UNPROFOR

Сілы ААН па ахове
Нарукаўная эмблема UNPROFOR
Нарукаўная эмблема UNPROFOR
Гады існавання 1992—1995
Уваходзіць у Арганізацыя Аб’яднаных Нацый
Тып Міратворчыя сілы ААН, міжнародная арганізацыя і міжнародная міжурадавая арганізацыя[d]
Функцыя Міратворчая
Колькасць 38,000
Колеры Сіні
Удзел у Баснійская вайна (1992—1995)
Камандзіры
Вядомыя камандзіры Генерал Бернар Жанвье

Сілы ААН па ахове (СААНА, англ. UNPROFOR: United Nations Protection Force; таксама вядомыя пад сваёй французскай абрэвіятурай FORPRONU: Force de Protection des Nations Unies) былі першымі міратворчымі сіламі ААН у Харватыі і Босніі і Герцагавіне падчас югаслаўскіх войнаў. Сілы былі сфармаваны ў лютым 1992 года, а іх мандат скончыўся ў сакавіку 1995 года з рэструктурызацыяй міратворчай місіі ў тры іншыя сілы:

  1. Сілы прэвентыўнага разгортвання ААН (UNPREDEP) —  Паўночная Македонія,
  2. Аперацыя па аднаўленні даверу ААН у Харватыі (UNCRO) —  Харватыя,
  3. Рэарганізаваныя аперацыі UNPROFOR, якія працягваліся ў Босніі і Герцагавіне да іх замены місіямі НАТА і ЕС у снежні 1995 г. —  Боснія і Герцагавіна.

Асабісты склад

[правіць | правіць зыходнік]
Нідэрландскі транспартны батальён UNPROFOR на шляху ў Боснію і Герцагавіну. Красавік 1995 года.

UNPROFOR складаліся з амаль 39 000 чалавек. У яе склад увайшлі войскі Аргенціны, Аўстраліі, Бангладэш, Бельгіі, Бразіліі, Канады, Калумбіі, Чэхіі, Даніі, Егіпта, Эстоніі, Фінляндыі, Францыі, Нямеччыны, Ганы, Індыі, Інданезіі, Ірландыі, Італіі, Іарданіі, Кеніі, Літвы, Люксембурга, Малайзіі, Непала, Нідэрландаў, Новай Зеландыі, Нігерыі, Нарвегіі, Пакістану, Польшчы, Партугаліі, Расійскай Федэрацыі, Славацкай Рэспубліцы, Іспаніі, Швецыі, Швейцарыі, Тунісу, Турцыі, Украіны, Злучанага Каралеўства і ЗША. Паводле звестак ААН, за час дзеяння мандату UNPROFOR сярод персаналу загінула 167 чалавек. З тых, хто загінуў, трое былі ваеннымі назіральнікамі, 159 — іншымі вайскоўцамі, адзін — супрацоўнікам цывільнай паліцыі, двое — міжнароднымі цывільнымі супрацоўнікамі і двое — мясцовымі супрацоўнікамі.[1]

Камандзірамі UNPROFOR былі:

Імя Краіна З Па
Генерал-лейтэнант Саціш Намбіяр Індыя Сакавік 1992 года Сакавік 1993 года
Генерал-лейтэнант Ларс-Эрык Вальгрэн Швецыя Сакавік 1993 года Чэрвень 1993 года
Генерал Жан Кот Францыя Чэрвень 1993 года Сакавік 1994 года
Генерал Бертран дэ Савіль дэ Ла Прэсль Францыя Сакавік 1994 года Сакавік 1995 года
Генерал Бернар Жанвье Францыя Сакавік 1995 года Студзень 1996 года

Выбітныя афіцэры:

  • Генерал-маёр Льюіс Макензі (Канада) Сектар Сараева 1992 г.
  • Генерал Філіп Марыйон (Францыя) з кастрычніка 1992 г. па ліпень 1993 г.
  • Генерал-лейтэнант Фрэнсіс Брыкмон (Бельгія) 12 ліпеня 1993 г. — 24 студзеня 1994 г.
  • Генерал-лейтэнант сэр Майкл Роўз (Вялікабрытанія) з 24 студзеня 1994 па 25 лютага 1995.
  • Генерал-лейтэнант Руперт Сміт (Вялікабрытанія) з 25 лютага 1995 года.

Мандат

[правіць | правіць зыходнік]

Харватыя

[правіць | правіць зыходнік]
Нідэрланскі транспартны батальён ААН едзе на захад, перасякаючы пантонны мост праз раку Нерэтва з боку М17.

UNPROFOR былі створаны рэзалюцыяй 743 Савета Бяспекі ААН ад 21 лютага 1992 года падчас вайны за незалежнасць Харватыі.[2][3] Першапачатковы мандат UNPROFOR заключаўся ў забеспячэнні стабільных умоў для мірных перамоваў і бяспекі ў трох дэмілітарызаваных анклавах («зонах бяспекі»), прызначаных як зоны, якія ахоўваюцца Арганізацыяй Аб’яднаных Нацый (United Nations Protected Areas, UNPA). Яны былі размешчаны ў розных рэгіёнах да таго, як Рэспубліка Харватыя атрымала статус паўнапраўнага члена Арганізацыі Аб’яднаных Нацый (ААН), але кантраляваліся самаабвешчанай Рэспублікай Сербская Краіна.

Адзіны самалёт, бачны ў аэрапорце Сараева, не падлягаючы рамонту з пачатку вайны. Аэрапорт знаходзіўся на лініі фронту паміж сербамі і баснійцамі.

У 1992 годзе мандат быў пашыраны на так званыя «ружовыя зоны» для кантролю за доступам да «зонаў бяспекі» ААН (Рэзалюцыя СБ ААН 762),[4] некаторага памежнага кантролю і маніторынгу грамадзянскага доступу ў ружовыя зоны (Рэзалюцыя СБ ААН 769),[5] і кантролю за дэмілітарызацыяй паўвострава Прэўлака каля Дуброўніка (Рэзалюцыя СБ ААН 779).[6]

Боснія і Герцагавіна

[правіць | правіць зыходнік]

У адрозненне ад Харватыі, мандат UNPROFOR для Босніі і Герцагавіны не заключаўся ў назіранні за існым раней спыненнем агню. Па сутнасці, мандат можна падзяліць на чатыры этапы:

Нідэрландскі транспартны батальён ААН на нічыйнай зямлі каля сербскіх пазіцый. Узброенае кіраўніцтва. Красавік 1995 года.

31 сакавіка 1995 г. UNPROFOR былі рэарганізаваны ў тры скаардынаваныя міратворчыя аперацыі. 20 снежня 1995 г. сілы UNPROFOR былі перафармаваныя ў кіраваныя НАТА Сілы выканання (IFOR), задачай якіх было выкананне Агульнага рамачнага пагаднення аб міры ў Босніі і Герцагавіне (GFAP — інакш вядомае як Дэйтанскае пагадненне).

Дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

Люты 1992 г. — сакавік 1993 г.

[правіць | правіць зыходнік]

Седрык Торнберы быў дырэктарам па грамадзянскіх справах UNPROFOR у пачатку місіі ў лютым 1992 года. Да канца свайго першага мандата ў сакавіку 1993 г. UNPROFOR дасягнулі пэўнага поспеху ў аднаўленні міру ў Харватыі, у прыватнасці дабіўшыся ліквідацыі Югаслаўскай народнай арміі (ЮНА) у маі 1992 г. Аднак грамадзянскія хваляванні былі такімі, што тэрор, дыскрымінацыя і «этнічныя чысткі» ўсё яшчэ прысутнічалі. Мясцовым сербскім сілам удалося завяршыць зачыстку раёнаў UNPA, распачатую ў 1991 годзе, у выніку чаго там засталося толькі 279 харватаў з даваеннага насельніцтва ў 102 000 чалавек.[11]

Сітуацыя была праблематычнай, галоўным чынам з-за адмовы ад супрацоўніцтва з боку мясцовых сербскіх уладаў, а таксама з-за пазнейшых буйных харвацкіх ваенных наступальных дзеянняў. Акрамя таго, значна змянілася сітуацыя, для якой ствараліся і разлічваліся UNPROFOR. Харвацкі бок цяпер адмовіўся весці перамовы аб сваім суверэнітэце над UNPA і «ружовымі зонамі», што сербская частка не прыняла. Стварэнне «Рэспублікі Сербская Краіна» яшчэ больш ускладніла сітуацыю.

Адкрыццё аэрапорта Сараева было праведзена канадскімі аператыўнымі сіламі, якія перамясціліся ў межах тэатра ваенных дзеянняў з Харватыі (Сурац) у зону баявых дзеянняў Сараева. У склад канадскіх сіл уваходзіў франкамоўны Каралеўскі 22-і полк з далучэннем роты N англамоўнага 3-га батальёна Каралеўскага канадскага палка. Канадскі кантынгент быў разгорнуты цягнікамі з базы канадскіх узброеных сіл Бадэн-Золінген і БКС Лар, Германія.

Нягледзячы на варожыя дзеянні, міжнародны аэрапорт Сараева заставаўся адкрытым. У перыяд з 3 ліпеня 1992 г. па 31 студзеня 1993 г. гуманітарны паветраны транспарт, арганізаваны УВКБ ААН пад аховай UNPROFOR, даставіў 2476 самалётаў з 27 460 тонамі харчавання, медыкаментаў і іншай дапамогі.

Размеркаванне гуманітарнай дапамогі было парушана з-за адмовы ад супрацоўніцтва і нават варожых дзеянняў (міны, стралковая зброя, РПГ) бакоў на месцах, асабліва з боку сіл баснійскіх сербаў. Тым не менш, з лістапада 1992 г. па студзень 1993 г. у агульнай складанасці каля 34 600 тон дапамогі былі дастаўлены прыблізна 800 000 атрымальнікам у 110 месцах па ўсёй Босніі і Герцагавіне.

Сакавік 1993 г. — люты 1994 г.

[правіць | правіць зыходнік]
Нідэрландскі транспартны батальён на шляху ў Боснію і Герцагавіну. Красавік 1995 года

Харвацкія налёты

[правіць | правіць зыходнік]

6 ліпеня 1993 года ўзнікла новая напружанасць пасля рашэння харвацкага ўрада аднавіць стратэгічны мост у Масленіцы 18 ліпеня — Харватыя была разрэзана напалову, а мост быў у руках сербаў. Сілы UNPROFOR, якім было даручана назіраць за выхадам харвацкіх войскаў з гэтага раёна, не змаглі разгарнуцца з-за адмовы харвацкіх уладаў у доступе. Сербы абстралялі мост, часткова разбурыўшы яго 2 жніўня. 12 жніўня ў Жэневе пачаліся перамовы аб спыненні агню, але яны не скончыліся поспехам. У рэшце рэшт, харвацкія сілы адступілі на свае пазіцыі, якія раней займалі перад уварваннем.

Аперацыя «Забараніць палёты»

[правіць | правіць зыходнік]
Капітан Скот О’Грэйдзі (у цэнтры), чый F-16 Fighting Falcon быў збіты над Босніяй 2 чэрвеня 1995 г., калі ён ляцеў у падтрымку аперацыі «Забарона палётаў».

У сярэдзіне сакавіка неапазнаныя самалёты скінулі бомбы на вёскі ў ваколіцах Срэбраніцы, упершыню парушыўшы «беспалётныя зоны». Боснійскія сербы былі абвінавачаныя ў выбуху, але адмовіліся ад адказнасці. 31 сакавіка адбылося галасаванне па рэзалюцыі, якая дазваляе краінам, якія ўдзельнічаюць у UNPROFOR, прымаць «усе неабходныя меры» для прадухілення ваенных палётаў ваюючых бакоў у забароненых для палётаў зонах (Аперацыя «Забарона палётаў»). Для выканання рэзалюцыі былі задзейнічаны французскія, нідэрландскія і амерыканскія самалёты. Усяго да 1 снежня 1994 г. было зафіксавана 3317 парушэнняў. 28 лютага 1994 года чатыры ваенныя самалёты былі збітыя знішчальнікамі НАТА над Босніяй і Герцагавінай.

Бяспечныя зоны

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Бяспечныя зоны ААН

З сакавіка 1993 г. сербскія ваенізаваныя атрады забілі вялікую колькасць мірных жыхароў, разбурылі жыллё, не дазволілі UNHCR даставіць гуманітарную дапамогу і прымусілі тысячы баснійскіх бежанцаў бегчы ў горад Срэбраніца. Ад 30 да 40 чалавек у дзень паміралі ад ваенных дзеянняў, голаду, уздзеяння холаду або адсутнасці медыцынскай дапамогі. Рэзалюцыя 819 паспрабавала вырашыць гэтую праблему, абвясціўшы Срэбраніцу «бяспечнай зонай». Рэзалюцыя 836 дазволіла UNPROFOR «пры дзеяннях у мэтах самаабароны прымаць неабходныя меры, уключаючы прымяненне сілы, у адказ на бамбардзіроўкі бяспечных раёнаў любым з бакоў або на ўзброенае ўварванне ў іх, або ў выпадку любой наўмыснай перашкоды ў гэтых раёнах ці вакол іх для свабоды перамяшчэння UNPROFOR або абароненых гуманітарных канвояў».[12] Для ажыццяўлення стрымлівання было накіравана каля 7600 чалавек падтрымкі і арганізавана авіяцыйная падтрымка ў каардынацыі з НАТА.

Вайна ў Босніі

[правіць | правіць зыходнік]

Сакавік 1994 г. – лістапад 1994 г.

[правіць | правіць зыходнік]

Пазітыўныя зрухі і падаўжэнне мандата

[правіць | правіць зыходнік]

Напад на бяспечныя зоны

[правіць | правіць зыходнік]

Неўзабаве пасля спынення агню паміж харвацкімі і сербскімі сіламі баснійскія сербы пачалі штурм бяспечнага раёна Гораждзе, моцна абстраляўшы горад і навакольныя вёскі. Пратэсты і ўгаворы Савета Бяспекі ААН аказаліся неэфектыўнымі, і 10 і 11 красавіка 1994 года НАТА нанесла авіяўдары па пазіцыях баснійскіх сербаў. У адказ сілы баснійскіх сербаў захапілі ў палон шмат супрацоўнікаў ААН, выкарыстаўшы іх у якасці жывых шчытоў у тых месцах, дзе чакаліся бамбёжкі. Бамбардзіроўкі аказаліся значна менш эфектыўнымі, чым на нядаўняй вайне ў Персідскім заліве, якая абумовіла разуменне грамадскасцю авіяўдараў. Нягледзячы на дэманстрацыю авіяцыі НАТА і пратэсты нязгодных сербаў, абстрэлы працягваліся. У сітуацыі, падобнай да той, што адбылася ў Сараеве, быў выстаўлены ўльтыматум, і да 24 красавіка большасць сербскіх войскаў выканала яго. Гэтыя інцыдэнты прывялі да яшчэ аднаго разважання аб статусе бяспечных зон.

Спробы міру

[правіць | правіць зыходнік]

Ізаляцыя баснійскіх сербаў

[правіць | правіць зыходнік]

Пагаршэнне бяспекі

[правіць | правіць зыходнік]

Закладнікі ААН і мост Врбаня

[правіць | правіць зыходнік]

Падзенне Срэбраніцы

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Разня ў Срэбраніцы

12 ліпеня 1995 г. UNPROFOR не здолелі стрымаць атаку баснійскіх сербаў на Срэбраніцу, таму што яны не змаглі дастаткова ўзмацніць нідэрландскі батальён на месцы, і ў выніку горад быў захоплены. Калі метады двайных ключоў[няпэўнае слова] эфектыўна перашкодзілі аказанню сур’ёзнай падтрымкі з паветра, нідэрландцы пачалі эвакуацыю жанчын і дзяцей. Сербы ўтрымлівалі мусульманскіх мужчын і забівалі тысячы з іх.[13] 25 ліпеня баснійскія сербы таксама захапілі бяспечны раён Жэпа. Падзеі ў Срэбраніцы прывялі да справаздачы «Peacekeeping Best Practices Unit» (PBPU).[14]

30 жніўня 1995 г. у адказ на далейшыя правакацыі сербскіх войскаў НАТА распачала аперацыю «Абдуманая сіла». У гэты момант UNPROFOR пачалі «ваеннае ўзаемадзеянне» з НАТА супраць арміі баснійскіх сербаў. Да восені 1995 года НАТА і UNPROFOR было ўсё цяжэй адрозніваць як з пункту гледжання палітыкі, так і дзеянняў на месцах.[15]

У адплату за бамбардзіроўкі НАТА сербы сілай вывелі канфіскаванае цяжкае ўзбраенне з кантляваных ААН канцэнтрацыйных пунктаў. Міратворцы, якія значна саступалі па колькасці, былі вымушаны здацца пасля кароткіх сімвалічных перастрэлак. У некалькіх выпадках «блакітныя каскі» былі акружаны ў месцах захоўвання зброі колькасна большымі сербскімі сіламі. Генерал Эрвэ Габіяр, камандуючы войскамі ААН у Сараеве, заявіў, што міратворцы былі «толькі абмежаваныя ў сваіх перасоўваннях, але [мелі] зброю, боепрыпасы, ежу на шмат дзён і строгі загад абараняць свае пазіцыі», але ў святле захопу закладнікаў, была выказана заклапочанасць, і бамбардзіраванне пад кіраўніцтвам ААН спынілася. Акрамя таго, дзеянні сербаў супраць мірных жыхароў у адказ на бамбардзіроўкі прывялі да 70 загінулых і 150 параненых у Тузле і 5 загінулых у Гораждзе.

Пазней, у зімовы дзень, брытанскія войскі ААН са зброяй сутыкнуліся з генералам Младзічам, які катаўся па трасе былога алімпійскага гарналыжнага курорта ў Сараеве, але не паварушыўся са зброяй. Младзіча суправаджалі чатыры целаахоўнікі. Нягледзячы на дзейны ордар на яго арышт, выдадзены ў Гаазе, яны вырашылі працягнуць катанне. Пазней НАТА накіравала камандас арыштаваць падазраваных ваенных злачынцаў, але Младзіч сышоў у падполле. Ніякія дзеянні НАТА, патрабаванні ААН і нават узнагарода ў 5 мільёнаў долараў, абвешчаная Вашынгтонам, не прывялі да яго затрымання. Аднак у маі 2011 года Младзіч быў нарэшце арыштаваны і адпраўлены да МТБЮ.[16]

Аперацыя «Бура» і Дэйтанскае пагадненне

[правіць | правіць зыходнік]

Дзеянні і аперацыі харвацкіх сіл у Кра́іне падчас аперацыі «Бура» ў жніўні 1995 г. змянілі палітычную геаграфію Босніі і Герцагавіны. У сукупнасці гэта ў канчатковым выніку прывяло да Дэйтанскага пагаднення і разгортвання IFOR пад кіраўніцтвам НАТА 20 снежня 1995 г. для забеспячэння прыхільнасці былых ваюючых груповак да ваенных дадаткаў Агульнага рамачнага пагаднення аб міры ў Босніі і Герцагавіне. Некаторыя з войскаў UNPROFOR былі ўключаны ў новыя сілы IFOR, але, па сутнасці, UNPROFOR больш не дзейнічалі ў Босніі і Герцагавіне.

Успрыманне ў краінах удзелу

[правіць | правіць зыходнік]

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Former Yugoslavia - UNPROFOR: Profile. Department of Public Information, United Nations (31 жніўня 1996).
  2. ↑ Bethlehem, Daniel L.; Weller, Marc (1997). The 'Yugoslav' Crisis in International Law. Cambridge International Documents Series. Vol. 5. Cambridge University Press. p. 498. ISBN 978-0-521-46304-1.
  3. ↑ Савет бяспекі ААН Рэзалюцыя 743. S/RES/743(1992) 21 лютага 1992. Праверана 10 красавіка 2008.
  4. ↑ Савет бяспекі ААН Рэзалюцыя 762. S/RES/762(1992) 30 чэрвеня 1992. Праверана 10 красавіка 2008.
  5. ↑ Савет бяспекі ААН Рэзалюцыя 796. S/RES/796(1992) 7 жніўня 1992. Праверана 10 красавіка 2008.
  6. ↑ Савет бяспекі ААН Рэзалюцыя 779. S/RES/779(1992) 6 кастрычніка 1992. Праверана 10 красавіка 2008.
  7. ↑ William J. Durch and James A. Shear (1996). Faultlines: UN Operations in the Former Yugoslavia. New York: St. Martin’s Press.
  8. ↑ S/RES/776(1992) - e - S/RES/776(1992) -Desktop.
  9. ↑ а б в William J. James and john A. Shear (1996). Faultlines: UN Operations in the Former Yugoslavia. New York: St. Martin’s Press
  10. ↑ Steven L. Burg & Paul S. Shoup. (1999). The War in Bosnia and Herzegovina. New York: M.E. Sharpe
  11. ↑ Jerry Blaskovich, Anatomy of Deceit: An American Physician's First-hand Encounter with the Realities of the War in Croatia
  12. ↑ Security Council Resolution 819, 16 April 1993, operative para. 1
  13. ↑ Marachak, M. Patricia (2008). No Easy Fix: Global Responses to Internal Wars and Crimes against Humanity. Canada: McGill-Queen's University Press
  14. ↑ [1](недаступная спасылка)
  15. ↑ William J. James and john A. Shear (1996). Faultlines: UN Operations in the Former Yugoslavia. New York: St. Martin's Press
  16. ↑ Stephen, Chris (27 May 2011). "Lure of EU membership led to arrest of Mladic". The Irish Times.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]