Ферэнц Краус

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Краус.
Ферэнц Краус
Дата нараджэння 17 мая 1962(1962-05-17)[1] (62 гады)
Месца нараджэння
Грамадзянства
Род дзейнасці фізік, выкладчык універсітэта, фізік-тэарэтык, вучоны-ядзершчык, фізік-лазершчык, інжынер-электрык
Навуковая сфера attophysics[d]
Месца працы
Навуковая ступень доктар філасофіі[6] (1991) і габілітаваны доктар (1993)
Альма-матар
Член у
Узнагароды
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ферэнц Краус (венг.: Ferenc Krausz, нар. 17 мая 1962, г. Мор  (англ.) (бел., Венгрыя) — фізік венгерскага паходжання, які сумесна з групай навукоўцаў упершыню згенераваў і вымераў першы атасекундны  (англ.) (бел. светлавы імпульс  (англ.) (бел. і выкарыстоўваў яго для назірання за паводзінамі электронаў у атамах, даўшы тым самым нараджэнне новай галіне фізікі — атафізікі  (англ.) (бел..[9] Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы (2023). Член Германскай акадэміі прыродазнаўцаў «Леапальдзіна» (2016)[10], замежны член-карэспандэнт Аўстрыйскай акадэміі навук[11], замежны член Венгерскай акадэміі навук (2007)[12], Расійскай акадэміі навук (2011)[13].

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Краус вывучаў тэарэтычную фізіку ва ўніверсітэце Лоранда Этвеша і электратэхніку ў Будапешцкім тэхнічным універсітэце ў Венгрыі. Пасля хабілітацыі ў Венскім тэхнічным універсітэце ў Аўстрыі стаў прафесарам гэтага ўніверсітэта. У 2003 годзе яго прызначылі дырэктарам Інстытута квантавай оптыкі таварыства Макса Планка  (руск.) (бел. ў Гархінгу  (руск.) (бел., Германія, а ўжо ў 2004 годзе стаў загадчыкам кафедры эксперыментальнай фізікі ва Універсітэце Людвіга Максіміліяна ў Мюнхене. У 2006 годзе Краус стаў адным з заснавальнікаў Мюнхенскага цэнтра перадавой фатонікі (МАР) і пачаў працаваць адным з яго дырэктараў.[14]

Даследаванні

[правіць | правіць зыходнік]

Ферэнц Краус і яго даследчая група першымі стварылі і вымералі светлавы імпульс працягласцю менш за адну фемтасекунду  (англ.) (бел.. Вучоныя пачалі выкарыстоўваць гэтыя атасекундныя светлавыя імпульсы для назірання за рухам электронаў у рэжыме рэальнага часу. Гэтыя вынікі паклалі пачатак атасекунднай фізіцы  (англ.) (бел..[15][16][17][18]

У 1990-я гады Ферэнц Краус і яго каманда заклалі аснову для дальнейшага развіцця фемтасекунднай лазернай тэхналогіі да яе канчатковых межаў — да светлавых імпульсаў, якія нясуць большую частку сваёй энергіі ў адным ваганні электрамагнітнага поля. Абавязковай перадумовай для генерацыі такіх кароткіх светлавых імпульсаў з’яўляецца высокадакладны кантроль затрымкі розных каляровых кампанентаў шырокапалоснага (белага) святла на адну актаву. Аперыядычныя шматслойныя сістэмы (чырпавальныя люстэркі), якія ўзніклі ў выніку супрацоўніцтва Ферэнца Крауса і Роберта Шыпёка[19], зрабілі магчымым такі кантроль і з’яўляюцца незаменнымі ў сучасных фемтасекундных лазерных сістэмах.

У 2001 годзе Ферэнц Краус і яго група ўпершыню змаглі не толькі згенераваць, але і вымераць[20] атасекундныя  (англ.) (бел. светлавыя імпульсы (экстрэмальнага ультрафіялетавага святла) з дапамогай інтэнсіўных лазерных імпульсаў, якія складаюцца з аднаго-двух хвалевых цыклаў. Дзякуючы гэтаму яны таксама змаглі прасачыць рух электронаў у субатамным маштабе ў рэжыме рэальнага часу.[21] Кіраванне формай хвалі фемтасекунднага імпульсу,[22] прадэманстраванае Ферэнцам Краусам і яго камандай, і атрыманыя ўзнаўляльныя атасекундныя імпульсы дазволілі стварыць тэхніку вымярэння атасекунды[23][24] у якасці тэхналагічнай асновы для сучаснай эксперыментальнай атасекунднай фізікі. За апошнія некалькі гадоў Ферэнцу Краусу і яго калегам удалося з дапамогай гэтых інструментаў кіраваць электронамі ў малекулах[25] і ўпершыню назіраць у рэальным часе вялікую колькасць фундаментальных электронных працэсаў, такіх як тунэляванне[26] і перанос зарадаў,[27] кагерэнтнае EUV выпраменьванне,[28] запаволены фотаэлектрычны эфект,[29] рух валентных электронаў[30][31] і кантроль аптычных і электрычных уласцівасцей дыэлектрыкаў.[32][33] Гэтыя вынікі былі дасягнуты дзякуючы міжнароднаму супрацоўніцтву з такімі навукоўцамі, як Ёахім Бургдорфер, Пол Коркум, Тэадор Хэнш, Міша Іваноў, Ульрых Хайнцман  (англ.) (бел., Стывен Леонэ, Робін Сантра, Марк Стокман і Марк Уракінг.

Узнагароды

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #129180114 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 9 красавіка 2014.
  2. ↑ ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  3. ↑ ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  4. ↑ ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  5. ↑ Montenegro A. ORCID Public Data File 2023 — 2023. — doi:10.23640/07243.24204912.V1 Праверана 10 лістапада 2023.
  6. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #129180114 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 1 сакавіка 2015.
  7. ↑ а б ORCID Public Data File 2021 — 2021. — doi:10.23640/07243.16750535.V1 Праверана 5 лістапада 2021.
  8. ↑ www.ae-info.org
  9. ↑ Krausz, Ferenc; Ivanov, Misha (2 February 2009). "Attosecond physics". Reviews of Modern Physics. 81 (1). American Physical Society (APS): 163–234. Bibcode:2009RvMP...81..163K. doi:10.1103/revmodphys.81.163. ISSN 0034-6861. Архівавана з арыгінала 14 March 2020. Праверана 16 December 2021.
  10. ↑ Prof. Dr. Ferenc Krausz Архівавана 8 сакавіка 2022. (ням.)
  11. ↑ Prof. DI Dr. techn. Dr. h. c. Ferenc Krausz Архівавана 8 сакавіка 2022. (ням.)
  12. ↑ Krausz Ferenc Архівавана 8 сакавіка 2022. (венг.)
  13. ↑ Профіль Ферэнца Крауса на афіцыйным сайце РАН
  14. ↑ Prof. Dr. Ferenc Krausz. Архівавана з першакрыніцы 8 сакавіка 2022.
  15. ↑ Silberberg, Yaron (2001). "Physics at the attosecond frontier". Nature. 414 (6863): 494–495. doi:10.1038/35107171. PMID 11734831. S2CID 4414832.
  16. ↑ Lewenstein, M. (2002). "PHYSICS: Resolving Physical Processes on the Attosecond Time Scale". Science. 297 (5584): 1131–1132. doi:10.1126/science.1075873. PMID 12183615. S2CID 35226097.
  17. ↑ Dimauro, Louis F. (2002). "Atomic photography". Nature. 419 (6909): 789–790. doi:10.1038/419789a. PMID 12397335. S2CID 37154095.
  18. ↑ Bucksbaum, Philip H. (2003). "Ultrafast control" (PDF). Nature. 421 (6923): 593–594. doi:10.1038/421593a. hdl:2027.42/62570. PMID 12571581. S2CID 12268311. Архівавана з арыгінала 2022-04-17. Праверана 2019-09-23.
  19. ↑ Szipöcs, Robert; Spielmann, Christian; Krausz, Ferenc; Ferencz, Kárpát (1 February 1994). "Chirped multilayer coatings for broadband dispersion control in femtosecond lasers". Optics Letters. 19 (3). The Optical Society: 201. Bibcode:1994OptL...19..201S. doi:10.1364/ol.19.000201. ISSN 0146-9592. PMID 19829591.
  20. ↑ Hentschel, M.; Kienberger, R.; Spielmann, Ch.; Reider, G. A.; Milosevic, N.; Brabec, T.; Corkum, P.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (2001). "Attosecond metrology". Nature. 414 (6863). Springer Science and Business Media LLC: 509–513. Bibcode:2001Natur.414..509H. doi:10.1038/35107000. ISSN 0028-0836. PMID 11734845. S2CID 6043342.
  21. ↑ Drescher, M.; Hentschel, M.; Kienberger, R.; Uiberacker, M.; Yakovlev, V.; Scrinzi, A.; Westerwalbesloh, Th.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Krausz, F. (2002). "Time-resolved atomic inner-shell spectroscopy". Nature. 419 (6909). Springer Science and Business Media LLC: 803–807. Bibcode:2002Natur.419..803D. doi:10.1038/nature01143. ISSN 0028-0836. PMID 12397349. S2CID 4429780.
  22. ↑ Baltuška, A.; Udem, Th.; Uiberacker, M.; Hentschel, M.; Goulielmakis, E.; Gohle, Ch.; Holzwarth, R.; Yakovlev, V. S.; Scrinzi, A.; Hänsch, T. W.; Krausz, F. (6 February 2003). "Attosecond control of electronic processes by intense light fields". Nature. 421 (6923). Springer Science and Business Media LLC: 611–615. Bibcode:2003Natur.421..611B. doi:10.1038/nature01414. ISSN 0028-0836. PMID 12571590. S2CID 4404842.
  23. ↑ Kienberger, R.; Goulielmakis, E.; Uiberacker, M.; Baltuska, A.; Yakovlev, V.; Bammer, F.; Scrinzi, A.; Westerwalbesloh, Th.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (2004). "Atomic transient recorder". Nature. 427 (6977). Springer Science and Business Media LLC: 817–821. Bibcode:2004Natur.427..817K. doi:10.1038/nature02277. ISSN 0028-0836. PMID 14985755. S2CID 4339323.
  24. ↑ Goulielmakis, E.; Uiberacker, M.; Kienberger, R.; Baltuska, A.; Yakovlev, V.; Scrinzi, A.; Westerwalbesloh, Th.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (27 August 2004). "Direct Measurement of Light Waves". Science. 305 (5688). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 1267–1269. Bibcode:2004Sci...305.1267G. doi:10.1126/science.1100866. ISSN 0036-8075. PMID 15333834. S2CID 38772425.
  25. ↑ Kling, M. F.; Siedschlag, Ch.; Verhoef, A. J.; Khan, J. I.; Schultze, M.; Uphues, Th.; Ni, Y.; Uiberacker, M.; Drescher, M.; Krausz, F.; Vrakking, M. J. J. (14 April 2006). "Control of Electron Localization in Molecular Dissociation". Science. 312 (5771). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 246–248. Bibcode:2006Sci...312..246K. doi:10.1126/science.1126259. ISSN 0036-8075. PMID 16614216. S2CID 39557271.
  26. ↑ Uiberacker, M.; Uphues, Th.; Schultze, M.; Verhoef, A. J.; Yakovlev, V.; Kling, M. F.; Rauschenberger, J.; Kabachnik, N. M.; Schröder, H.; Lezius, M.; Kompa, K. L.; Muller, H.-G.; Vrakking, M. J. J.; Hendel, S.; Kleineberg, U.; Heinzmann, U.; Drescher, M.; Krausz, F. (2007). "Attosecond real-time observation of electron tunnelling in atoms". Nature. 446 (7136). Springer Science and Business Media LLC: 627–632. Bibcode:2007Natur.446..627U. doi:10.1038/nature05648. ISSN 0028-0836. PMID 17410167. S2CID 4427403.
  27. ↑ Cavalieri, A. L.; Müller, N.; Uphues, Th.; Yakovlev, V. S.; Baltuška, A.; Horvath, B.; Schmidt, B.; Blümel, L.; Holzwarth, R.; Hendel, S.; Drescher, M.; Kleineberg, U.; Echenique, P. M.; Kienberger, R.; Krausz, F.; Heinzmann, U. (2007). "Attosecond spectroscopy in condensed matter". Nature. 449 (7165). Springer Science and Business Media LLC: 1029–1032. Bibcode:2007Natur.449.1029C. doi:10.1038/nature06229. ISSN 0028-0836. PMID 17960239. S2CID 4341749.
  28. ↑ Goulielmakis, E.; Schultze, M.; Hofstetter, M.; Yakovlev, V. S.; Gagnon, J.; Uiberacker, M.; Aquila, A. L.; Gullikson, E. M.; Attwood, D. T.; Kienberger, R.; Krausz, F.; Kleineberg, U. (20 June 2008). "Single-Cycle Nonlinear Optics". Science. 320 (5883). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 1614–1617. Bibcode:2008Sci...320.1614G. doi:10.1126/science.1157846. ISSN 0036-8075. PMID 18566281. S2CID 11402146. Архівавана з арыгінала 17 April 2022. Праверана 16 December 2021.
  29. ↑ Schultze, M.; Fieß, M.; Karpowicz, N.; Gagnon, J.; Korbman, M.; Hofstetter, M.; Neppl, S.; Cavalieri, A. L.; Komninos, Y.; Mercouris, Th.; Nicolaides, C. A.; Pazourek, R.; Nagele, S.; Feist, J.; Burgdörfer, J.; Azzeer, A. M.; Ernstorfer, R.; Kienberger, R.; Kleineberg, U.; Goulielmakis, E.; Krausz, F.; Yakovlev, V. S. (25 June 2010). "Delay in Photoemission". Science. 328 (5986). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 1658–1662. Bibcode:2010Sci...328.1658S. doi:10.1126/science.1189401. ISSN 0036-8075. PMID 20576884. S2CID 9984886.
  30. ↑ Goulielmakis, Eleftherios; Loh, Zhi-Heng; Wirth, Adrian; Santra, Robin; Rohringer, Nina; Yakovlev, Vladislav S.; Zherebtsov, Sergey; Pfeifer, Thomas; Azzeer, Abdallah M.; Kling, Matthias F.; Leone, Stephen R.; Krausz, Ferenc (2010). "Real-time observation of valence electron motion". Nature. 466 (7307). Springer Science and Business Media LLC: 739–743. Bibcode:2010Natur.466..739G. doi:10.1038/nature09212. ISSN 0028-0836. PMID 20686571. S2CID 4432067.
  31. ↑ Wirth, A.; Hassan, M. Th.; Grguraš, I.; Gagnon, J.; Moulet, A.; Luu, T. T.; Pabst, S.; Santra, R.; Alahmed, Z. A.; Azzeer, A. M.; Yakovlev, V. S.; Pervak, V.; Krausz, F.; Goulielmakis, E. (14 October 2011). "Synthesized Light Transients". Science. 334 (6053). American Association for the Advancement of Science (AAAS): 195–200. Bibcode:2011Sci...334..195W. doi:10.1126/science.1210268. ISSN 0036-8075. PMID 21903778. S2CID 43113183.
  32. ↑ Schiffrin, Agustin; Paasch-Colberg, Tim; Karpowicz, Nicholas; Apalkov, Vadym; Gerster, Daniel; Mühlbrandt, Sascha; Korbman, Michael; Reichert, Joachim; Schultze, Martin; Holzner, Simon; Barth, Johannes V.; Kienberger, Reinhard; Ernstorfer, Ralph; Yakovlev, Vladislav S.; Stockman, Mark I.; Krausz, Ferenc (5 December 2012). "Optical-field-induced current in dielectrics". Nature. 493 (7430). Springer Science and Business Media LLC: 70–74. doi:10.1038/nature11567. ISSN 0028-0836. PMID 23222521. S2CID 4339923.
  33. ↑ Schultze, Martin; Bothschafter, Elisabeth M.; Sommer, Annkatrin; Holzner, Simon; Schweinberger, Wolfgang; Fiess, Markus; Hofstetter, Michael; Kienberger, Reinhard; Apalkov, Vadym; Yakovlev, Vladislav S.; Stockman, Mark I.; Krausz, Ferenc (5 December 2012). "Controlling dielectrics with the electric field of light". Nature. 493 (7430). Springer Science and Business Media LLC: 75–78. doi:10.1038/nature11720. ISSN 0028-0836. PMID 23222519. S2CID 4418383.
  34. ↑ Wolf Prize in Physics 2022. Архівавана з першакрыніцы 8 лютага 2022. Праверана 9 лютага 2022.