Вайна за незалежнасць Эрытрэі

Вайна за незалежнасць Эрытрэі
Дата 1 верасня 1961 — 28 мая 1993
Месца Эрытрэя
Прычына згортванне федэрацыі Эфіопіі і Эрытрэі, этнаканфесійная дыскрымінацыя
Вынік незалежнасць Эрытрэі
Праціўнікі
Фронт вызвалення Эрытрэі (да 1981)
Народны фронт вызвалення Эрытрэі (з 1970)
Эрытрэйскі вызваленчы рух (да 1965) 		Эфіопская імперыя (да 1974)

Эфіопія Сацыялістычная Эфіопія (1974—1987)
Эфіопія Народна-Дэмакратычная Рэспубліка Эфіопія (1987—1991)

Камандуючыя
Хамід Ідрыс Аватэ †
Ісаяс Афеворкі 		Хайле Селасіе I †
Эфіопія Менгісту Хайле Марыям
Сілы бакоў
2,000 (1970)[1]
30,000 (1975)[2]
110,000 (1990)[3] 		Эфіопія 29,000 (1975)[1]
Эфіопія 120,000 (1985)[4]
Страты
60,000 забітых[5] 75,000 забітых[5]
Агульныя страты
90,000 мірных грамадзян загінулі[5]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вайна за незалежнасць Эрытрэі — узброены канфлікт паміж Эфіопіяй і паўстанцкімі групоўкамі Эрытрэі.

Сітуацыя

[правіць | правіць зыходнік]

У пачатку 1950-х гадоў па рашэнні Генасамблеі ААН былая італьянская калонія Эрытрэя была ўключана на федэратыўных пачатках у склад Эфіопскай імперыі. У 1962 годзе федэрацыя скасавана. Ва ўмовах панавання народа амхара пачалася цэнтралізацыя. Мелі месца прыгнёт іншых этнічных груп і насаджэнне амхарскай мовы[6][7]. Нават пераход улады ад манархіі да марксісцка-ленінскай групоўцы афіцэраў «Дэрг» у 1974 годзе нічога не змяніў: прадстаўнікі амхара захавалі сваё вяршэнства. У 1991 годзе, пасля шматгадовай грамадзянскай вайны, краінай пачала кіраваць кааліцыя «Рэвалюцыйна-дэмакратычны фронт эфіопскіх народаў»[8].

У аснове сепаратызму ў Эрытрэі ляжалі: мінулае краіны, яе больш высокі ўзровень развіцця ў параўнанні з большасцю іншых правінцый імперыі; традыцыі палітычнай барацьбы, набытыя ў пасляваенны час; этнаканфесійная дыскрымінацыя насельніцтва ў часы валадарання Хайле Селасіе I, грэбаванне з боку імператарскай адміністрацыі духоўнымі і матэрыяльнымі каштоўнасцямі народаў краю, нежаданне эрытрэйскай эліт дзяліцца сваімі даходамі; традыцыйнае феадальнае непадпарадкаванне вярхоўнай улады імператара; псіхалагічныя фактары (напрыклад, пачуццё перавагі часткі жыхароў Эрытрэі над астатнімі народамі імперыі); сацыяльна-палітычныя праблемы (забарона выдання многіх газет і часопісаў, роспуск з сярэдзіны 50-х гадоў прафсаюзаў, партый і іншых грамадскіх арганізацый, нявырашанасць аграрнага пытання); рост этнапалітычнай свядомасці асобных народаў правінцыі і іншае. Шырокае абурэнне ў Эрытрэі выклікала палітыка Хайле Селасіе, накіраваная на згортванне дзейнасці аўтаномных інстытутаў (мясцовага ўрада і Асамблеі) і іх ліквідацыя, а таксама скасаванне свабод і законаў, уключаючы эрытрэйскай Канстытуцыі, уведзеных яшчэ да ўз’яднання Эрытрэі і Эфіопіі. Штуршком для вайны паслужыла скасаванне аўтаномнага статусу Эрытрэі і поўная яе інтэграцыя ў рамках Эфіопскай імперыі на правах звычайнай правінцыі[9].

Паўстанцкі рух

[правіць | правіць зыходнік]

У 1961 годзе супраць цэнтральнага ўрада пачаў баявыя дзеянні Фронт вызвалення Эрытрэі (ФВЭ). Групоўка мела вельмі слабую ваенную арганізацыю, але да 1965 года яна была значна ўмацавана. Структурна ўзброеныя фарміраванні дзяліліся на чатыры зоны адказнасці. Аднак, па сутнасці, яны складаліся з амаль не падпарадкоўваемых цэнтральным камандам аўтаномных партызанскіх атрадаў. Іх камандзіры дзейнічалі ў інтарэсах пэўных этнічных груп. Таксама востра стаяла праблема ўзаемаадносін мусульман і хрысціян. Для недапушчэння міжканфесійных канфліктаў спецыяльна для апошніх была створана пятая аператыўная зона, якая ўключала правінцыю Хамасен разам са сталіцай Асмэрай. Гэта прынцыпова змяніла сітуацыю. Калі раней канфлікт разглядаўся як традыцыйная для гэтага рэгіёна вайна з мусульманскімі паўстанцамі, і для барацьбы з імі прыцягваліся паўвайсковыя часці і паліцыя, то зараз пад сумнеў ставілася «хрысціянскае адзінства» Эрытрэі і Эфіопіі[10].

У 1967 годзе для барацьбы з баевікамі была прыцягнута цэлая армейская дывізія. Супраціў партызан апынуўся слабым і дрэнна скаардынаваным. Паражэнні з аднаго боку прывялі да цэнтралізацыі камандавання, з другога, выклікалі раскол ФВЭ. У наступным пачнецца жорсткая міжфракцыйная вайна. Яе вынікам стала з’яўленне Народнага Фронту вызвалення Эрытрэі (НФВЭ), які абвясціў сябе марксісцка-ленінскай арганізацыяй[10].

Да 1965 года нелегальна дзейнічаў яшчэ Эрытрэйскі вызваленчы рух (ЭВД) — арганізацыя, створаная ў 1958 годзе. Групоўка ставіла перад сабой мэту дамагчыся паўторнага разгляду ў ААН эрытрэйскага пытання, але яна была знішчана ФВЭ[11].

Крызісная сітуацыя ў Эрытрэі аказала прыкметны ўплыў на ўсе бакі жыццядзейнасці эфіопскай дзяржавы. Вайна спрыяла росту сепаратысцкіх настрояў сярод насельніцтва іншых раёнаў імперыі, незадаволенасці ў 2-й дывізіі эфіопскай арміі, раскватараванай у зоне баявых дзеянняў, значнага пагаршэння эканамічнага становішча краіны і паслаблення дзяржаўных фінансаў. Эрытрэйская праблема прыкметна ўплывала на ўзаемаадносіны Эфіопіі са многімі афрыканскімі і азіяцкімі краінамі. Шэраг з іх аказваў матэрыяльную і маральную дапамогу баевікам[11]. Падзеі ў Эрытрэі выявілі глыбокі крызіс абсалютысцка-манархічнага ўрада і падрывалі яго асновы[9].

У маі 1976 года была апублікавана праграма палітачнага ўрэгулявання ў Эрытрэі на аснове аўтаноміі, але ў рамках адзінай дзяржавы, што не задавальняла сепаратыстаў. Яны паспрабавалі выкарыстаць выкліканае падзеннем манархіі аслабленне праціўніка і рушылі свае атрады да Асмэра, дзе ў верасні 1974 года разбілі свае лагеры ў прамой бачнасці горада. Але наступны месяц баевікі ФВЭ патрацілі на сутыкненні паміж сабой, пакуль, нарэшце, саступіўшы просьбам штодзённых дэлегацый з Асмэры і бліжэйшых вёсак спыніць канфрантацыю, не пераступілі да перамоваў, адзіным вынікам якіх стала сумесная часткова паспяховая атака эрытрэйскай сталіцы ў канцы студзеня 1975 года. У студзені 1977 года паўстанцкія франты пачалі магутнае наступленне. У выніку ў іх рукі патрапілі ўсе гарады Эрытрэі, акрамя Асмэры і партоў Масауа і Асэб. Пасля 1978 года ўлады накіравалі ў мяцежны край 100-тысячную групоўку. Паўстанцы зноў сталі дзейнічаць асобна, таму УС Эфіопіі хутка разграмілі атрады баевікоў. Сепаратысты адступілі на захад, а ў жніўні 1981 года іх выбілі ў Судан. Аднак у 1984 годзе НФВЭ распачаў рашучую атаку супраць эфіопскіх войск[12].

Завяршэнне

[правіць | правіць зыходнік]

На момант завяршэння вайны баявыя дзеянні забралі 225 тысяч жыццяў[5].

Па пагадненню сепаратыстаў з урадам у красавіку 1993 года ў Эрытрэі быў праведзены рэферэндум, па выніках якога краіна афіцыйна была абвешчана незалежнай[13]. Прыкметна, што прадстаўнiкi народнасці тыграі, складаючы аснову кіруючых эфіопскіх колаў[8], апынуліся у новай дзяржаве этнічнай большасцю[6].

Некаторы час адносіны паміж краінамі былі самымі дружалюбнымі, аднак хутка ўсё змянілася[6][14].

У 1998—2000 гадах пачалася вайна за кантроль над спрэчнымі памежнымі тэрыторыямі. Падзеі пачаліся з уварвання эрытрэйскай арміі на эфіопскую тэрыторыю, чаму папярэднічаў інцыдэнт у пагранічным пасёлку. Баі з пераменным поспехам вяліся пераважна ў памежжы. Па выніку супрацьстаяння бакі заключылі мірнае пагадненне і адклалі вырашэнне спрэчкі на нявызначаны тэрмін для разгляду справы ў міжнародным арбітражы, які абавязаў краіны падзяліць спрэчную тэрыторыю прыкладна пароўну. Тэрытарыяльнае пытанне было канчаткова закрыта толькі са зменай улады ў Эфіопіі і перадачы праблемных участкаў эрытрэйцам.

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б FOREIGN RELATIONS OF THE UNITED STATES, 1969–1976, VOLUME E–5, PART 1, DOCUMENTS ON SUB-SAHARAN AFRICA, 1969–1972. Public Domain Артыкул змяшчае тэкст з гэтай крыніцы, якая знаходзіцца ў грамадскім набытку.
  2. ↑ TOTAL WAR IN ERITREA, 1978-84.
  3. ↑ Eritrea (01/06). U.S. Department of State.
  4. ↑ TOTAL WAR IN ERITREA, 1978-84.
  5. ↑ а б в г Cousin, Tracey L.. Eritrean and Ethiopian Civil War(недаступная спасылка). ICE Case Studies. Архівавана з першакрыніцы 11 September 2007. Праверана 3 верасня 2007.
  6. ↑ а б в Пискунова, 2006, с. 149-150
  7. ↑ Ethiopia: land of slavery & brutality (PDF). League of Nations. 1935. pp. 2–5. Архівавана з арыгінала (PDF) 6 кастрычніка 2021. Праверана 9 верасня 2023. Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 кастрычніка 2021. Праверана 6 лістапада 2022.Архіўная копія(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 6 кастрычніка 2021. Праверана 6 лістапада 2022.
  8. ↑ а б Михаил Магид. Гражданская война в Эфиопии может взорвать Африку // Ведомости : газета. — 26 января 2021.
  9. ↑ а б Г. В. Цыпкин, В. С. Ягья 1989, p. 201.
  10. ↑ а б Коновалов 2012, p. 38.
  11. ↑ а б Г. В. Цыпкин, В. С. Ягья 1989, p. 200.
  12. ↑ Коновалов 2012, p. 39.
  13. ↑ Eritrea. Архівавана з першакрыніцы 31 кастрычніка 2009. Праверана 25 жніўня 2006.
  14. ↑ А. Иванович. ЭФИОПИЯ - ЭРИТРЕЯ: УРОКИ ВОЗДУШНОЙ ВОЙНЫ // Авиация и время : журнал. — 2009. — № 4. — стр. 40—46.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]