Олаф Брок | |
---|---|
нарв.: Olaf Broch | |
Дата нараджэння | 4 жніўня 1867[1][2][…] |
Месца нараджэння | |
Дата смерці | 28 студзеня 1961[1][2][…] (93 гады) |
Месца смерці | |
Грамадзянства | |
Дзеці | Olaf Anton Broch[d] |
Род дзейнасці | мовазнавец, дыялектолаг, прафесар, перакладчык, славіст, phonetician |
Навуковая сфера | мовазнаўства, славістыка, дыялекталогія і руская літаратура |
Месца працы | |
Член у |
|
Узнагароды | |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Олаф Брок (нарв.: Broch Olaf; 4 жніўня 1867, Хортан, Нарвегія[3] — 28 студзеня 1961, Осла) — нарвежскі філолаг, славіст, перакладчык, гісторык, заснавальнік апісальнай фанетыкі славянскіх моў[3]. Член АН Нарвегіі (1896), замежны член-карэспандэнт Пецярбургскай АН (1916, з 1917 — РАН, з 1925 — АН СССР)[4]. Акадэмік Украіны (1924), Сербіі, Аўстрыі, Чэхіі, Польшчы, Балгарыі. Замежны член Навуковага таварыства імя Тараса Шаўчэнкі (1914).
Брат заолага Яльмара Брока і сацыяльнай работніцы Наны Брок .
У 1893 годзе скончыў універсітэт у Хрысціяніі (Осла). Навуковую дзейнасць пачаў у 1895 годзе вывучэннем складанай і адначасова цікавай моўнай сітуацыі тагачаснай Венгрыі. Першая праца «Zum Kleinrussischen in Ungarn» («Аб пытаннях пра маларасійскую мову ў Венгрыі») апублікавана ў двух нумарах часопіса «Archiv für Slavische Philologie» (№ 17, 1895; № 19, 1897). Тады ж публікуе сваю манаграфію пра ўзаемаўплыў славацкага і ўкраінскага дыялектаў ва ўсходняй частцы Венгрыі «Studien von der Slovakisch — Kleinrussischen Sprachgrenze im östlichen Ungarn» («Вывучэнне славацка-маларасійскай моўнай мяжы ва ўсходняй Венгрыі», т. 1-2, 1897, 1899).
Вясной 1895 года Брок пэўны час знаходзіўся ў сяле Убля, дзе назіраў і вывучаў асаблівасці гэтай гаворкі, вынікам стала даследаванне «Уграрускае прыслоўе вёскі Ублы Земплінскага камітэта» (1899). У працы прадстаўлена дэталёвае апісанне фанетыкі гэтага бойкаўскага дыялекту ўкраінскага мовы.
У 1895 годзе дарогай з Венгрыі ў Нарвегію трапіў на Віленшчыну, дзе выпадкова сустрэў білінгваў — людзей, якія вольна размаўлялі на літоўскай і беларускай мовах. Зацікаўлены Брок спыніўся на месяц у Барунах, а потым у Жырмунах, каб занатаваць унікальны моўны феномен.
З 1896 года дацэнт універсітэта Хрысціяніі, з 1902 — прафесар славянскіх моў. Займаўся вывучэннем славістыкі ў Лейпцыгскім універсітэце, прыязджаў у Расію, дзе слухаў лекцыі расійскіх навукоўцаў А. А. Шахматава і Ф. Ф. Фартунатава[5], пасля стаў вучнем Фартунатава, паслядоўнікам Маскоўскай (фартунатаўскай) лінгвістычнай школы[6][7], а таксама лекцыі гісторыка В. В. Ключэўскага.
Вывучаў славянскія дыялекты ў Расіі, Сербіі, на тэрыторыі сучаснай Славакіі. Працаваў у Маскоўскай Дыялекталагічная камісіі[8]. Перакладаў рускую літаратуру на нарвежскую мову[5]. У 1916 годзе быў абраны членам-карэспандэнтам Пецярбургскай акадэміі навук[9]. У 1923 годзе выпусціў кнігу «Proletariatets diktatur. Seet og tænkt fra forsommeren 1923» (Пралетарская дыктатура), выдадзеную ў Осла, а таксама ў шведскім перакладзе ў 1924 годзе ў Стакгольме і па-французску ў 1925 годзе[10], у якой выкладзены яго ўражанні ад наведвання Расіі ў 1923 годзе[11].
Олаф Брок таксама займаўся вывучэннем гісторыі, уваходзіў у склад Спецыяльнага камітэта па вывучэнні савецкіх архіваў, што тычыліся ўзаемаадносін скандынаўскіх краін з Расіяй, Камітэт быў заснаваны ў Стакгольме ў 1928 годзе па ініцыятыве шведскіх, дацкіх і нарвежскіх навукоўцаў[12]. У 1949 годзе выключаны са складу членаў-карэспандэнтаў Акадэміі навук СССР за антысавецкую дзейнасць[11].
Найважнейшымі бакамі навуковай дзейнасці Олафа Брока былі даследаванні ў галіне ўсходнеславянскай і сербска-харвацкай дыялекталогіі, фанетыкі славянскіх моў[4]. Шырокую вядомасць мелі яго працы, частка якіх была рускай мовай: Очерк физиологии славянской речи (1910) і інш[5]. Раннія яго працы прысвечаны вывучэнню гаворак на тэрыторыі сучаснай Усходняй Славакіі, у іх ліку найбольш вядома апісанне гаворкі вёскі Убля. Пазней, з 1907 года, Олаф Брок займаўся вывучэннем паўночнарускіх гаворак Тацемскага павета Валагодскай губерні, а таксама вывучаў паўднёварускія гаворкі Масальскага павета Калужскай губерні. У працэсе вывучэння гаворак Тацемского павета (па рацэ Сухоне), Олаф Брок адкрыў у рускай мове гук [о] закрытае, які вымаўляецца як гук, сярэдні паміж [о] і [у][13].
Для Энцыклапедыі славянскай філалогіі Олаф Брок напісаў нарыс фізіялогіі славянскай мовы, у якім падрабязна апісвае ўмовы ўтварэння зычных і галосных гукаў маўлення, а таксама спалучэнняў гукаў, у тым ліку ў асобных славянскіх мовах. Гэты нарыс (у нямецкім перакладзе «Slavische Phonetik», Heidelberg, 1911) стаў найзначнейшай працай нарвежскага вучонага ў славістыцы[5]. Олаф Брок дакладна выявіў, з аднаго боку, асноўныя фанетычныя адзінкі кожнай з апісанай ім моў, а з другога — вельмі тонка апісаў шматлікія асаблівасці іх артыкуляцыі і гучання, паказаў шэраг фанетычных паралеляў паміж асобнымі славянскімі мовамі. Падаў таксама падрабязную характарыстыку гукаў украінскай мовы на фоне ўсіх славянскіх моў.
Украінскай мове ў гэтай працы прысвечана некалькі асобных частак, асноўнай крыніцай даследавання гукавых асаблівасцей украінскага мовы была гаворка Івана Міхайлавіча Зілінскага , з якім сябраваў Брок.
Падчас даследавання славянскіх моў значную ўвагу надаваў беларускай мове і яе дыялектам[3]. Аднак уклад Брока ў беларускую і літоўскую філалогію быў забыты і апублікаваны толькі ў 1957—1959 гадах.
У 1920-я гады працаваў у архівах Нарвегіі і Расіі, дзе даследаваў русенорск — змешаную мову нарвежцаў і памораў Рускай Поўначы[14]. Навуковая дзейнасць Олафа Брока спрыяла актыўнаму развіццю русістыкі як у Расіі, так і з’яўленню цікавасці да яе ў скандынаўскіх краінах[15].
Акрамя навуковай працы Олаф Брок выступаў як перакладчык са славянскіх моў на нарвежскую. Ён пераклаў шэраг твораў рускіх пісьменнікаў, у тым ліку «Рэвізора » Мікалая Гогаля, «Братоў Карамазавых » Фёдара Дастаеўскага і «Ганну Карэніну» Льва Талстога[3].