Дуб скальны

Дуб скальны
Агульны выгляд дрэва
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Двухдольныя[2] Парадак:  Букакветныя Сямейства:  Букавыя Род:  Дуб Від:  Дуб скальны
Міжнародная навуковая назва
Quercus petraea (Matt.) Liebl., 1784
Сінонімы
Quercus sessiliflora Salisb. — Дуб позні, дуб летні[3]
Арэал
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   506539 NCBI   38865 EOL   1151364 GRIN   t:30730 IPNI   359961-1 TPL   kew-174374

Дуб скальны ці Дуб сядзячакветны (Quercus petraea) — дрэва, від роду Дуб (Quercus) сямейства Букавыя (Fagaceae), які расце ў краінах Еўропы і у Анатоліі. З'яўляецца адным з нацыянальных сімвалаў Уэльса, дзе яго таксама называюць Валійскім дубам.

Біялагічнае апісанне

Батанічная ілюстрацыя з кнігі «Köhler’s Medizinal-Pflanzen», 1887

Дуб скальны — вялікае лістападныя дрэва 20 — (30) 40 м вышынёй, са ствалом, апранутым такой жа карой, як і ў дуба звычайнага (Quercus robur), і з такой жа магутнай шатрападобнай кронай.

Парасткі і галінкі голыя, раўнамерна пакрыты лісцем.

Пупышкі 0,5-1,5 см даўжынёй, падоўжаныя або круглява-авальныя, з расніцавай па краі лускай.

Лісце

Хвосцікі 1-2,5 см даўжынёй. Лісты (7) 8-12 (14) см даўжынёй і (3,5) 6-7 (8) см шырынёй, глыбока і няправільна лопасцевыя, зверху голыя, ярка-зялёныя, знізу больш бледныя, амаль голыя або з тонкім апушэннемм і з больш доўгімі валасінкамі па жылкам, з закругленым або больш-менш клінаватым аснаваннем, на канцы з падоўжанай тупой лопасцю, па баках з 5-7 парамі цэльнакрайніх або часам буйназубчатых, падоўжаных, тупых, няроўных і найбольш доўгіх у сярэдняй частцы пласцінкі лопасцяў, паглыбленні паміж імі роўныя ¼ — ¹⁄₅ або больш шырыні пласцінкі. Бакавыя жылкі больш-менш выгнутыя, паміж сабой значна выдалены і не паралельна, акрамя жылак, накіраваных у лопасці, ёсць жылкі, накіраваныя ў паглыбленні паміж лопасцямі; прамежкавых жылак, якія ідуць ў выемкі 1-2, галоўным чынам у ніжняй частцы ліставай пласцінкі. Прылісткі хутка ападаюць.

У падвіда Дуб грузінскі лісце неглыбока і коратка лопасцевае з прамымі або дугападобна выгнутымі паралельнымі паміж сабой бакавымі жылкамі, накіраванымі ў лопасці; жылак, накіраваных у паглыбленні паміж лопасцямі, няма або яны слабей выяўленыя толькі ў ніжняй частцы пласцінкі. Прылісткі ў верхавінных пупышак доўга не ападаюць.

Кветкі і плады

Песцічныя кветкі і жалуды па 1,5, часцей за 2-3, з месцамі ці на кароткіх пладаносах не даўжэйшых за хвосцікі. Кветкі дробныя, сабраныя ў вісячыя завушніцы, з'яўляюцца вясной.

Плод — жолуд (1,5) 2-3 (3,5) см даўжынёй і 1-2 см шырынёй, акружаны сашападобнай дравяністай плюскай на ½ — ¹⁄₃ даўжыні, спее на працягу шасці месяцаў; плюска каля 1 см вышынёй і 1,5 см у дыяметры, з амаль плоскай або трохі ўздутай трохкутна-ланцэтнай, шэра-опушеннай лускай, выцягнутай у бураваты кончык.

Злева направа: ствол, пупышкі, тычачкавыя завушніцы, лісце і жалуды

Распаўсюджанне

Лес з дуба скальнага, Ахнакары, Хайленд, Шатландыя

• Паўночная Еўропа: Данія, Ірландыя, Нарвегія (поўдзень), Швецыя (поўдзень), Вялікабрытанія;
• Цэнтральная Еўропа: Аўстрыя, Бельгія, Чэхаславакія, Германія, Венгрыя, Нідэрланды, Польшча, Славакія, Швейцарыя;
• Усходняя Еўропа: Малдова, Украіна, у тым ліку Крым;
• Паўднёвая Еўропа: Албанія, Боснія і Герцагавіна, Балгарыя, Харватыя, Італія, у тым ліку Сіцылія, Паўночная Македонія, Чарнагорыя, Румынія, Сербія, Славенія, Францыя, у тым ліку Корсіка, Іспанія (поўнач);
• Каўказ: Азербайджан, Грузія, Перадкаўказзе, Дагестан;
• Заходняя Азія: Іран (поўнач), Сірыя, Турцыя^[4].

Вобласць распаўсюджання паказваецца таксама для Літвы; арэал цягнецца ад Заходняй Украіны на ўсход да верхняга Буга, сярэдняй плыні Дняпра і Прута, уключае Паўночны Крым і Паўночны Каўказ; ў Заходняй Еўропе ад Паўднёвай Нарвегіі і Паўднёвай Швецыі да паўночнай часткі Балканскага паўвострава, поўначы Італіі, поўдня Францыі і поўначы Іспаніі^[5].

Утварае лясы на свежых глебах, пераважна на схілах гор; на поўдні падымаецца да 1800 м над узроўнем мора. З’яўляецца важнай лесаўтваральных пародай на Паўночным Каўказе, на захадзе Украіны, у Заходняй Еўропе ў межах свайго арэалу. У Крыме і на Каўказе часта расце на сухіх паўднёвых схілах, на горных пародах, якія змяшчаюць вапну; на Паўночным Каўказе выходзіць на скалы і сухія плато; у Паўночным Крыму кантактуе са стэпамі. Меней патрабавальны да багацця і вільготнасці глебы, чым дуб звычайны (Quercus robur). На сухіх глебах утварае чыстыя дрэвастоі або з невялікай прымешкай берасту (Ulmus minor), Carpinus orientalis; у падлеску нярэдка сустракаюцца скумпія (Cotinus), кізіл (Cornus), глог (Crataegus) і Ligustrum; на сухіх кіслых глебах на Каўказе ў падлеску Azalea, на больш глыбокіх глебах характэрная прымешка ясеню (Fraxinus), клёну вастралістага (Acer platanoides) і Acer hyrcanum, каля ручаёў — падлесак з кізіла. У якасці прымешка сустракаецца ў лясах з панаваннем грабу (Carpinus), каштану (Castanea) і буку (Fagus).

Дуб грузінскі сустракаецца ў Заходнім, Паўднёвым і Усходнім Закаўказзі, у Талышскіх гарах, на Паўночным Каўказе (басейны рэк Белая і Вялікая Лаба  (руск.)), у Паўночнай Анатоліі (па беразе Чорнага мора на захад да Трапезунда, па паўднёвым схіле Пантыйскага хрыбта  (руск.)), у Паўночным Іране. Утварае шырокія лясы на паўднёвых схілах гор і ўзвышшаў, на вышыні да 1100—1200 м над узроўнем мора, у Закаўказзе з’яўляецца найбольш звычайнай дрэваўтрараючай пародай.

Выкарыстанне

Драўніна

Даўно ўведзены ў культуру, сустракаецца ў парках Украіны, у Крыму, на Апшароне, у Таліне, Тарту, Рызе. У Сярэдняй Азіі расце толькі пры паліве. Дуб грузінскі ўведзены ў культуру ў пачатку XVIII стагоддзя Нікіцкім батанічным садам, расце пад Пяцігорскам, у Таліне і Тарту, дзікарослыя асобнікі гэтага падвіда дуба часта сустракаюцца ў паркавых насаджэннях Закаўказзя.

Драўніна гэтага дрэва з удзельнай вагой 0,65-0,75, мякчэй, чым у дуба звычайнага, таму лягчэй паддаецца сталярнай апрацоўцы, выкарыстоўваецца для вырабу будаўнічых матэрыялаў і вінных бочак. У кары ўтрымліваецца да 16 % дубільных рэчываў, яна, таксама як адходы драўніны і галы  (руск.), выкарыстоўваецца ў дубільнай вытворчасці.

Класіфікацыя

Падвіды

У межах віду вылучаюцца чатыры падвіды^[6]:

• Quercus petraea subsp. huguetiana Franco & G.López — Паўночная Іспанія
• Quercus petraea subsp. iberica (Steven ex M.Bieb.) Krassiln. [syn. Quercus iberica Steven ex M.Bieb.] — Дуб грузінскі; ад Славакіі да Балканскага паўвострава, Турцыя, Крым, Паўночны Каўказ, Закаўказзе, Паўночны Іран
• Quercus petraea subsp. petraea — Еўропа, Паўночна-Заходняя Турцыя
• Quercus petraea subsp. pinnatiloba (K.Koch) Menitsky — Южная, Западная и Юго-Западная Турция, Сирия

Ахова

Занесены ў Чырвоныя кнігі Беларусі, Украіны і Закарпацкай вобласці.

Зноскі

1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
3. Беларуская навуковая тэрміналогія: слоўнік лясных тэрмінаў. — Мінск: Інбелкульт, 1926. — Т. Вып. 8. — 80 с.
4. Паводле інфармацыі GRIN. Глядзі картку расліны
5. Соколов С. Я., Стратонович А. И. Род 6. Quercus — Дуб // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1951. — Т. II. Покрытосеменные. — С. 476—479. — 612 с. — 2 500 экз.
6. Паводле інфармацыі Каралеўскіх батанічных садоў К'ю, Вялікабрытанія. Гл. раздзел «Спасылкі»

Літаратура

• Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь: Рэдкія і тыя, што знаходзяцца пад пагрозай знікнення віды жывёл і раслін. — Мн.: БелЭн, 1993. ISBN 5-85700-095-5
• Соколов С. Я., Стратонович А. И. Род 6. Quercus — Дуб // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.: Изд-во АН СССР, 1951. — Т. II. Покрытосеменные. — С. 476—479. — 612 с. — 2 500 экз.
• Попа Ю. Н. Сохранение и использование дуба скального./ Лесоводство, лесоведение, лесные пользования. Обзорная информация. Вып. 2. — М. ВНИИЦЛесресурс, 1990. — 28 с.
• Попа Ю. Н. Восстановление биогеоценозов в антропогенно-трансформироваанных экотопах в степной зоне. Монография. / Под ред. член-кор. НАН Украины, проф. А. П. Травлеева. — Киев : Украинский бестселлер, 2011. — 437 с.
• Савченко-Погребняк З. Ф. Горный дуб. — Киев: Из-во АН УССР,1955. — 142 с.
• Стойко С. М. Дубовые леса Карпатской горной системы. Автореферат дисс. докт. биол. наук: 094. Ботаника.-Институт ботаники АН УССР. -Киев, 1969. −56 с.

Спасылкі

• Quercus petraea Архівавана 25 верасня 2012. у базе дадзеных Каралеўскіх батанічных садоў К'ю, Вялікабрытанія (Праверана 7 студзеня 2011)
• Flora Europaea: Quercus petraea
• Дуб грузинский: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.) (Праверана 8 студзеня 2011)
• Дуб скальный: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.) (Праверана 8 студзеня 2011)