Ада Блэкджэк

Ада Блэкджэк
Род дзейнасці	падарожнік-даследчык
Дата нараджэння	10 мая 1898(1898-05-10)[1]
Месца нараджэння	Solomon^[d], Nome Census Area^[d], Unorganized Borough^[d], Аляска, ЗША[1]
Дата смерці	29 мая 1983(1983-05-29)[1] (85 гадоў)
Месца смерці	Палмер^[d], Matanuska-Susitna Borough^[d], Аляска, ЗША[1]
Месца пахавання	Анкарыдж
Грамадзянства	ЗША
Медыяфайлы на Вікісховішчы

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Блэкджэк (значэнні).

Ада Блэкджэк (англ.: Ada Blackjack, народжаная Дэлутук; 10 мая 1898 — 29 мая 1983) — жанчына-эскімоска, прадстаўніца народа іньюпіят, першая жыхарка незаселенага тады вострава Урангеля, якая выжывала на ім на працягу двух гадоў.

Біяграфія

Ада Дэлутук нарадзілася ў аддаленым паселішчы Спрус-Крык, за восем міль ад пасёлка Саламон  (англ.) на Алясцы. Бацька Ады памёр ад харчовага атручвання, калі ёй было восем гадоў, і маці адправіла яе разам з сястрой Рытай ў метадысцкую місіянерскую школу ў Номе на Алясцы^[2][3]. Яе выхоўвалі місіянеры, у іх школе Ада навучылася чытаць па-англійску і шыць^[4]. У 16 гадоў Ада выйшла замуж за Джэка Блэкджэка, паляўнічага і паганятага сабачых запрэжак, і пераехала на паўвостраў Сьюард^[3]. У Блэкджэкаў было трое дзяцей, двое з якіх памерлі ў маленстве. Джэк жорстка абыходзіўся з Адай, у рэшце рэшт кінуў яе разам з Бенетам, іх адзіным выжылым сынам, хворым на туберкулёз^[3][4]. Ада аформіла развод да таго, як яе муж з’явіўся зноў, і адправілася разам з Бенетам пешшу сорак міль да Ному, дзе жыла яе маці. Каб зарабіць на жыццё, Ада працавала прыбіральшчыцай у прыватных дамах і шыла вопратку для шахцёраў, але ёй па-ранейшаму не хапала грошай на лячэнне Бенета ад туберкулёзу^[5], ёй давялося часова змясціць яго ў Прытулак для дзяцей Джэсі Лі  (англ.), дзе абяцалі падлячыць Бенета ад яго небяспечнай хваробы. Ада вырашыла зарабіць грошай, каб забраць свайго сына з прытулку і пераехаць з ім у Сіэтл, дзе, на яе думку, яму маглі дапамагчы вылечыцца ад смяротнай хваробы.

Начальнік паліцыі Нома Э. Р. Джордан быў знаёмы з цяжкай сітуацыяй у сям’і Ады, таму ён распавёў ёй, што нейкія мужчыны вярбуюць інуітаў, каб яны адправіліся з імі ў Арктычную экспедыцыю ў Чукоцкае мора на востраў Урангеля. Хоць Джордан не быў знаёмы з мэтай экспедыцыі, ён лічыў, што Ада, якая размаўляла па-англійску і была выдатнай швачкай, добра падыходзіць для гэтай місіі, для якой патрэбны быў хтосьці, хто шыў бы эскімоскую футравую вопратку  (англ.) для членаў экспедыцыі^[4]. Экспедыцыю ўзначаліў канадскі даследчык Алан Кроўфард, але фінансаваў, планаваў і арганізаваў яе Вільялмур Стэфансан^[6]. У самой экспедыцыі Стэфансан не ўдзельнічаў, ён застаўся на мацерыку для таго, каб сабраць сродкі для яшчэ аднаго даследавання пошукаў кантыненту на поўнач ад вострава Урангеля^[3]. Ён лічыў, што Арктыка будзе цалкам прыдатная для жыцця для тых, хто захоча да яе адаптавацца.

Экспедыцыя

Каманда экспедыцыі на востраў Урангеля 1921 года. Ада ў цэнтры, котка Вікторыя на руках справа — адзіныя ўдзельнікі, якія выжылі.

Стэфансан адправіў пяць пасяленцаў (аднаго канадца еўрапейскага паходжання, трох амерыканцаў еўрапейскага паходжання і адну эскімоску) у авантурнай спробе заявіць правы на востраў у інтарэсах Канады^[7]. Даследчыкі былі адабраны Стэфансанам на падставе іх папярэдняга досведу і акадэмічных ведаў. Стэфансан прымаў для ўдзелу ў экспедыцыі людзей з сучаснымі перадавымі ведамі ў галіне геаграфіі і іншых натуральных навук^[6].

15 верасня 1921 года экспедыцыя засталася на востраве Урангеля на зімоўку, каб абвясціць востраў тэрыторыяй Канады або Злучанага Каралеўства^[8]. У Ады Блэкджэк вельмі баялася з нагоды далучэння да экспедыцыі, асабліва таму, што яе падманулі і яна была адзінай з карэнных жыхароў Аляскі, хто ўдзельнічаў у экспедыцыі^[4]. У каманду ўваходзілі ўсяго пяць чалавек: Блэкджэк, якую нанялі кухаркай і швачкай^[9]; амерыканцы Лорн Найт, Мілтан Гале і Фрэд Маўрэр; і Алан Кроўфард. У 1914 годзе Фрэд Маўрэр правёў на востраве Урангеля восем месяцаў пасля крушэнне Брыганціны «Карлук»  (руск.).

Спачатку ўмовы жыцця на востраве былі здавальняючымі, але праз год яны пачалі пагаршацца^[6]. Запасы ежы скончыліся, а каманда не змагла здабыць на востраве дастатковай для выжывання колькасці дзічыны^[4]. 28 студзеня 1923 года трое мужчын, нарэшце, паспрабавалі перасекчы змёрзлы 150-кіламетровы праліў Лонга, які аддзяляе востраў ад мацерыка, у надзеі атрымаць там дапамогу і запасы харчавання. Хворага Лорна Найта пакінулі на востраве пад наглядам Ады. Найт хварэў на цынгу, і Ада клапацілася пра яго да самой яго смерці 23 чэрвеня 1923 года. Астатніх траіх мужчын больш ніколі ніхто не бачыў. Ада Блэкджэк засталася адна разам з экспедыцыйнай коткай Вікторыяй^[4]. Блэкджэк выжывала ў надзвычай цяжкіх умовах, пакуль яе не выратаваў амаль праз восем месяцаў, 19 жніўня 1923 года^[8] былы калега Стэфансана, Гаральд Нойс^[6]. Пасля выратавання адзінай удзельніцы экспедыцыі некаторыя газеты назвалі яе сапраўднай «жанчынай-Рабінзонам Круза».

Ада Блэкджэк з сынам Бенетам (1923).

Ада Блэкджэк выкарыстала заробленыя за два гады грошы, каб адвезці сына ў Сіэтл у штаце Вашынгтон для лячэння туберкулёзу. Пазней яна зноў выйшла замуж і нарадзіла яшчэ аднаго сына Білі. У рэшце рэшт яна вярнулася на Аляску, дзе пражыла да 85 гадоў.

Апошнія гады

Блэкджэк была ціхім чалавекам і ненавідзела газетную шуміху, якая разгарнулася вакол яе^[6], а таксама спробы Стэфансана і яе выратавальніка Нойса выкарыстоўваць яе гісторыю. За выключэннем ганарару за экспедыцыю і некалькіх сотняў долараў, якія яна зарабіла за пушніну, здабытую на востраве Урангеля, Блэкджэк не атрымала ні цэнта за перажытыя выпрабаванні і не атрымлівала ніякіх ганарараў за напісаныя пра яе кнігі.

Ада Блэкджэк памерла ў дзяржаўнай установе для састарэлых, Доме першапраходцаў (The Pioneer Home), у Палмеры ў штаце Аляска і была пахавана ў Анкарыджы.

Зноскі

1. Library of Congress Authorities — Library of Congress. Праверана 7 красавіка 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13219454"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131454"></a>
2. Caravantes, Peggy (2016). Marooned in the Arctic. Chicago Review Press Incorporated. p. 1. ISBN 978-1-61373-098-0.
3. Caravantes, Peggy (2016). Marooned in the Arctic : the true story of Ada Blackjack, the "female Robinson Crusoe". Chicago, Illinois. ISBN 978-1-61373-098-0. OCLC 907651735.
4. Hulls, Tessa (2017-12-06). "Ada Blackjack, the Forgotten Sole Survivor of an Odd Arctic Expedition". Atlas Obscura. Архівавана з арыгінала 2019-03-22. Праверана 2017-12-08.
5. Ada Blackjack: A True Story of Survival in the Arctic, by Jennifer Niven
6. Rowe, Peter (2022-03-11). "Vilhjalmur Stefansson, Ada Blackjack and the Canadian invasion of Russia". Canadian Geographic: History. Canadian Geographic. Архівавана з арыгінала 2022-10-13. Праверана 2022-07-15. {{cite news}}: Пададзена больш чым адно значэнне |accessdate= і |access-date= specified (даведка)
7. Niven, Jennifer (2003). Ada Blackjack: A True Story Of Survival In The Arctic. New York: Hyperion Books. p. 431. ISBN 0-7868-6863-5.
8. "Woman Sole Survivor of Wrangle Island Party". The Tribune. 1923-09-26. p. 5. Архівавана з арыгінала 2022-10-22. Праверана 2021-08-10 – via Newspapers.com. {{cite news}}: Пададзена больш чым адно значэнне |accessdate= і |access-date= specified (даведка)
9. Alexandra J. McClanahan, «The heroine of Wrangel Island Архівавана 23 кастрычніка 2022.», LitSite Alaska Архівавана 1 снежня 2022., University of Alaska Anchorage.

Літаратура

• Sonneborn, Liz (2007). A to Z of American Indian women (Rev. ed.). New York: Facts On File. ISBN 9780816066940.
• Healy, Luke (2016). How to Survive in the North. NoBrow. ISBN 9781910620069.

Спасылкі

• Дакументы Ады Блэкджэк у бібліятэцы Дартмуцкага каледжа.