Вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй (1600—1611)

Вайна ВКЛ са Швецыяй 1600—1611
Асноўны канфлікт: Вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй 1600—1611
Гусарыя — галоўная ўдарная сіла войска ВКЛ
Дата	1600—1611
Месца	Інфлянты (цяпер Эстонія, Латвія)
Прычына	спрэчка за Эстляндыю разам з дынастычным канфліктам за шведскі сталец Жыгімонта Вазы і Карла Сёдэрманландскага
Вынік	перамір'е
Праціўнікі
Швецыя Рэч Паспалітая
Камандуючыя
Карл Карлсан Юленьельм, Карл IX, Андэрс Ленартсан, Ёахім Фрыдрых фон Мансфельд, Ян Насаўскі, Арвід Эрыксан Столарм Ян Караль Хадкевіч, Юрген Фарэнсбах, Крыштаф Радзівіл Пярун, Ян Замойскі, Станіслаў Жалкеўскі

Вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй у Інфлянтах 1600—1611 — ваенны канфлікт Рэчы Паспалітай са Швецыяй з-за зямель былой Лівонскай канфедэрацыі, які быў працягам дынастычнай барацьбы за шведскі каралеўскі сталец у 1598—1600 гадах паміж Карлам Сёдэрманландскім і Жыгімонтам Вазам.

Прычыны

Пасля смерці ў лістападзе 1592 года караля Швецыі Юхана III, яго карона перайшла да старэйшага сына і правамоцнага спадчынніка Жыгімонта Вазы, караля Рэчы Паспалітай. Пасля каранацыі Жыгімонта Вазы і яго жонкі, утварылася асабістая унія Рэчы Паспалітай і Шведскага каралеўства. Але ў выніку інтрыг яго дзядзькі Карла, герцага Сёдэрманландскага, які ўзначаліў лютэранскую апазіцыю, кароль прайграў бітву пад Лінчэпінгам у 1598 годзе, і страціў асабісты дамен — Фінляндыю ў 1599 г., пасля чаго быў распрацаваны новы праект нападзення сіламі Інфлянцкай земскай службы на чале з Юргенам Фарэнсбахам на Эстляндыю і Фінляндыю.

Сілы бакоў

Вялікі гетман каронны Ян Замойскі прапанаваў ідэю выкарыстання атрадаў казакоў у ваенных дзеяннях у Лівоніі^[1]. Шляхта ўхваліла прапанову гетмана, аднак абмежавала кантынгент з 6000 (прапанаваных Яна Замойскім) да 2000 казакоў, з прычыны нядаўніх казачых паўстанняў Касінскага і НалівайкіФранц, М. Запорожские казаки в борьбе за Прибалтику(руск.) // Studia Slavica et Balcanica Petropolitana : часопіс. — 2014. — № 1 (15). — С. 88—97. — ISSN 1995-848X.. У кастрычніку 1601 года казакі з’явіліся на лівонскім фронце ў складзе сіл гетмана Яна Замойскага, якія дзейнічалі ў накірунках Дэрпт, Рэвель і Пярну, аднак, не праявілі вялікага жадання змагацца з-за традыцыйнай затрымкі, з боку Рэчы Паспалітай, ў выплаце жалавання^[2].

Вайна

Шведскае наступленне

У лістападзе 1599 года войскі герцага Карла Сёдэрманландскага захапілі Нарву, а да сакавіка 1600 года занялі Эстляндыю, прымусіўшы мясцовую шляхту прысягнуць Карлу. У Рэвелі і Нарве 19 жніўня 1600 г. высадзілася шведскае войска ў 10 000 салдат, да якога далучылася эстляндская шляхта і сялянская пяхота, усяго — 14 000. Агульнае кіраўніцтва ажыццяўляў Карл Сёдэраманландскі. Начальнікам над войскамі Рэчы Паспалітай у Інфлянтах паводле загаду караля быў прызначаны ваявода вендэнскі Юрген Фарэнсбах, які меў 2400 наёмных салдат (з 800 гусараў і 1000 пяхоты). Калі да яго дабраліся падмацаванні ад Рыгі, інфлянцкага паспалітага рушэння і літоўскія татар, сілы Рэчы Паспалітай дасягнулі 4500 салдат.

Карл IX

Пасля заканчэння збору 13 верасня шведскія войскі рушылі на Інфлянты, яны падзяліліся на 2 групы: адна — з Рэвеля на Парнаву і другая — з Нарвы на Дэрпт. Сіл Рэчы Паспалітай было недастаткова, каб адбіцца, але яны здолелі перамагчы шведаў у сутычцы 29 верасня пад Каркусам, аднак Парнава была страчана (17 кастрычніка), Вільяндзі — (3 лістапада). Пасля ўдалай для войска ВКЛ бітвы пад Кессю 7 студзеня 1601 г., войска ВКЛ разышлося па краі і пачало жорстка рабаваць насельніцтва. Мясцовыя жыхары пачалі спрыяць шведам, і скора тыя занялі Вольмар.

У лютым 1601 года шведы дайшлі да Дзвіны і Рыгі (абаронай кіраваў Юрген Фарэнсбах), а 28 сакавіка аблажылі Какенгаўз. Гарадскі пасад здаўся 1 красавіка, і баранілася толькі пяхота ВКЛ на замку. Шведы блакіравалі замак 2600 салдатамі, а самі адвялі асноўныя сілы на 30 км на ўсход ад горада — да Эрлаа. Там Карл Сёдэрманландскі перадаў кіраўніцтва свайму пазашлюбнаму сыну Карлу Карлсану Юленьельму, а сам паехаў у Швецыю.

Дзеянні войска ВКЛ у 1601—1609 г.

Вялікі гетман ВКЛ Крыштоф Радзівіл «Пярун»

Храналогія бітваў

• 1600 — бітва пад Каркусам (29 кастрычніка)
• 1600 — бітва пад Лімбажы (15 лістапада)
• 1601 — бітва пад Кесю (7 снежня)
• 1601 — бітва пад Эргле (2 чэрвеня)
• 1601 — бітва пад Кокенгаўзам (23 чэрвеня)
• 1601 — аблога Вольмара (18 кастрычніка — 18 студзеня)
• 1602 — аблога Феліна (25 сакавіка — 17 мая)
• 1602 — бітва пад Рэвелем (30 чэрвеня)
• 1602 — аблога Белага Каменя (31 мая — 30 верасня)
• 1603 — бітва пад Ракверы (5 сакавіка)
• 1604 — бітва каля Белага Каменя (25 верасня)
• 1605 — бітва пад Кірхгольмам (27 верасня)
• 1608 — аблога Дынамента (жнівень)
• 1609 — аблога Парнавы (28 лютага — 2 сакавіка)
• 1609 — бітва пад Салісам (23—24 верасня)
• 1609 — бітва каля Даўгаўгрывы (6 кастрычніка)

Літаратура

• Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I.
• Stanisław Herbst, Wojna Inflancka 1600—1602, wyd. II, Inforteditions 2007.
• Leszek Podhorodecki, Rapier i koncerz, Warszawa 1985, ISBN 83-05-11452-X
• Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny Wiek, Warszawa 1982, ISBN 83-06-01093-0.
• Henryk Wisner, Kircholm 1605. Warszawa 2011, Bellona, ISBN 978-83-11-12034-1.

Спасылкі

• List o oblężeniu zamku dynamentskiego w Inflanciech do iasnie wielmożnego pana Chrisztopha Moniwida na Dorostaiach, marszałka … W.X. Litewsk. … od namiestnika … dynamentskiego pana Gabriela Bialozora, dzierzawce nowomłynskiego dnia 22 miesiąca Octob. w roku 1605 pisany — Białozor, Gabriel(недаступная спасылка)
• Nowiny z Inflant o sczęslivvey porazce, ktora sie stała nad Karolusem ksiazęciem sudermanskim przez … Iana Karola Chotkievvicza nayvvyzszego hetmana W.X.L. dnia 27 Septemb. vv dzien s. Stanislavva roku 1605(недаступная спасылка)

1. Samuel Koszka do Jana Zamoyskiego, z Białej Cerkwi 22 stycznia 1601 roku // Listy Stanisława Żółkiewskiego 1584-1620 / wydał. T. Xże L. — Kraków: s.n., 1868. — [4], 152 s.: err. — S. 108—110.
2. Herbst, S. Wojna inflancka 1600—1602 / Stanisław Herbst. — Zabrze: Wydaw. Inforteditions, 2006. — 253 s. — S. 140—145. — ISBN 83-89943-14-X.