Канюшына лугавая

Канюшына лугавая
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Бабовакветныя Сямейства:  Бабовыя Падсямейства:  Матыльковыя Трыба:  Trifolieae Род:  Канюшына Падрод:  Trifolium Секцыя:  Trifolium Від:  Канюшына лугавая
Міжнародная навуковая назва
Trifolium pratense typus L.
Ахоўны статус
Выклікаюць найменшыя асцярогі IUCN 3.1 Least Concern : / 174713
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   26313 NCBI   57577 EOL   703430 IPNI   50035-3 TPL   ild-8127

Канюшына лугавая^[1][2][3] (Trifolium praténse) — расліна з роду Канюшына (Trifolium), сямейства Бабовыя (Fabaceae), падсямейства Матыльковыя (Faboideae).

Назва

Канюшына лугавая, валашок, дзенцяліна, канічына^[4], красная дзятліна, чырвоная дзяццеліна^[5][6], канюшына^[7], красная курыга, курыжка, тройца, цацкі^[4].

Батанічнае апісанне

Канюшына лугавая. Батанічная ілюстрацыя з кнігі О. В. Тамэ «Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz», 1885

Канюшына лугавая— двухгадовая, але часцей шматгадовая травяністая расліна, дасягае ў вышыню 15-55 см.

Галінастыя сцёблы прыўздымаюцца.

Лісце трайчатае, з шырокаяйкападобнымі дробназубчастымі долямі, лісточкі па краях суцэльныя, з далікатнымі вейчыкамі па краях.

Суквецці галоўкі друзлыя, шарападобныя, часта сядзяць парамі і нярэдка прыкрытыя двума верхнімі лістамі. Вяночак чырвоны, зрэдку белы або неаднакаляровы; чашачка з дзесяццю жылкамі.

Плод — яйкападобны, аднанасенны боб; насенне то круглявае, то вуглаватае, то жаўтлява-чырвоныя, то фіялетавае.

Цвіце ў чэрвені-верасні. Плады спеюць у жніўні-кастрычніку.

Размнажаецца як насеннем, так і вегетатыўна.

Распаўсюджанне і экалогія

Расце на ўсёй тэрыторыі Еўропы, у Паўночнай Афрыцы (Алжыр, Марока, Туніс), Заходняй і Сярэдняй Азіі. На тэрыторыі Расіі сустракаецца ў еўрапейскай частцы, Сібіры, на Далёкім Усходзе і Камчатцы.

Расце на сярэднеўвільготненых лугах, лясных палянах, уздоўж палёў і дарог.

Хімічны склад

У зялёнай масе ўтрымліваюцца эфірныя і тлустыя алеі, дубільныя рэчывы, гліказіды трыфалін і ізатрыфалін, арганічныя кіслоты (п-кумаравая, саліцылавая, кетаглутаравая), сітастэролы, ізафлавоны, смолы, вітаміны (аскарбінавая кіслата, тыямін, рыбафлавін, каратын, такаферол). У перыяд цвіцення ў надземнай частцы змяшчаецца бялок (20-25 %), тлушчы (2,5—3,5 %), каратын (да 0,01 %), аскарбінавая кіслата (да 0, 12 %), свабодныя амінакіслоты (да 1,5 %), абалоніна (24-26 %), безазоцістыя экстрактыўныя рэчывы (больш за 40 %), солі кальцыя і фосфару. У траве і кветках знойдзены флавоны і флаванолы (кемпферол, кверцэцін, праталецін і інш.), ізафлавоны (геністэін, фармонанецін і інш.).

У лісці змяшчаецца маакіаін — флаваноіды з групы птэракарпанаў, які валодае фунгіцыднымі ўласцівасцямі^[8].

У каранях пасля скошвання надземнай часткі назапашваецца да 150 кг/га азоту.

Змест эфірнага алею ў кветках дасягае 0,03 %, у яго склад уваходзяць фурфурол і метылавакіслы кумарын.

У насенні выяўлена да 12 % паўвысыхальнага тлустага алею.

Хваробы і шкоднікі

• Кветкавая цвіль — грыбковае захворванне, якое паражае розныя віды канюшыны, наносіць страты насенняводству.

Класіфікацыя

Від Канюшына лугавая уваходзіць у род Канюшына (Trifolium) трыбу Trifolieae падсямейства Матыльковыя (Faboideae) сямейства Бабовыя (Fabaceae).

яшчэ 3 сямействы (па Сістэме APG II)

яшчэ 27 трыб

яшчэ каля 300 відаў

парадак Бабовакветныя

падсямейства Матыльковыя

род Канюшына

аддзел Кветкавыя, ці Пакрытанасенныя

сямейства Бабовыя

трыба Trifolieae

від Канюшына лугавая

яшчэ 45 парадкаў (па Сістэме APG II)

яшчэ 2 падсямействы

яшчэ 5 родаў

Разнавіднасці

Вылучаюць некалькі разнавіднасцяў гэтага віду:

• Trifolium pratense var. americanum Harz
• Trifolium pratense var. frigidum auct. non Gaudin
• Trifolium pratense var. maritimum Zabel
• Trifolium pratense var. parviflorum Bab.
• Trifolium pratense var. perenne
• Trifolium pratense var. pratense
• Trifolium pratense var. sativum Schreb. — Канюшына чырвоная, або культурная^[9]
• Trifolium pratense var. villosum

Злева направа. Агульны выгляд. Лісце. Кветка. Насенне.

Значэнне і прымяненне

З лісця атрымліваюць вітамінныя канцэнтраты. Эфірны алей ўжываюць у араматычных кампазіцыях.

З лісця рыхтуюць салаты, імі запраўляюць зялёныя супы, бацвінню. Сухое расцёртае лісце ў мінулым дадавалі да мукі пры выпечцы жытняга хлеба, а таксама выкарыстоўвалі для падрыхтоўкі соусаў і пры вытворчасці сыроў. На Каўказе маладыя кветкавыя галоўкі, якія яшчэ не распускіліся, квасяць, як капусту і дадаюць у зялёныя салаты.

З’яўляецца адной з найбольш каштоўных кармавых траў. Па пажыўнасці сена яна амаль не саступае люцэрне. Расліна шырока выкарыстоўваецца на зялёны корм, для нарыхтоўкі сена, сенажу і сіласу. Пасля ўборкі насення салома ідзе на корм. Назапашаны ў каранях азот застаецца ў глебе пасля заворвання, што спрыяе павышэнню ўрадлівасці палёў. Шырока культывуецца як кармавая расліна. З каранёў выдзелена антыгрыбковае рэчыва — трыфалірызін.

Каштоўны меданос, але нектар даступны толькі пчолам з доўгім хабатком, таму Мёдапрадуктыўнасць складае ўсяго 6 кг мёду з гектара пасеваў^[10]. Мёд ставіцца да лепшых гатункаў, доўга не зацукрываецца.

Заўвагі

Крыніцы

1. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 133. — 160 с. — 2 350 экз.
2. Назва Канюшына лугавая згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
3. Клевер, растения // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
4. Анненков Н.  (руск.) Ботанический словарь, Спб, 1878
5. Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927
6. Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
7. Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927
8. Головкин и др. 2001.
9. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 134. — 160 с. — 2 350 экз.
10. Абрикосов Х. Н. и др. Клевер // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 142. Архівавана 7 студзеня 2012.

Літаратура

• Клевер // Т. 12. Кварнер — Конгур. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Бекетов А. Н.,. Клевер, растения из семейства бобовых // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907. (Праверана 17 верасня 2011)
• Дудченко Л. Г., Козьяков А. С., Кривенко В. В. Пряно-ароматические и пряно-вкусовые растения: Справочник / Отв. ред. К. М. Сытник. — К.: Наукова думка, 1989. — 304 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-12-000483-0
• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 829. Trifolium pratense L. — Клевер луговой // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах. — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 472. — ISBN 9-87317-128-9.
• Головкин Б. Н. и др. Маакиаин (maackiain) // Биологически активные вещества растительного происхождения / Отв. ред. В. Ф. Семихов. — М.: Наука, 2001. — Т. II. — С. 398. — 764 с. — 1 000 экз. — ISBN 5-02-013184-9. — УДК 58

Спасылкі

• Канюшына лугавая: інфармацыя на сайце GRIN (англ.) (Праверана 28 чэрвеня 2009)
• Канюшына лугавая: інфармацыя на сайце «Энцыклапедыя жыцця» (EOL) (англ.) (Праверана 28 чэрвеня 2009)
• Клевер луговой
• Описание клевера лугового
• Ареал клевера лугового
• Ареал клевера лугового в России(недаступная спасылка)