Акісляльнік

Акісля́льнік – атам, малекула, іён, якія далучаюць электроны падчас акісляльна-аднаўленчай рэакцыі. Сам А. пры гэтым аднаўляецца.

Тыповымі моцнымі А. з’яўляюцца простыя рэчывы: фтор, кісларод, азон, хлор, а таксама пераксіды, іоны і злучэнні металаў (напрыклад, жалеза, марганцу, хрому) і неметалаў (напрыклад, серы, азоту, хлору) у высокай ступені акіслення.

Залежнасць ступені акіслення ад канцэнтрацыі акісляльніка

Чым актыўней метал, які рэагуе з кіслатой, і чым больш разведзены яе раствор, тым паўней працякае аднаўленне. У якасці прыкладу — рэакцыя азотнай кіслаты з цынкам:

• Zn + 4HNO_3(канц.) = Zn(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O
• 3Zn + 8HNO_3(40 %) = 3Zn(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O
• 4Zn + 10HNO_3(20 %) = 4Zn(NO₃)₂ + N₂O + 5H₂O
• 5Zn + 12HNO_3(6 %) = 5Zn(NO₃)₂ + N₂ + 6H₂O
• 4Zn + 10HNO_3(0.5 %) = 4Zn(NO₃)₂ + NH₄NO₃ + 3H₂O

Моцныя акісляльнікі

Моцныя акісляльныя ўласцівасці мае «царская гарэлка» — сумесь аднаго аб'ёму азотнай кіслаты і трох аб'ёмаў салянай кіслаты.

HNO₃ + 3HCl ↔ NOCl + 2Cl + 2H₂O

Хлорысты нітразіл, які ўтвараецца ў ім, распадаецца на атамарны хлор і монааксід азоту:

NOCl=NO + Cl

Царская гарэлка з'яўляецца моцным акісляльнікам дзякуючы атамарнаму хлору, які ўтвараецца ў растворы. Царская гарэлка акісляе нават высакародныя металы — золата і плаціну.

Яшчэ адзін моцны акісляльнік — перманганат калію. Ён здольны акісляць арганічныя рэчывы і нават разрываць вугляродныя ланцугі:

С₆H₅-CH₂-CH₃ + [O] → C₆H₅COOH + CH₃COOH

C₆H₆ + [O] → HOOC-(CH₂)₄-COOH

Сіла акісляльніка пры рэакцыі ў разведзеным водным растворы можа быць выяўлена стандартным электродным патэнцыялам: чым вышэй патэнцыял, тым мацней акісляльнік.

Гл. таксама

• Акісляльна-аднаўленчыя рэакцыі