Амандус Генрых Адамсан

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Адамсан.

Амандус Генрых Адамсан
эст.: Amandus Heinrich Adamson
У 1914 годзе, фота атэлье Булы
Дата нараджэння	12 лістапада 1855(1855-11-12)
Месца нараджэння	Палдыскі, Paldiski City^[d], Хар’юмаа, Эстонія
Дата смерці	26 чэрвеня 1929(1929-06-26) (73 гады)
Месца смерці	Палдыскі, Paldiski City^[d], Хар’юмаа, Эстонія
Месца пахавання	Пярну
Грамадзянства	Расійская імперыя  Эстонія
Род дзейнасці	скульптар, мастак
Месца працы	Санкт-Пецярбургская дзяржаўная мастацка-прамысловая акадэмія імя А. Л. Штыгліца
Жанр	скульптура
Вучоба	Імператарская Акадэмія мастацтваў
Уплыў	Alexander Friedrich von Bock^[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ама́ндус Ге́нрых А́дамсан (эст.: Amandus Heinrich Adamson), у Расіі Ама́нд Іва́навіч (таксама Аман Іва́навіч^[1]; 12 лістапада 1855, хутар Уўга-Ратсепа, каля горада Балтыйскі Порт, Расійская імперыя — 26 чэрвеня 1929, Палдыскі) — расійскі і эстонскі скульптар і жывапісец, акадэмік, адзін з заснавальнікаў эстонскага нацыянальнага мастацтва.

Біяграфія

Амандус Адамсан нарадзіўся ў 1855 годзе і быў другім дзіцем у сям’і марака і хутаранкі. У 1860 годзе бацька Амандуса сплыў у Амерыку і не вярнуўся, сям’я лічыла яго загінулым. Быў аддадзены ў Рэвельскую Вышгарадскую школу для дзяцей з бедных сем’яў, дзе праявіў схільнасць да мастацтва, выразаючы фігуры з дрэва.

У 1875 годзе перабраўся ў Санкт-Пецярбург і ў 1876 годзе паступіў у Імператарскую Акадэмію мастацтваў. Вучыўся ў класе прафесара Аляксандра фон Бока. Пасля заканчэння Акадэміі застаўся ў Санкт-Пецярбургу, выкладаў у школе Таварыства заахвочвання мастацтваў.

З 1877 па 1881 жыў і працаваў у Парыжы, дзе стварыў працы «Каханне, якое вечна перамагае» і «Лірычная музыка».

У 1881 годзе вярнуўся ў Санкт-Пецярбург, дзе выкладаў у Мастацкім вучылішчы Штыгліца. У гэты перыяд ён удзельнічаў у рэканструкцыі Міхайлаўскага палаца, стварыў твор «Апошні ўздых карабля».

У 1902 годзе ў Рэвелі, у парку Кадрыёрг паставілі яго самую вядомую працу — помнік маракам, якія загінулі на браняносцы «Русалка».

27 верасня (10 кастрычніка па новым стылі) 1905 года ў Севастопалі быў адкрыты помнік «ВЪ ПАМЯТЬ КОРАБЛЕЙ ЗАТОПЛЕННЫХЪ въ 1854 и 1855 г.г. ДЛЯ ЗАГРАЖДЕНIЯ ВХОДА НА РЕЙДЪ», у якім скульптурныя працы былі выкананы Амандусам Адамсанам (суаўтары — архітэктар В. А. Фельдман, ваенны інжынер О. І. Энберг).

А. Адамсан за працай над фігурай Івана Сусаніна для помніка ў гонар 300-годдзя дому Раманавых

У 1907 годзе па рэкамендацыях вядомага жывапісца Архіпа Іванавіча Куінджы, скульптара Аляксандра Міхайлавіча Апякушына і архітэктара Суслава ён атрымаў званне акадэміка.

У 1911 годзе Адамсан удзельнічае ў конкурсе Акадэміі мастацтваў праектаў помніка ў гонар 300-годдзя дому Раманавых. Ён прапанаваў пабудаваць у Кастраме грандыёзнае збудаванне вышынёй 36 м з 26 скульптурамі гістарычных асоб і барэльефамі навокал пастамента, якія б ілюстравалі найважнейшыя падзеі расійскай гісторыі. Камітэт па ўзвядзенні манумента выбраў яго працу, якая заняла другое месца. Закладка помніка адбылася 20 мая 1913 года, падчас святкавання 300-годдзя дому Раманавых у прысутнасці Мікалая II і яго сям’і. Да 1917 года быў пабудаваны пастамент і пастаўлена частка бронзавых фігур. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі гатовыя скульптуры былі адпраўлены на пераплаўку, а на пустым пастаменце быў пастаўлены помнік Леніну.

Дом скульптара ў Палдыскі

У 1918 годзе пераехаў у мястэчка свайго дзяцінства — горад Палдыскі, дзе жыў і працаваў да сваёй смерці 26 чэрвеня 1929 года. Паводле свайго перадсмяротнага пажадання пахаваны ў горадзе Пярну. У Палдыскі захаваўся дом, у якім Адамсан жыў пасля пераезду ў горад.

Творчасць

Помнік браняносцу «Русалка»

Помнік затопленым караблям у Севастопалі

Асноўныя скульптурныя працы

• 1879 — васковая скульптура «Хрышчэнне Хрыста Іаанам Хрысціцелем»
• 1879—1881 — скульптурныя кампазіцыі «Вечная ўрачыстасць кахання», «Лірычная музыка»^{[заўв 1]}
• 1892 — «Рыбак з вострава Муху»
• 1895 — скульптурная кампазіцыя «Світанак і змярканне»
• 1896 — скульптурная кампазіцыя «Калевіпаэг і Рагаты»
• пасля 1896 — барэльефы для фрызаў Рускага музея (залы № 14 і 15), якія адлюстроўваюць у выглядзе алегорыі нараджэнне твораў мастацтва жывапісу, скульптуры і дойлідства (Санкт-Пецярбург)
• 1897 — «У трывожным чаканні»
• 1901 — «Слухаючы голас мора»
• 1902 — Помнік браняносцу «Русалка»^{[заўв 2]} (парк Кадрыёрг, Талін)
• 1903 — манументальна-дэкаратыўнае афармленне Троіцкага моста^{[заўв 3]} (Санкт-Пецярбург)
• 1902—1904 — скульптурнае аздабленне фасада, купалы і шары дома кампаніі «Зінгер» (Санкт-Пецярбург, Неўскі праспект, дом 28)
• 1904 — «Чэмпіён»^{[заўв 4]}
• 1905 — кампазіцыя «У памяць караблям, затопленым у 1854—1855 г. для загароды ўваходу на рэйд» (Севастопаль)
• 1911 — помнік «Запарожцам, якія высадзіліся ў Тамані 25 жніўня 1792 г.» (Тамань), помнік Іагану Кёлеру (Вільяндзі)
• 1919 — скульптурная кампазіцыя «Юнацтва знікае»
• 1922 — скульптура «Калевіпаэг каля варот пекла»^{[заўв 5]}
• 1926 — помнік Фрыдрыху Крэйцвальду (Выру), скульптура «Апошні ўздых карабля»
• 1928 — Хлопцы з Тондзі (знесены ў 1941 годзе^[2]
• 1928 — «Жонка мастака Е. Адамсан», «Купальшчыца»
• 1929 — помнік паэтэсе Лідзіі Койдуле^{[заўв 6]} (Пярну)
• 1912—1916 — Помнік у гонар 300-годдзя дому Раманавых, сумесна з архітэктарам С. А. Уласьевым (Кастрама, не скончаны^{[заўв 7]})
• Скульптурнае аздабленне будынка Вучылішчы тэхнічнага малявання (Санкт-Пецярбург, Саляны завулак, дом 9)
• Скульптурнае аздабленне Дома гандлёвага таварыства «Браты Елісеевы» — «Прамысловасць», «Гандаль», «Мастацтва» і «Навука» (Санкт-Пецярбург, Неўскі праспект, дом 56)
• Надмагілле на магіле біскупа Платона (Спаса-Праабражэнскі сабор, Талін).
• Манумент Пятру I (Палтава)
• Скульптуры «Русалка на камені» і «Арзы і разбойнік Алі-Баба» (Місхор), «Лірычная музыка», «Мора шуміць», «Адзіны пацалунак хвалі», «Нараджэнне Венеры»^{[заўв 8]}

Адамсан таксама працаваў як мастак; яго палотны захоўваюцца ў Дзяржаўным мастацкім музеі Эстоніі.

• 
  «Нараджэнне Венеры»
• 
  Помнік Лідзіі Койдуле ў Пярну
• 
  Скульптуры на доме Зінгера, Неўскі праспект
• 
  «Апошні ўздых карабля»

Заўвагі

1. Былі адзначаны залатым медалём Парыжскага салона
2. Быў адкрыты 7 верасня 1902 года, для фігуры анёла пазіравала 17-гадовая пакаёўка скульптара Юўлі Роатс.
3. Усе чыгунныя дэталі былі выраблены на Рэвельскім заводзе Ф. Віганда
4. Першая прэмія на сусветнай выстаўцы 1904 года, натуршчыкам для скульптуры паслужыў Георг Лурых
5. Натуршчыкам для фігуры героя паслужыў Георг Лурых
6. Быў адкрыты 9 чэрвеня 1929 года.
7. Гіпсавая мадэль помніка была падорана ўрадам Эстонскай Рэспублікі Лізе нацый, яе далейшы лёс невядомы
8. Скульптура тыражавалася ў бісквіце Імператарскім фарфоравым заводам, асобнікі знаходзяцца ў Мастацкім музеі Рыгі (паступленне ў 1907 ад ІФЗ), Днепрапятроўскам мастацкім музеі (паступленне 1913 года, дар ІФЗ), Траццякоўскай галерэі (са старых паступленняў. Інв. №27370); памер — 94×52×74 см.

Крыніцы

1. Дружнева Н. А. Из истории создания в Костроме памятника в ознаменование 300-летия царствования дома Романовых(недаступная спасылка)
2. «Парни из Тонди» — это четверо кадетов училища: Александр Томберг, Аугуст Удрас, Арнольд Аллебрас и Александр Тедер, погибшие во время большевистского путча 1 декабря 1924 года.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Амандус Генрых Адамсан
• http://www.muuseum.harju.ee/adamson.php Архівавана 11 лютага 2008. (эст.)