сур’ёзна пакутаваць ад вясновых замаразкаў. У выпадку іх вымярзання новыя парасткі аднаўляюць рост са спячых пупышак у сярэдзіне чэрвеня. Святлалюбівы, але можа расці і ў цені. Аддае перавагу ўрадлівым увільготненым, друзлым глебам, адчувальны да недахопу глебавай і атмасфернай вільгаці.

Размножваецца насеннем (арэхамі) і каранёвым параснікам^[5].

Арэх маньчжурскі ўступае ў пару плоданашэння ва ўзросце чатырох — васьмі гадоў (у культуры — у 12-15 гадоў). Цвіце ў канцы мая, у кастрычніку паспяваюць плады^[5].

Жыве да 250 гадоў. Да 80-90 гадоў расце хутка, затым рост прыпыняецца.

Значэнне і прымяненне

Восеньская афарбоўка лісця

У кулінарыі і медыцыне

Ядро арэха выкарыстоўваюць у кандытарскай прамысловасці ў свежым выглядзе і для атрымання высакаякаснага алею^[5]. Зародыш утрымлівае ў сярэднім 55 % высыхаючага тлустага алею, які не саступае па якасці грэцкаму алею^[5].

У лісці знойдзена вялікая колькасць вітаміну С і караціна. Дзякуючы карысным уласцівасцям, маньчжурскі арэх выкарыстоўваецца ў народнай медыцыне. Нарыхтоўваюць кару, кару каранёў і арэхавы алей, які прымяняюць у якасці слабільнага і супрацьгельмінтавага сродка. Адвар лісця і пладовай коркі прымаюць супраць залатухі^[5].

У лясной і садовай гаспадарцы і прамысловасці

Рамка з маньчжурскага арэха

Арэх маньчжурскі шырока выкарыстоўваецца для азелянення гарадоў. Адметны формай шырокай і круглявай кроны, незвычайным буйным лісцем.

Драўніна цвёрдая, прыгожай тэкстуры, з вузкай светла-шэрай абалонай і карычневым ядром. Выкарыстоўваецца на выраб мэблі, дробных вырабаў, высакаякаснай фанеры.

Іншае

Каляплоднік з’яўляецца крыніцай фарбавальніка для фарбавання скуры і футра, драўняных паўфабрыкатаў (марылка). Дапушчальныя да выкарыстання ў складзе фарбы для валасоў.

Шкарлупіну арэхаў выкарыстоўваюць у дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.

Кара, лісце, плады ўтрымліваюць таніны. Меданос.

Таксанамія

Сінонімы^[7]:

• Juglans cathayensis Dode

• Juglans cathayensis var. formosana (Hayata) A.M.Lu & R.H.Chang

• Juglans collapsa Dode
• Juglans draconis Dode
• Juglans formosana Hayata
• Juglans stenocarpa Maxim.

Зноскі

1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
3. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 69. — 160 с. — 2 350 экз.
4. Часам пішацца mandschurica
5. Митюков А. Д., Налетько Н. Л., Шамрук С. Г. Орех маньчжурский // Дикорастущие плоды, ягоды и их применение. — Мн: Ураджай, 1975. — С. 91-93. — 200 с. — 130 000 экз.
6. Маньчжурскі арэх Архівавана 3 кастрычніка 2016.
7. Па дадзеных сайта Flora of China

Літаратура

• Усенко Н. В. Деревья, кустарники и лианы Дальнего Востока. — Хабаровск, 1969.

Спасылкі

• Juglans mandshurica (англ.). — Flora of China. Архівавана з першакрыніцы 12 сакавіка 2012. Праверана 7 ноября 2008.
• Маньчжурский орех (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі
• Макунас А. Крепкий маньчжурский орешек // Сады Сибири : газета. — 2012. — № 8.