1-я паветраная армія (СССР)

1-я (26-я) паветраная армія
Гады існавання	1942—1992
Краіна	СССР
Уваходзіць у	Заходні фронт 3-і Беларускі фронт Беларуская ваенная акруга
Тып	паветраная армія
Войны	Вялікая Айчынная вайна
Удзел у	Другая сусветная вайна
Камандзіры
Вядомыя камандзіры	гл. #Камандуючыя арміяй і #Камандуючыя 1 (26) ПА пасля вайны

1-я паветраная армія — аператыўнае фарміраванне (аб’яднанне, паветраная армія) авіяцыі РСЧА Узброеных Сіл СССР падчас Вялікай Айчыннай вайны.

Камандуючы арміяй з 18 чэрвеня 1942 года па 27 мая 1943 года генерал-лейтэнант авіяцыі С. А. Худзякоў.
На фатаграфіі ў званні маршала авіяцыі.

Камандуючы арміяй з 3 ліпеня 1944 года генерал-палкоўнік авіяцыі Ц. Ц. Хрукін.

Сфарміравана 10 мая 1942 года загадам народнага камісара абароны СССР № 0081 ад 5 мая 1942 года на аснове ВПС Заходняга фронту^[1][2].

10 студзеня 1949 года пераназвана ў 26-ю паветраную армію.^[3]

Гісторыя найменняў

Найменне фармавання, у розны перыяд часу:

• ВПС Мінскай ваеннай акругі (28.11.1918 г.);
• ВПС Заходняй ваеннай акругі (14.12.1918 г.);
• ВПС Беларускай ваеннай акругі (02.10.1926 г.);
• ВПС Беларускай асобай ваеннай акругі (26.07.1936 г.);
• ВПС Беларускага фронту (01.09.1939 г.);
• ВПС Беларускай асобай ваеннай акругі (14.11.1939 г.);
• ВПС Заходняй асобай ваеннай акругі (11.07.1940 г.);
• ВПС Заходняга фронту (22.06.1941 г.);
• 1-я паветраная армія (05.05.1942 г.);
• 26-я паветраная армія (20.02.1949 г.);
• 26-я паветраная Чырванасцяжная армія (22.02.1968 г.);
• ВПС Беларускай ваеннай акругі (04.1980 г.)^[4][5];
• 26-я паветраная Чырванасцяжная армія (05.1988 г.).
• Ваенна-паветраныя сілы Рэспублікі Беларусь (15.06.1992 г.);
• Ваенна-паветраныя сілы і войскі СПА Рэспублікі Беларусь (2001 г.).

Баявы шлях

У 1942 годзе паветраная армія падтрымлівала наступленне войскаў Заходняга фронту на юхноўскім, гжацкім і ржэўскім кірунках. Удзельнічала ў Ржэўска-Сычэўскай, Ржэўска-Вяземскай, Арлоўскай, Смаленскай, Аршанскай, Віцебскай, Беларускай, Мемельскай аперацыях, а таксама ў паветранай аперацыі па знішчэнні нямецкай авіяцыі на аэрадромах у маі 1943 года.

Усяго за гады вайны лётчыкамі 1 ПА здзейснена звыш 290 000 самалёта-вылетаў. За баявыя заслугі 5 яе злучэнняў і часцей атрымалі ганаровае званне і ператвораны ў гвардзейскія, 50 прысвоены ганаровыя найменні, 44 узнагароджаны ордэнамі; больш за 17 тысяч яе воінаў узнагароджаны ордэнамі і медалямі, 145 лётчыкам і штурманам прысвоена званне Героя Савецкага Саюза, а 17 чалавек удастоены гэтага звання двойчы.

У складзе

З моманту стварэння паветраная армія ўваходзіла ў склад:

• Заходняга фронту;
• 3-га Беларускага фронту — з 24 красавіка 1944 года да канца вайны.

Камандны склад

Камандуючыя арміяй

• 5 мая 1942 года — генерал-лейтэнант авіяцыі Ц. Ф. Куцевалаў
• 18 чэрвеня 1942 года — генерал-лейтэнант авіяцыі, генерал-палкоўнік авіяцыі (з 17 сакавіка 1943) С. А. Худзякоў
• 27 мая 1943 года — генерал-лейтэнант авіяцыі М. М. Громаў
• 3 ліпеня 1944 года — генерал-палкоўнік авіяцыі Ц. Ц. Хрукін^[6][7]

Начальнікі штаба

• 5 мая 1942 года — 9 жніўня 1944 года — палкоўнік, генерал-маёр авіяцыі (з сакавіка 1943) А. С. Пронін
• 12 лютага 1945 года — генерал-маёр авіяцыі І. М. Бялоў^[7]1-я воздушная армия</ref>
• снежань 1950 года — снежань 1953 года — генерал-маёр авіяцыі А. С. Дземяшкевіч

Намеснікі камандуючага арміяй

• 5 мая 1942 года — 11 мая 1942 года — палкоўнік Іван Кліменцьевіч Самохін^[8]
• 12 мая 1942 года — 7 жніўня 1942 года — палкоўнік Леанід Рыгоравіч Кулдзін, загінуў у паветраным баі^[9]

Ваенныя камісары, зампаліты

• 5 мая 1942 года — брыгадны камісар, палкоўнік (з 20 снежня 1942), генерал-маёр авіяцыі (з 9 красавіка 1943) І. Р. Літвіненка

З 9 кастрычніка 1942 года пасада называецца намеснік камандуючага па палітчастцы.

• 23 сакавіка 1945 года — генерал-маёр авіяцыі І. Ц. Чарнышоў^[10]

Склад

Першапачаткова ў склад арміі згодна з загадам НКА СССР^[11] увайшло ўпраўленне, 4 авіядывізіі і іншыя часці:

• 201-я знішчальная авіяцыйная дывізія;
• 202-я знішчальная авіяцыйная дывізія;
• 203-я змешаная авіяцыйная дывізія;
• 204-я змешаная авіяцыйная дывізія;
• 3-і асобны вучэбна-трэніровачны авіяцыйны полк (перыяд баявых дзеянняў з 30.10.1942 па 20.01.1943. Перафармаваны ў 1-ю вучэбна-трэніровачную авіяцыйную брыгаду, перыяд баявых дзеянняў з 20.01.1943 па 15.09.1944 гг.)^[12];
• 1-я разведвальная авіяцыйная эскадрылля (у складзе двух звёнаў (усяго 6 самалётаў));
• Асобная авіяцыйная эскадрылля сувязі (10 самалётаў У-2);
• 901-ы лёгкі бамбардзіровачны авіяцыйны полк (20 самалётаў у-2);
• і іншыя фарміравання.

Загадам НКА СССР № 00101 ад 23 мая 1942 года склад 1 ПА зменены, колькасць дывізій склала 13^[13].

Пасля вайны

Пасля вайны дыслакавалася ў Беларускай ваеннай акрузе^[14].

Частка асабістага складу знішчальнага авіяпалка «Нармандыя — Нёман».

У лютым 1949 года 1-я паветраная армія перайменавана ў 26-ю паветраную армію (дырэктыва начальніка ГШ ВС СССР № ОРГ 120026 ад 10 студзеня 1949 года).

У красавіку 1980 года 26-я паветраная армія перафармавана ў ВПС Беларускай ваеннай акругі (дырэктыва начальніка ГШ УС СССР ад 1980 года № 314/1/00170).

У маі 1988 года ВПС Беларускай ваеннай акругі перафармаваныя назад у 26-ю паветраную армію (загад міністра абароны СССР ад 1988 года № 0018).

Камандуючыя 1 (26) ПА пасля вайны

У пасляваенны перыяд арміяй (у 1980-1988 гадах — ВПС Беларускай ваеннай акругі) камандавалі^[15]:

• ліпень 1946 — люты 1947 — маршал авіяцыі Варажэйкін Р. А.
• люты 1947 — снежань 1948 г. — генерал-палкоўнік авіяцыі Рудэнка С. І.
• красавік 1949 — кастрычнік 1950 — генерал-палкоўнік авіяцыі Туркель І. Л.
• кастрычнік 1950 — жнівень 1951 — генерал-лейтэнант авіяцыі Ізотаў У. І. (ч. в. а.)
• жнівень 1951 — чэрвень 1953 — генерал-лейтэнант авіяцыі Рубанаў С. У.
• чэрвень 1953 — красавік 1955 — генерал-палкоўнік авіяцыі Судзец У. А.
• красавік 1955 — май 1956 — генерал-палкоўнік авіяцыі Красоўскі С. А.
• май 1956 — май 1958 — генерал-лейтэнант авіяцыі Сенатараў А. С.
• май 1958 — студзень 1964 — генерал-маёр авіяцыі, з 5.08.1958 генерал-лейтэнант авіяцыі Рыкачоў Ю. Б.
• студзень 1964 — люты 1972 — генерал-лейтэнант авіяцыі, з 19.02.1968 генерал-палкоўнік авіяцыі Жукоўскі С. Я.
• люты 1972 — снежань 1976 — генерал-маёр авіяцыі, з 23.02.1972 генерал-лейтэнант авіяцыі Бяда Л. І.
• сакавік 1977 — чэрвень 1982 — генерал-маёр авіяцыі, з 27.10.1977 генерал-лейтэнант авіяцыі Закрэўскі А. М.
• чэрвень 1982 — снежань 1984-генерал-маёр авіяцыі, з 16.12.1982 генерал-лейтэнант авіяцыі Буланкін В. С.
• снежні 1984 — май 1988 — генерал-маёр авіяцыі, з 30.04.1988 генерал-лейтэнант авіяцыі Малюкаў А. І.
• май 1988 — чэрвень 1992 — генерал-маёр авіяцыі, з 30.10.1989 генерал-лейтэнант авіяцыі Сядоў С. В.

Зноскі

1. Западный фронт. 1 ВА Архівавана 3 жніўня 2012 года. Архівавана 3 жніўня 2012 года.
2. 1-я воздушная армия. Allaces.ru
3. Краткая историческая справка Архівавана 28 кастрычніка 2007. Архівавана 28 кастрычніка 2007 года.
4. Директива Генерального штаба ВС СССР от 5 февраля 1980 года № 314/1/00170
5. Директива штаба БВО от 12 февраля 1980 года № 03/0143
6. Командующие воздушными армиями ВВС РККА в период 1942—1945 гг.
7. 1-я воздушная армия
8. Коллектив авторов. Великая Отечественная: Комдивы. Военный биографический словарь / В. П. Горемыкин. — М.: Кучково поле, 2014. — Т. 2. — С. 795-797. — 1000 экз. — ISBN 978-5-9950-0341-0.
9. Коллектив авторов. Великая Отечественная: Комдивы. Военный биографический словарь / В. П. Горемыкин. — М.: Кучково поле, 2014. — Т. 2. — С. 633—635. — 1000 экз. — ISBN 978-5-9950-0341-0.
10. Руководящий состав ВВС Советской Армии в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг.
11. Приказ НКО СССР № 0081 от 05.05.1942 г. (Народный комиссар обороны СССР И. СТАЛИН ф. 4, оп. 11, д. 67, л. 244—246. Подлинник).
12. Память народа::Боевой путь воинской части::1 учебно-тренировочная авиационная бригада (1 утабр) (нявызн.)(недаступная спасылка). pamyat-naroda.ru. Архівавана з першакрыніцы 10 красавіка 2021. Праверана 10 красавіка 2021.
13. Приказы НКО за 1942 год с грифом «Совершенно секретно»
14. Сайт Министерства обороны Белоруссии. Архівавана 28 кастрычніка 2007. Архівавана 28 кастрычніка 2007 года.
15. Феськов В. И. Вооружённые Силы СССР после Второй мировой войны: от Красной Армии к Советской (часть 2: Военно-воздушные силы, Войска ПВО, Ракетные войска стратегического назначения). / Под науч. ред. В. И. Голикова. — Новосибирск: Академиздат, 2020. — 648 с. — ISBN 978-5-6043239-9-1. — С.275.

Літаратура

• Кожевников М. Н. Командование и штаб ВВС Советской Армии в Великой Отечественной войне 1941—1945 гг.. — Москва: Наука, 1977. — 288 с. — 70 000 экз.
• Кояндер Е. В. Я — «Рубин», приказываю.... — М.: Воениздат, 1978. — 277 с. — 65 000 экз. — мемуары заместителя начальника войск связи 1-й воздушной армии.
• Королев В. О. Гвардейцы первой штурмовой. — М.: Воениздат, 1980.
• Бойков П. М. На главных направлениях. — М.: Воениздат, 1984.
• М. Л. Дударенко, Ю. Г. Перечнев, В. Т. Елисеев и др. Освобождение городов: Справочник по освобождению городов в период Великой Отечественной войны 1941–1945 / под общ. ред. генерала армии С. П. Иванова. — Институт военной истории МО СССР. Центральный архив МО СССР. — М.: Воениздат, 1985. — 598 с. — (Справочник). — 50 000 экз.
• Зимин Г. В. Истребители. — М.: Воениздат, 1988.
• Памятная книжка ветерана 224-й штурмовой авиационной Жмеринской Краснознамённой дивизии. — Днепропетровск, 1989.
• Перов В. И., Растренин О. В. Штурмовая авиация Красной Армии. — М.: Издатель А. С. Акчурин, 2003. — Том 1. Суровая школа.
• Коллектив авторов. Перечень № 2 управлений общевойсковых, танковых, воздушных и саперных армий, армий ПВО, военных округов и органов управления флотилий, входивших в состав Действующей армии в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг / А.Грылёв. — Министерство обороны СССР. Военно-научное управление Генерального Штаба. — Москва: Воениздат, 1973. — Т. Директива Генерального штаба 1970 г. № Д-043. — 39 с.
• Дьяков Д. А. Совершенствование организационной структуры 1-й (26-й) воздушной армии белорусского военного округа (1945—1962 гг.) // Военно-исторический журнал. — 2010. — № 11. — С.16-19.

Спасылкі

• Герои Второй Мировой
• Боевой состав ВВС
• Авиаторы Второй мировой войны
• ОАО «558-й Авиационный ремонтный завод». Из истории 38-й подвижной авиаремонтной железнодорожной мастерской
• Перечень № 32 «Ремонтно-эвакуационных и трофейных частей и учреждений со сроками вхождения их в состав действующей армии в годы Великой Отечественной войны 1941—1945 гг. Раздел 9. Ремонтные мастерские.» Архівавана 16 студзеня 2014.
• Сайт Министерства обороны Белоруссии