Анастасій Андрэевіч Вансяцкі

Анастасій Андрэевіч Вансяцкі
руск.: Анастасий Андреевич Вонсяцкий
польск.: Anastasij Wonsiacki
Старшыня УФА
10 мая 1933 — 26 красавіка 1934
Старшыня ЦВК УФП
26 красавіка 1934 — 1935
Старшыня УФА
1935 — 4 чэрвеня 1941
Пераемнік Канстанцін Аляксеевіч Сцяклоў
Нараджэнне 12 чэрвеня 1898(1898-06-12)
Смерць 5 лютага 1965(1965-02-05) (66 гадоў)
Месца пахавання
Бацька Андрэй Мікалаевіч Вансяцкі
Маці Ніна Анастасьевна Вансяцкая (Плюшчэўская)
Жонка

1) Люба Мурамская (шлюб прызнаны несапраўдным)

2) Мэрыён Вансяцкая (Рым)
Дзеці ад адносін з Эдзіт Прысцылай Вансяцкай (Ройстэр): Андрэй (1950 — ?)
Веравызнанне Праваслаўная Царква
Партыя УФП УФП, УФА УФА
Адукацыя
Аўтограф Выява аўтографа
Ваенная служба
Гады службы 1916—1920
Прыналежнасць

 Расійская імперыя

Сцяг Расіі Белая Гвардыя[ru]
Званне капітан
Бітвы
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Анаста́сій Андрэ́евіч Ванся́цкі (30 мая [12 чэрвеня] 1898 года, Варшава — 5 лютага 1965, Сент-Пітэрсберг) — рускі эмігранцкі палітык. Адзін з заснавальнікаў рускага фашызму, лідар Усерасійскай фашысцкай арганізацыі (УФА), а таксама адзін з лідараў Усерасійскай фашысцкай партыі (УФП) у 1934—1935 гадах.

У 1933 годзе арганізаваў і ўзначаліў УФА, якая ў 1934 годзе аб’ядналася з Расійскай фашысцкай партыяй (РФП) — найбуйнай арганізацыяй у асяроддзі рускай эміграцыі, утворанай на Далёкім Усходзе. Разам з генеральным сакратаром РФП К. У. Радзаеўскім стаў лідарам з’яднанай Усерасійскай фашысцкай партыі. Пасля разрыву ў 1935 годзе з Радзаеўскім (аднавіў супрацу з ім у 1940 годзе) ізноў узначаліў УФА да чэрвеня 1941 года. У чэрвені 1942 года быў арыштаваны і асуджаны ў ЗША. Пасля вызвалення ў 1946 годзе адышоў ад актыўнай палітычнай дзейнасці.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Раннія гады

[правіць | правіць зыходнік]

Анастасій быў пятым дзіцём[1] у сям’і жандармскага палкоўніка Андрэя Мікалаевіча Вансяцкага, будучага начальніка Радамскага губернскага жандарскага кіравання[2], і Ніны Анастасьеўны Плюшчэўскай. Бацька паходзіў са збяднелага дробнамаянтковага нямецка-польскага дваранскага роду Свяшчэннай Рымскай імперыі. Раней прозвішча пісалі «фон Сяцкі», але з часам яно русіфікавалася[1]. Прадзед Анастасія за адданасць быў ганараваны асабістай хвалы імператара Мікалая I, дзед браў удзел у падаўленні польскага паўстання 1863 года[1]. У дзяцінстве Анастасій гуляў у варшаўскай цытадэлі[ru] блізка ад турэмных камер, дзе паміж 1900 і 1912 гадамі ўтрымваліся вязні, якія сталі пазней бачнымі палітычнымі дзеячамі: Юзаф Пілсудскі, Фелікс Дзяржынскі і іншыя[1].

У 1908 годзе Вансяцкі паступіў у Першы Маскоўскі кадэцкі корпус[ru]. 16 чэрвеня 1910 года яго бацька напярэдадні пераводу ў Кіеў быў забіты ў Радаме адным са сваіх інфарматараў — членам польскай тэрарыстычнай групы. Як паведамляў намеснік Вансяцкага, падпалкоўнік Радноў, шэфу Корпуса жандармаў[ru], што каля гадзіны дня 3 (16) чэрвеня да яго начальніка прыбылі інфарматары Іосіф Піянткоўскі і Марыян Сцемпневіч. Першы ўвайшоў у кабінет Вансяцкага, другі чакаў у прыёмнай. Потым з кабінета прагучалі тры паслядоўныя стрэлы. Сцемпневіч адкрыў агонь па ўнтэр-афіцэрах, якія ўбеглі ў прыёмную (адзін з іх, Мікіта Канькоў, быў паранены), а потым застрэліўся. Піянткоўскі таксама скончыў з сабой пасля забойства Вансяцкага[3].

Маці Анастасія, Ніна Вансяцкая, памерла ў кастрычніку 1916 года ў Маскве ад сардэчнага прыступу.

Скончыўшы ў 1916 годзе кадэцкі корпус (57-ы выпуск)[4], Анастасій паступіў у Мікалаеўскае кавалерыйскае вучылішча[ru] і кадэтам быў прыпісаны да Пятага гусарскага Александрыйскага Яе Вялікасці Гасударыні Імператрыцы Аляксандры Фёдараўны палка[ru][5], аднак з-за рэвалюцыі не змог завяршыць поўны курс навучання і ў лістападзе 1917 года быў датэрмінова выпушчаны (9-й ваеннага часу выпуск) у чыне юнкера[ru][4].

Грамадзянская вайна

[правіць | правіць зыходнік]

У канцы 1917 года Вансяцкі з’ехаў на поўдзень Расіі, дзе далучыўся да Добраахвотніцкай арміі А. І. Дзянікіна і ўзяў удзел у Грамадзянскай вайне. 13 снежня ён быў залічаны ў 1-ы кавалерыйскі дывізіён[ru] палкоўніка В. С. Гершэльмана[ru]. 27 верасня 1918 года быў адпраўлены ў дырэктыву дзяжурнага генерала Добраахвотніцкай арміі ў Екацярынадары, 13 кастрычніка залічаны ў запасны кавалерыйскі полк 5-га гусарскага Александрыйскага Яе Вялікасці Гасударыні Імператрыцы Аляксандры Фёдараўны палка. 28 сакавіка 1919 года Вансяцкі быў прыкамандзіраваны да Рускага добраахвотніцкага атрада асаблівага прызначэння па ахове Раманавых у Крыме. Пасля расфармавання атрада служыў у эскадроне[ru] лейб-гвардыі Уланскай Яго Вялікасці палка[ru], з 11 чэрвеня — у Ардынарчаскім эскадроне штаба Каўказскай арміі[ru], а з 1 ліпеня — у 16-м гусарскім Іркуцкім Яго Імператарскай Высокасці Вялікага князя Мікалая Мікалаевіча палку[ru][4]. Ваяваў з бальшавікамі на Усходняй Украіне, на Доне, Кубані[ru], у Стаўрапольскай губерні[ru], на Крымскім паўвостраве і ў Паўночнай Таўрыі. Быў паранены ў руку і жывот[4][5].

Вансяцкаму было прысвоена званне капітана. У снежні 1919 года ён захварэў тыфам[ru] і быў змушаны пакінуць фронт. Анастасій быў эвакуяваны цягніком з Харкаваа ў Новарасійск, а адтуль — параходам у Ялту. У Ялце, куды Вансяцкі прыехаў 3 студзеня 1920 года з адмарожанымі нагамі і без сродкаў да існавання, ён знайшоў прытулак у гандляра-яўрэя Мурамскага, чыя дачка Люба стала даглядаць за хворым афіцэрам[6]. 31 студзеня 1920 года Вансяцкі і Мурамская абвянчаліся па праваслаўным абрадзе ў ялцінскім Мікольскім саборы. Паводле якой прычыны быў гэтак спешна ўкладзены шлюб, невядома. Сам Вансяцкі пасля заяўляў, што такім чынам хацеў абараніць Мурамскіх ад пагромаў і палегчыць ім ад’езд з Крыма. Вансяцкі лічыў гэты шлюб несапраўдным, бо Люба схавала праўдзівую рэлігійную прыналежнасць, а расійскі закон забараняў жаніцца праваслаўнаму з іўдзейкай[7].

Эміграцыя

[правіць | правіць зыходнік]

У сакавіку 1920 года эвакуяваўся[ru] з жонкай у Канстанцінопаль, дзе лячыўся ў брытанскім шпіталі ў Галіпалі[ru]. У красавіку 1920 года, пакінуўшы жонку, перасаджваючыся з парахода на параход, дабраўся да Марселя. У маі 1920 года ён праз Парыж пераехаў у Лондан, дзе тры месяцы жыл у князя Ф. Ф. Юсупава[ru]. У кастрычніку 1920 года Вансяцкі вярнуўся ў Канстанцінопаль, потым ізноў на грузавым судне сплыў у Марсель і завяршыў свае вандраванні ў Парыжы, уладкаваўшыся працоўным сцэны ў вар’етэ «Фалі-Бержэр[ru]». Увесну 1921 года ў адным з парыжскіх танцавальных залаў пазнаёміўся з мільянеркай Мэрыён Бакінгем Рым[8].

30 ліпеня 1921 года прыехаў у Нью-Ёрк на борце французскага лайнера «France[ru]». З дапамогай Мэрыён 29 кастрычніка 1921 года, за дзень да заканчэння візы, атрымаў від на жыхарства ў ЗША[9]. У 1921—1924 гадах працаваў у кампаніі, што вырабляла паравозы. 3 лютага 1922 года жаніўся з Мэрыён Бакінгем Рым, якая прыняла праваслаўе. Шлюб адбываўся ў праваслаўным Мікольскім саборы[ru] ў Нью-Ёрку. Навіна пра планаванае на 4 лютага 1922 года вяселле стала вядомая прэсе, і ў лічаныя дні пра яе напісалі не толькі амерыканскія, але і англійскія, французскія і нямецкія газеты. Пасля такой агалоскі маладыя абвянчаліся на дзень раней[10]. У красавіку 1922 года Люба Мурамская заявіла пра дваяжэнства Вансяцкага. 22 лістапада 1922 года царкоўны суд у Нью-Ёрку пастанавіў, што шлюб Вансяцкага і Рым сапраўдны, а шлюб Вансяцкага і Мурамскай несапраўдны, бо складзены з чужымі мэтамі і па падробленых дакументах. Прыбыўшы ў Нью-Ёрк, Любоў Мурамская падала пазоў на 500 000 долараў ЗША пра пакрыццё маральнай шкоды, а таксама запатрабавала ад Вансяцкага выплаты аліментаў[ru]. Судовы працэс атрымаў шырокую агалоску ў ЗША. Прэса, апроч асвятлення працэсу, пацяшалася над тым, што муж мільянеркі працуе на лакаматыўным заводзе. 3 жніўня 1923 года нью-ёркскі суд адхіліў пазоў і прызнаў Вансяцкага не вінаватым у дваяжэнстве, абапіраючыся на рашэнне царкоўнага суда, а таксама на ліст Любы, напісаны ў студзені 1922 года, у якім яна віншавала Вансяцкага са змовінамі[11].

У 1924 годзе разам з жонкай пераехаў жыць у Патнам[ru], размешчаны недалёка ад Томпсана[en]. У 1925 годзе прымаў у сваім маёнтку грэчаскага прынца Паўла (пазней стаў каралём), які прыязджаў у размешчаны непадалёк Уэбстэр на адкрыццё царквы. Летам 1931 года ў маёнтак некалькі дзён правёў Вялікі князь Аляксандр Міхайлавіч[ru] з двума сынамі Фёдарам[ru] і Мікітам[ru], якія былі аднагодкамі і сябрамі Анастасія. 30 верасня 1927 года атрымаў амерыканскае грамадзянства. Да гэтага часу ў Томпсан пераехала жыць яго старэйшая сястра Наталля з мужам Л. Б. Мамедавым[12]. З 1928 па ліпень 1932 года быў членам Братэрства рускай праўды[ru][4][13]. У лістападзе 1927 года разам з жонкай наведаў Еўропу: пакуль Мэрыён адпачывала ў Монтэ-Карла, Анастасій наведаў Парыж. Там ён сустрэўся з шэрагам рускіх эмігрантаў, у тым ліку з генералам А. П. Куцепавым. З Куцепавым і ўзначаленым ім РАВСам[ru] ён працягваў пазней падтрымваць адносіны і аказваць фінансавую падтрымку аж да выкрадання Куцепава 26 студзеня 1930 года[14]. 17 сакавіка 1930 года атрымаў званне малодшага лейтэнанта запасу і быў прыпісаны да хімічных войскаў[15]; афіцэрам-рэзервістам да 16 сакавіка 1935 года[16]. У 1931 годзе разам з жонкай наведаў Берлін і Белград, дзе сустракаўся з членамі Братэрства рускай праўды[17].

10 мая 1933 года супольна з Д. І. Кунле заснаваў Усерасійскую фашысцкую арганізацыю (УФА), якую ўзначальваў да 1941 года (з перапынкам у 1934—1935 гадах, калі яна ўваходзіла ва Усерасійскую фашысцкую партыю)[18][19].

У 1933 годзе наведаў Берлін c мэтай сустрэчы з младаросамі[ru] і РВНРаўцамі[20].

У 1934, 1936 і 1939 гадах здзейсніў тры кругасветныя падарожжы па маршруце Сан-Францыска — Ганалулу — Кобэ — Шанхай — Маніла — Ганконг — Сінгапур — Бамбей — Порт-Саід — Суэц — Александрыя — Неапаль — Парыж — Нью-Ёрк. Сустракаўся з групамі рускіх эмігрантаў, арганізоўваў аддзяленні сваёй партыі. У 1934 годзе сустракаўся з лідарам рускіх фашыстаў у Маньчжурыі К. У. Радзаеўскім, дамовіўся пра саюз з яго Расійскай фашысцкай партыяй. У 1934 годзе УФА аб’ядналася з партыяй Радзаеўскага, і Вансяцкі стаў Старшынём Цэнтральнага выканаўчага камітэта (ЦВК).

Пасля ўступу ЗША ў Другую сусветную вайну ў 1942 годзе быў арыштаваны ФБР разам з некалькімі дзеячамі Германа-амерыканскага саюза[ru] і звінавачаны ў шпіянажы. Хоць Вансяцкі не займаў ніякіх пасад у амерыканскіх дзяржорганах і не мог мець доступу да сакрэтнай інфармацыі, ФБР змагло давесці, што ён перадаў 2800 долараў бундфюрару Германа-амерыканскага саюза Герхарду Кунцэ, каб дапамагчы яму выехаць са ЗША[21]. Вансяцкі быў асуджаны 22 чэрвеня 1942 года ў Хартфардзе на пяць гадоў турмы і штраф у 5000 долараў (праз суткі кара ў выглядзе штрафу была скасавана). Пасля сканчэння Другой сусветнай вайны і смерці Ф. Рузвельта 26 лютага 1946 года быў вызвалены датэрмінова, правядучы ў турме больш 3,5 гадоў. Да канца жыцця Вансяцкі выпрабоўваў гэтак моцную агіду да Рузвельта, якога зваў камуністам, што адмаўляўся карыстацца дзесяціцэнтавымі манетамі з яго выявай[ru][22].

У 1942 годзе хартфардскі акруговы пракурор высунуў вымогу пра пазбаўленне Вансяцкага грамадзянства ЗША. На момант выхаду Вансяцкага на волю разгляд пазову ўсё яшчэ працягваўся. 3 красавіка 1946 года суд адхіліў пазоў пра пазбаўленне Вансяцкага грамадзянства[23].

Напачатку 1948 года, наведваючы сястру і яе мужа ў Сент-Пітэрсбергу, куды яны пераехалі з Томпсана ў канцы 1947 года, ён пазнаёміўся з афіцыянткай Эдзіт Прысцылай Ройстэр[24]. У 1950 годзе ў іх нарадзіўся сын Андрэй. Прысцыла ўзяла прозвішча Вансяцкага, але ці былі аформлены іх адносіны афіцыйна і ці быў аформлены развод Вансяцкага і Мэрыён, невядома[24]. Вансяцкі часта прывозіў у маёнтак сына Андрэя, і Мэрыён была вельмі рада прыезду хлопчыка[25].

У 1953 годзе ён ажыццявіў самае буйнае са сваіх паваенных распачынанняў — урачыста адкрыў у Сент-Пітэрсбергу музей Мікалая II[26].

Памёр 5 лютага 1965 года ў Сент-Пітэрсбергу (лякарня «Маўнд-парк»), пахаваны ў сямейным склепе на Заходніх могілках Томпсана (штат Канектыкут) разам з жонкай Мэрыён і маці свайго сына Прысцылай[27]. Многія дакументы Вансяцкага захоўваюцца ў архіве Гувераўскага інстытута[ru] ў Каліфорніі, у калекцыі прафесара Джона Стэфана, аўтара кнігі «The Russian Fascists: Tragedy and Farce in Exile, 1925—1945», а таксама ў бібліятэцы каталіцкага коледжа ў Провідэнсе[28].

Аўтар успамінаў — кніг «Адплата»[29] і «Сухая гільяціна: амерыканская юстыцыя ў часы Рузвельта»[30], выдадзеных у 1963 годзе ў Сан-Паўлу (Бразілія).

Палітычная дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Усерасійская фашысцкая арганізацыя

Да Другой сусветнай вайны

[правіць | правіць зыходнік]

Успамінаючы перажытае, Вансяцкі пісаў[31]:

У 1932 годзе, разарваўшы з Братэрствам рускай праўды, я вырашыў, што мне патрэбна свая палітычная партыя, каб праводзіць у жыццё мае ідэі і планы, каб паспрабаваць зрынуць савецкі ўрад і прывесці да ўлады ўрад рускага народа.

Пасля лютага 1933 года ў маёнтак Вансяцкіх пасяліўся Д. І. Кунле, які змагаўся ў гады Грамадзянскай вайны ў арміі Дзянікіна ва Украіне. Калі Вансяцкі з ім пазнаёміўся (да рэвалюцыі ці ў гады Грамадзянскай вайны), невядома, але ў сярэдзіне 20-х гадоў Кунле некалькі разоў наведваў дом Вансяцкага. У пачатку мая 1933 года Вансяцкі і Кунле вырашылі заснаваць партыю. 10 мая 1933 года яны склалі ліст ад імя Галоўнага штаба рускіх фашыстаў пра стварэнне Усерасійскай нацыянал-рэвалюцыйнай рабочай і рабоча-сялянскай партыі фашыстаў, якую для зручнасці звалі Усерасійскай Фашысцкай Арганізацыяй (УФА)[18]. А. А. Вансяцкі стаў кіраўніком УФА, Кунле — партыйным сакратаром, а зяць Вансяцкага Л. Б. Мамедаў — старшынём Цэнтральнага выканаўчага камітэта[32]. Друкаваным органам УФА стала газета «Фашист», якая выдавалася са жніўня 1933 года па ліпень 1941 года[33][34]. У газеце шмат месца надавалася падзеям Грамадзянскай вайны, змяшчаліся фатаграфіі правадыроў Белага руху і імператара Мікалая II; УФА прадстаўлялася спадчынніцай расійскіх вайскоўцаў і манархічных традыцый. У снежаньскім выпуску газеты за 1933 год быў перадрукаваны ліст дзесяцігадовага сына князя Мікіты Аляксандравіча Мікіты Мікіціча[ru], у якім хлопчык пісаў[35]:

Я гэтак шчаслівы, што я рускі фашыст!

Для партыі Вансяцкі абраў знакам свастыку, што нязменна спараджала мноства пытанняў пра перайманне Трэцяга рэйха. Вансяцкі тлумачыў, што такі знак нарысавала ў Іпацьеўскім доме[ru] імператрыца Аляксандра Фёдараўна. Ён паказваў на дарожныя знакі ў штаце Арызона з выкарыстаннем свастыкі (скасаваны ў 1937 годзе). Пад канец тлумачэнняў ён пытаў[36]:

Не адмаўляцца ж нам ад яе толькі таму, што яна спадабалася Гітлеру?

Калі вытлумачыць выкарыстанне свастыкі яшчэ было можна, то вытлумачыць вітанне[ru] з паднятай правай рукой і воклічам «Слава Расіі!», званні накшталт «Штурмавік смерці», клятву асабістай вернасці правадыру і гімн партыі на мелодыю «Песні Хорста Весэля[ru]» было складана, і таму Анастасій гэтага не рабіў. Гімн партыі ён выканаў супольна з Д. І. Кунле і Л. Б. Мамедавым і запісаў гэта выкананне на грамафонную пласцінку[37][38].

Пасля стварэння партыі Вансяцкі прыйшоў да высновы, што стварэнне з’яднанага фашысцкага фронту з ліку эмігранцкіх арганізацый з’яўляецца стратэгічным заданнем, у сувязі з чым адправіўся ў Берлін. Канферэнцыя, што прайшла ў штаб-кватэры РВНР з удзелам Вансяцкага, лідара младаросаў Аляксандра Казем-Бека[ru] і кіраўніка РВНР Паўла Бермант-Авалава, завяршылася толькі абменам думкамі. Пры гэтым якіх-небудзь спроб сустрэцца з правадырамі Трэцяга рэйха Вансяцкі ў Берліне не распачынаў. Пра мінулую канферэнцыю напісалі эмігранцкія газеты Еўропы, ЗША і Далёкага Усходу. Дзейнасць Вансяцкага атрымала дабраславенне мітрапаліта Антонія[ru], ліст якога быў апублікаваны ў снежаньскім нумары «Фашиста»[39].

У 1934 годзе, падчас першага кругасветнага вандравання Вансяцкага, УФА аб’ядналася з Расійскай фашысцкай партыяй партыяй К. У. Радзаеўскага. Радзаеўскі стаў яе генеральным сакратаром і намеснікам старшыні Цэнтральнага выканаўчага камітэта (ЦВК) партыі, а Вансяцкі — старшынём ЦВК[40]. Аб’яднаная партыя атрымала назву Усерасійская фашысцкая партыя (УФП); знакам руху стала свастыка, нароўні з якой выкарыстоўвалася сімволіка Расійскай імперыі. Пасля разрыву з Радзаеўскім[41] з-за спрэчкі па яўрэйскім пытанні (Вансяцкі не падзяляў антысеміцкіх паглядаў Радзаеўскага) і адносін да атамана Р. М. Сямёнаву (Вансяцкі не хацеў мець з ім ніякіх адносін, Радзаеўскі ж быў змушаны іх падтрымваць з-за націску японцаў)[42] Анастасій ізноў узначаліў УФА, якая яшчэ некаторы час насіла назву аб’яднанай партыі. Пасля 1935 года, калі Вансяцкі быў выключаны з УФП, выкарыстанне назвы апошняй было Вансяцкім спынена[40].

Пасля разрыву з Радзаеўскім арганізацыя Вансяцкага займалася галоўным чынам прапагандысцкай працай: выданнем газет, брашур, удзелам у сходах і мітынгах. У 1937 і 1939 гадах члены УФА на чале з Вансяцкім бралі ўдзел у мітынгах Германа-амерыканскага саюза[43]. У 1930-х гадах Вансяцкі напісаў шэраг прац: «Кароткі курс фашыста: для праходжання ў партыйных школах» (без даты, прыкладна 1935 год), «Адказ крытыку» (1936) і «Асновы рускага фашызму» (без даты выхаду, прыкладна 1939).

У 1939 годзе Вансяцкі прыйшоў да высновы, што Сталін — фашыст з фашыстаў, бо той знішчыў камуністаў больш, чым Гітлер, Мусаліні і Чан Кайшы разам узятыя

Падчас Другой сусветнай вайны

[правіць | правіць зыходнік]

Падпісанне пакта Молатава — Рыбентропа у жніўні 1939 года Вансяцкі вітаў, параўнаўшы яго ў выданні «Фашист» з Тыльзіцкім мірам 1807 года паміж Аляксандрам I і Напалеонам I[44]. Заключэнне пакта прывяло да выйсця з УФА яе членаў. У прыватнасці, з партыі ў кастрычніку 1939 года выйшаў зяць Вансяцкага Леў Мамедаў, а крыху пазней і Д. І. Кунле. Пакт прывёў таксама да часовага спынення адносін УФА і Германа-амерыканскага саюза[45].

У 1940 — снежні 1941 года аднавілася супраца А. А. Вансяцкага і К. В. Радзаеўскага, перапыненая пачаткам япона-амерыканскай вайны[46].

Пасля прыняцця 11 сакавіка 1941 года закона пра ленд-ліз Вансяцкі зразумеў, што да пачатку вайны паміж ЗША і Германіяй засталіся месяцы, і стаў згортваць палітычную дзейнасць. Ён вырашыў перанесці штаб-кватэру са ЗША на Далёкі Усход у Шанхай. 17 сакавіка 1941 года ён напісаў ліст кіраўніку далёкаўсходняга аддзялення партыі Канстанціну Сцяклову з прапановай узначаліць партыю і з апавяшчэннем, што пасля ліпеньскага нумара 1941 года «Фашист» выходзіць перастане[47]. Паводле ліста Сцяклова ад 4 чэрвеня 1941 года, апублікаванаму ў № 63 «Фашиста» за 1941 год, ён уступіў у выкананне абавязкаў кіраўніка партыі[19].

Напад Германіі 22 чэрвеня 1941 года і ўступ СССР у Другую сусветную вайну прымусілі Вансяцкага вярнуцца да актыўнай палітычнай дзейнасці. З уласцівай яму тэатральнасцю Вансяцкі ад імя сваёй партыі паслаў І. В. Сталіну прапанову мірна і бяскроўна капітуляваць. 3 ліпеня 1941 года падчас пахаванняў Д. І. Кунле, які загінуў у катастрофе пры выпрабаванні самалёта, Вансяцкі зноў аднавіў кантакты з Германа-амерыканскім саюзам, члены якога наведалі пахавальныя мерапрыемствы[48].

9 траўня 1942 года Федэральнае бюро расследаванняў учыніла ператрус у хаце Вансяцкага, а 6 чэрвеня 1942 года ён быў арыштаваны. Вансяцкага звінавацілі ў парушэнні артыкула 32 закона пра шпіянаж 1917 года[49] (артыкул выключаны з закона 25 чэрвеня 1948 года). У абвінаваўчым акце яму паказваліся пяць злачынных дзеянняў: сустрэча з Кунцэ ў Томпсане 12 ліпеня 1941 года, перадача Кунцэ ў Томпсане чэка на 2800 долараў ЗША 12 ліпеня 1941 года, падарожжа ў Сан-Францыска прыблізна ў чэрвені 1941 года, сустрэча з Кунц і Вілюмайтам (член Германа-амерыканскага саюза) у гатэлі «Бісмарк» у ліпені 1941 года і атрыманне ад Кунцэ лістоў пэўнага роду, адпраўленых прыблізна ў лістападзе 1941 года. Вінавачанне падтрымваў будучы памагаты галоўнага вінаваўцы ад ЗША на Нюрнбергскім працэсе Томас Дод[en]. Адвакат Вансяцкага спрабаваў дамагчыся прызнання яго неразумным, аднак яму гэта не ўдалося. У выніку перамоў абароны і вінавачання Вансяцкі 22 чэрвеня 1942 года прызнаў сябе вінаватым па ўсіх пунктах вінавачання і быў прысуджаны судом Хартфарда да пяці гадоў турмы[50]. Паводле думкі амерыканскага даследніка Дж. Стэфана, Вансяцкаму пашанцавала, што яго засудзілі так хутка, бо праз тыдзень на Усходнім узбярэжжы ЗША былі схоплены дыверсійныя групы, высаджаныя з нямецкіх падводных лодак. Калі б справа адбылася тыднем пазней, і «яму маглі б прышыць удзел у аперацыі, распрацаванай абверам». Яго чацвёра супольнікаў з Германа-амерыканскага саюза былі асуджаны на тэрміны ад 5 да 15 гадоў (прытым тыя, што прызналі сваю віну, як і Вансяцкі, атрымалі 5 і 7 гадоў)[51].

Пасля выхаду на волю Вансяцкі адышоў ад актыўнай палітычнай дзейнасці.

Пагляды

[правіць | правіць зыходнік]

З юнацкіх гадоў Вансяцкі прытрымліваўся манархічных паглядаў, якія, разам з нянавісцю да камунізму, сталі асновай сфармаванай ім ідэалогіі рускага фашызму. Анастасій прагматычна глядзеў на фашызм, разумеючы яго ў самым шырокім сэнсе — як ідэалогію, скіраваную на стварэнне моцнай дзяржавы і змаганне з камунізмам: «Калі хочаце ведаць, назву мы атрымалі ад чырвоных. Яны ахрысцілі нас рускімі фашыстамі, а мы гэта імя прынялі». Ён зацята адмаўляў падабенства сваёй партыі з нацыянал-сацыялістычнай: «Па маіх панятках, „фашыст“ значыць „стаадсоткавы антыкамуніст“, а зусім не абавязкова тое, што маюць на ўвазе ў Германіі і іншых краінах»[52].

Ва ўяўленні Вансяцкага рускі фашызм з’яўляўся «парэвалюцыйнай палітычнай сістэмай, што афармляе сабою ідэалагічны і духоўны рух рускіх народных мас»[53]. Паходзячы з усталёвак рускага побыту, ён у той жа час з’яўляецца «сцвярджэннем і завяршэннем агульнай сумы гістарычных працэсаў, што адбываліся ў лоне рускай дзяржаўнасці»[53]. У брашуры «Асновы рускага фашызму» Вансяцкі абвяшчаў, што «Расійскі Фашысцкі Рух з’яўляецца рухам агульнанацыянальнага маштабу ідэакратычнага тыпу». У аснову ідэакратыі[en] ім быў пакладзены лозунг «Бог, нацыя, праца»[54].

Фашысцкая дзяржава, паводле Вансяцкага, з’яўляецца дзяржавай, што верыць у Бога і адданая правадыру нацыянальнай партыі[55]. Абвяшчаючы богаабранасць рускага народа і ўсталёўваючы рэлігійны характар дзяржаўнай сістэмы, лідар рускіх фашыстаў тым не менш паказваў, што «Расійская фашысцкая дзяржава прызнае ў вобласці рэлігійных перакананняў абсалютную і безумоўную свабоду», тым самым гарантуючы правы асобных рэлігій[56].

У пытанні нацыянальнай палітыкі Вансяцкім высоўваўся прынцып безумоўнага прызнання адзінства рускага народа ў яго нацыянальным, культурным і палітычным цэлым. Пад рускім народам ён меў на ўвазе не толькі саміх рускіх (велікаросаў), але і ўсіх іншых «русаў» і «росаў» — маларосаў, беларусаў, карпатарусаў[ru]. Адмаўленне іх адзінства і непадзельнасці як аднаго цэлага народа прыраўноўвалася да дзяржаўнай здрады[57]. Усе астатнія нацыянальнасці Расійскай фашысцкай дзяржавы павінны былі паказваць сабой адзіны арганізм без права выхаду з яго ці перавагі ў ім. Пры гэтым руская нацыянальнасць павінна была з’яўляцца канстытуцыйна — першай сярод роўных, вызначаючы сабой твар і змест дзяржавы ў цэлым[58].

У сацыяльным плане фашысцкая дзяржава з’яўлялася надкласавай, то бок такой, дзе не існуе класавых адрозненняў і супярэчнасцей. У маналітнай фашысцкай дзяржаве адсутнічае само паняцце «праца», на замену якому варта было ўвесці паняцце «творчасць»[59]. Творчая праца абавязковая для ўсіх грамадзянаў, аднак арганізацыя працы засноўваецца не на прымусе, а на добраахвотным імкненні кожнага свядомага грамадзяніна да рэалізацыі сваіх творчых патэнцый на выгоду Расіі. Абвяшчаючы раўнацэннасць працы ўсіх грамадзянаў[60], фашысцкая дзяржава брала на сябе адказнасць за вызначэнне аплаты працы, якая павінна строга рэгулявацца законам[61].

Фашысцкая дзяржава павінна была аказваць усялякую падтрымку сялянам, якія падзяляліся на дзве групы — тыя, хто апрацоўвалі дзяржаўную зямлю супольнікаў і прыватных землеўласнікаў, якім дзяржава падае сродкі вытворчасці (зямлю і інструменты працы) бязвыплатна, у спадчыннае карыстанне. Другая катэгорыя сялян, зрэшты, таксама падлягала ўлучэнню ў праграму дзяржаўных зямельных нарыхтовак і магла ажыццяўляць збыт гатовай прадукцыі толькі па ўсталяваных дзяржавай цэнам[62].

Фашысцкая дзяржава абвяшчала раўнапраўе палоў, падаючы жанчынам правы нароўні з мужчынамі, аднак Вансяцкі рабіў абмоўку, што рускі мужчына бярэ жанчыну пад апеку, не дапушчаючы яе да цяжкай фізічнай працы, для чаго ўсталёўвае адмысловыя вобласці жаночай працы[56]. Прыярытэтнае месца ў працаўладкаванні жанчын адводзілася сферам педагогікі, сацыяльнай апекі, гандлю, іншымі словамі, усім тым сферам жыццядзейнасці, дзе не патрабуецца значны выдатак фізічнай энергіі[63]. Вансяцкі таксама зважаў на тое, што фашысцкая дзяржава не робіць адрознення паміж шлюбнымі і няшлюбнымі дзецьмі, аднак імкнецца да стварэння трывалай сям’і, прымушаючы легалізаваць адносіны, якія ў канчатковым выніку прывялі да з’яўлення дзяцей. Сексуальная распушчанасць і свабода полавых адносін ганіліся як фактары, што наносяць несумнеўную шкоду існаванню здаровай і моцнай сям’і. Развод мужу і жонцы падаецца без цяжкасцей, але пры наяўнасці паважлівых прычын[57].

У сферы выхавання першачарговым заданнем перад бацькамі было «ўпайванне» ў дзіцё ідэі гонару, гераізму і нацыянальнага першародства. «Любоў да Радзімы ставіцца вышэй кожнай іншай любові, нават вышэй любові дзіцяці да сваёй маці». Выхаванне адважнага і гераічнага патрыёта — адна з найважнейшых мэт адукацыі ў фашысцкай дзяржаве. Фізічная падрыхтоўка пры гэтым лічылася не менш важнай, чым маральная загартоўка, таму веды асноў ваеннай падрыхтоўкі былі неабходны для кожнага грамадзяніна незалежна ад пола і ўзроста.

У адрозненне ад іншага ідэолага рускага фашызму, Радзаеўскага, Вансяцкі не быў перакананым антысемітам. Да яўрэяў ён ставіўся прагматычна і бачыў у іх патэнцыяльных саюзнікаў у барацьбе з камунізмам. Неўзабаве пасля вяртання з Харбіна ён сказаў у адным інтэрв’ю: «Калі яўрэі захочуць стаць нашымі сябрамі і памагатымі, мы прымем іх з радасцю». Праз пяць гадоў у гутарцы з іншым рэпарцёрам ён выказаў сваю пазіцыю больш разгорнута: «Наша дачыненне да яўрэяў, я б сказаў, залежыць ад іх дачынення да нас. Калі яны вырашаць, што ім з намі па шляху, — тады ўсё ў парадку. Калі не — хай наракаюць на сябе. Калі яны хочуць змагацца супраць агульнага ворага, то за намі справа не стане. У Расіі жыве так шмат плямён і народнасцей, што бязглузда вылучаць нейкую адну народнасць і пачынаць з ёй вайну. У Германіі іншая справа — яны ж там усе адна нацыя»[64].

Ацэнкі

[правіць | правіць зыходнік]

Пачынальна з моманту прыезду ў ЗША дзейнасць Вансяцкага і яго асобу выклікала вялікую цікавасць у прэсы ЗША, іншых краін, а таксама эмігранцкіх газет.

Яго шлюб з мільянеркай у пачатку 1924 года выклікаў у некага ціхую зайздрасць, у некага з’едлівы сарказм[ru][65]. Газетчыкі высмейвалі багацеяў, якія замануліся мець ролю пралетарыяў, маючы на ўвазе яго працу на лакаматыўным заводзе[66]. Пасля пачатку працэсу на пазоў Любы Мурамскай прэса мільгала загалоўкамі тыпа «Руская жанчына перапыняе ідылію механіка»[67].

Газета амерыканскіх камуністаў «Дэйлі уоркер[ru]» пачала называць дом Вансяцкага няйнакш як яўкай таемных антысавецкіх арганізацый, што фінансаваліся нью-ёркскімі і хартфадскімі капіталістамі[68].

Не чакаючы сканчэнні перамоў Вансяцкага і Радзаеўскага, газета «Правда[ru]» 30 сакавіка 1934 года ў артыкуле «Белагвардзейскае гняздо ў Токіа» гнеўна засудзіла Вансяцкага за спробу ўключыць далёкаўсходніх белагвардзейцаў у нацысцкую арбіту[69].

Пасля забойства 1 снежня 1934 года С. М. Кірава Вансяцкі ўславіў на старонках «Фашиста» Леаніда Нікалаева[ru], намякнуўшы на тое, што рашэнне пра забойства быў прынята ў Томпсане. У адказ газета «Daily Worker» 19 снежня апублікавала артыкул «Белагвардзейцы прызнаюцца ў змовах дзеля знішчэння савецкіх правадыроў», у якой вялікая ўвага была нададзена заяве Вансяцкага. Цытуючы газету «Известия[ru]», орган амерыканскіх камуністаў прыстрашыў «неадкладным знішчэннем фашысцкіх тэрарыстаў». 25 снежня газета «Правда» намалявала вельмі злавесны партрэт Вансяцкага, асабліва паказаўшы на яго класавае паходжанне («сын жандармскага афіцэра»), контррэвалюцыйнае мінулае («браў удзел у Грамадзянскай вайне ў шэрагах Белай арміі»), падкрэсліла яго блізкасць да плутакратыі («жанаты з дачкой аднаго са сталёвых магнатаў»), сувязі з Уол-стрыт («у яго буйныя сувязі сярод амерыканскіх капіталістаў») і адносіны з Японіяй («Вансяцкі і яго „партыя“… злучаны таксама цесным чынам з японскай ваеншчынай»)[70].

У 1939 годзе падчас трэцяга кругасветнага вандравання Вансяцкі пазнаёміўся з Н. Н. Грозіным, якому ён заказаў напісаць сваю біяграфію. У тым жа годзе кніга Грозіна пад назвай «Ахоўныя кашулі» ўбачыла свет[71].

Калі пачаўся працэс над Вансяцкім, у прэсе з’явіліся загалоўкі, падобныя загалоўку ў хартфардскай газеце «Таймс»: «Буйная справа пра шпіянаж у нашым штаце: Вансяцкі і 4 іншых вінавацяцца ў змове ў карысць Восі»[72].

Падчас вайны з Вансяцкага зрабілі пудзіла ваеннага часу[73]. У кнізе Алана Хінда «Права на здраду: паднаготная шпіянажу ў Амерыцы», выдадзенай у 1943 годзе, дом Вансяцкага маляваўся як непрыступная крэпасць на мысе з кулямётамі ва ўсе бакі на верхавіне вежы і сталёвымі шафамі, поўнымі гранат. Пры гэтым усе члены Германа-амерыканскага саюза былі нібы яго агентамі[74]. У кнізе Артура Дзеруняна «Таемны агент», выдадзенай у 1943 годзе, сцвярджалася, што Вансяцкі пастаўляў зброю Ф. Франка і стварыў сусветную нацысцкую шпіёнскую сетку[75]. Альберт Ю. Кан у кнізе «Дыверсія! Таемная вайна супраць Амерыкі», выдадзенай у 1942 годзе, прысвяціў Вансяцкаму раздзел «Мільянер-дыверсант», дзе Вансяцкі намаляваны кіраўніком злучаных з Трэцім рэйхам падпольных арганізацый у ЗША, які пры наведванні Берліна сустракаецца з А. Розенбергам, Ё. Гебельсам і афіцэрамі-разведчыкамі высокага рангу[72]. Даследчык Дж. Стэфан піша, што ў 1976 годзе на пытанне пра крыніцы такой інфармацыі Кан адказаў, што змагаўся з нацыстамі і яму было не да міндальнічання[76].

Пра смерць Вансяцкага паведаміла толькі канектыкуцкая газета пад загалоўкам «Шпіён Другой сусветнай вайны памёр у сваім доме ў Томпсане»[77].

Дж. Стэфан прыводзіць думку сябра Вансяцкага князя Аляксея Шчарбатава, які сказаў пра яго, што «ў Італіі пятнаццатага стагоддзя Алекс быў бы выдатным кандацьерам. Ён валодаў патрэбным уменнем бравіраваць і блефаваць»[78]. Сам Дж. Стэфан выказваецца пра Вансяцкага як пра летуценніка-эгаіста, камічнага ў сваім пазёрстве і чуллівага ў сваёй безабароннасці, які напамінае сваім фіглярствам Мусаліні. Пры гэтым ён заўважае, што, пры ўсёй камічнасці Вансяцкага, яго прыход да ўлады мог бы прывесці да страшных наступстваў, як не раз было ў гісторыі з падобнымі фігурамі[79].

Вансяцкі з’яўляецца адным з герояў рамана Андрэя Іванова «Харбінскія матылькі»[80]. Таксама з’яўляецца адным з галоўных герояў спектакля «Харбін-34»[81][82][83].

Сям’я

[правіць | правіць зыходнік]

Бацькі, браты і сёстры

[правіць | правіць зыходнік]

Бацька Андрэй Мікалаевіч Вансяцкі (? — 16.6.1910, Радам) — жандармскі афіцэр, начальнік Радамскага кіравання жандармерыі. Забіты тэрарыстам[84].

Маці Ніна Анастасьеўна Вансяцкая, народжаная Плюшчэўская (? — 1916), памерла ад хваробы[5].

Старэйшы брат Мікалай Андрэевіч Вансяцкі (гады жыцця невядомыя) загінуў падчас Грамадзянскай вайны, ваюючы з бальшавікамі[5].

Старэйшая сястра Марыя Андрэеўна Вансяцкая (гады жыцця невядомыя) пасля 1917 года жыла ў Расіі. Арыштавана ў 1936 годзе. Далейшы лёс невядомы[84].

Другая старэйшая сястра Наталля Андрэеўна Мамедава, народжаная Вансяцкая (1892 — 9.9.1968), у 1910 годзе працавала начальнікам адраснага стала ў Радаме[85]. У 1910 годзе выйшла замуж за маладога афіцэра Льва Мамедава, які стаў да канца Грамадзянскай вайны палкоўнікам. Пасля 1917 года разам з мужам з’ехала ў Харбін, а ў 1924 годзе ў ЗША. З мужам жыла непадалёк ад А. Вансяцкага ў Патнеме, адкрыўшы рэстаран «Рускі мядзведзь». У канцы 1947 года яны зачынілі рэстаран і пераехалі ў Сент-Пітэрсберг (штат Фларыда). Памерла ад інфаркту[86].

Трэцяя старэйшая сястра Таццяна Андрэеўна Вансяцкая (гады жыцця невядомыя) пасля 1917 года жыла ў Расіі пад Масквой. Далейшы лёс невядомы[84].

Жонкі і дзеці

[правіць | правіць зыходнік]

Першая жонка Люба Мурамская (гады жыцця невядомыя) (1920—1922). 31 студзеня 1920 года ў ялцінскім Нікольскім саборы адбыўся шлюб А. Вансяцкага па праваслаўным абрадзе з Любай Мурамскай. 22 лістапада 1922 года царкоўны суд пад старшынствам мітрапаліта Нью-ёркскага Платона пастанавіў, што шлюб А. Вансяцкага і Л. Мурамскай несапраўдны, а шлюб А. Вансяцкага і М. Рым сапраўдны. 3 жніўня 1923 года нью-ёркскі акруговы суд пацвердзіў рашэнне царкоўнага суда. Далейшы лёс Мурамскай невядомы[87].

Другая жонка, з якой Вансяцкі пражыў больш сарака гадоў,— Мэрыён Вансяцкая, народжаная Рым (9.1.1877 — 11.11.1963). Паходзіла з заможнай сям’і. У 1903—1918 гадах была замужам за Рэдмандам Стэфансам, c якім развялася з-за шлюбнай здрады апошняга. Абвянчалася з А. Вансяцкім 3 лютага 1922 года ў праваслаўным Нікольскім саборы на 97-й вуліцы Нью-Ёрка. Ці быў аформлены афіцыйны развод пасля нараджэння у А. Вансяцкага сына ад Э. П. Ройстэр, невядома[88].

Эдзіт Прысцыла Вансяцкая, народжаная Ройстэр (? — 25.3.1966) — маці адзінага дзіцяці Анастасія Вансяцкага. А. Вансяцкі пазнаёміўся з Прысцылай, якая працавала афіцыянткай, у пачатку 1948 года наведваючы сваю сястру Наталлю і яе мужа ў Сент-Пітэрсбергу. Ройстэр памяняла прозвішча пасля нараджэння у 1950 годзе сына Андрэя. Ці былі аформлены іх адносіны афіцыйна, невядома. Памерла ад панкрэатыту, пахавана ў маўзалеі каля Мэрыён і Анастасія[89].

Ад адносін з Эдзіт Прысцылай Ройстэр у Анастасія Вансяцкага нарадзіўся адзінае дзіцё сын Андрэй Анастасьевіч Вансяцкі (р. 2.7.1950). Скончыў Паўднёва-Фларыдскі ўніверсітэт у 1976 годзе і паступіў у аспірантуру ва ўніверсітэце Уэйк-Форэст[ru]. Жанаты[90]. У наш час (з 1979 г.) працуе аўдытарам[91].

Публікацыі

[правіць | правіць зыходнік]
  • Вонсяцкий А. А. Записки монархиста // Последние новости[ru]. — Париж: 24.6.1921. — № 363. Архівавана з першакрыніцы 15 чэрвеня 2015.
  • Вонсяцкий А. А. Краткий курс фашиста: для прохождения в партийных школах. — (каля 1935). — 38 с.
  • Вонсяцкий А. А. Ответ критику. — Патнам, Конн.: ВНРП, 1936. — 18 с.
  • Вонсяцкий А. А. Основы русского фашизма. — Шанхай: Изд-во Дальневосточного центра ВНРП, (каля 1939). — 24 с.
  • Вонсяцкий А. А. Расплата. — Сан-Паулу: Изд-во журнала «Владимирский вестник»[ru], 1963. — 83 с.
  • Вонсяцкий А. А. Сухая гильотина: американская юстиция во времена Рузвельта / Предисл. В. Д. Мержеевского. — Сан-Паулу: Изд-во журн. «Владимирский вестник», 1963. — 101 с.

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б в г Стефан 1992, с. 114.
  2. ↑ Памятная книжка Радомской губернии на 1910 г. Архівавана 21 мая 2015. — С. 117, 170.
  3. ↑ ГАРФ. Ф. 244, оп. 1, д. 389, л. 4.
  4. ↑ а б в г д Окороков 2002, с. 266.
  5. ↑ а б в г Стефан 1992, с. 115.
  6. ↑ Стефан 1992, с. 116.
  7. ↑ Стефан 1992, с. 116—117.
  8. ↑ Стефан 1992, с. 117—118.
  9. ↑ Стефан 1992, с. 123—124.
  10. ↑ Стефан 1992, с. 125—126.
  11. ↑ Стефан 1992, с. 127—129.
  12. ↑ Стефан 1992, с. 134—135, 137.
  13. ↑ Стефан 1992, с. 141—145.
  14. ↑ Стефан 1992, с. 140—141.
  15. ↑ Стефан 1992, с. 142.
  16. ↑ Стефан 1992, с. 259.
  17. ↑ Стефан 1992, с. 144—145.
  18. ↑ а б Стефан 1992, с. 145—147.
  19. ↑ а б Окороков 2002, с. 280—281.
  20. ↑ Окороков 2002, с. 155—156.
  21. ↑ Стефан 1992, с. 322.
  22. ↑ Стефан 1992, с. 425.
  23. ↑ Стефан 1992, с. 420—421.
  24. ↑ а б Стефан 1992, с. 422.
  25. ↑ Стефан 1992, с. 423.
  26. ↑ Стефан 1992, с. 424.
  27. ↑ Стефан 1992, с. 426—427.
  28. ↑ Стефан 1992, с. 15.
  29. ↑ Расплата.
  30. ↑ Сухая гильотина: американская юстиция во времена Рузвельта.
  31. ↑ Стефан 1992, с. 145.
  32. ↑ Стефан 1992, с. 147.
  33. ↑ Фашист (Putnam, Сonnecticut, USA, 1933—1941) Архівавана 16 красавіка 2013.
  34. ↑ Стефан 1992, с. 148.
  35. ↑ Стефан 1992, с. 149.
  36. ↑ Стефан 1992, с. 150.
  37. ↑ Стефан 1992, с. 150—151.
  38. ↑ Гимн ВФО
  39. ↑ Стефан 1992, с. 155—157.
  40. ↑ а б Звезда и свастика 1994, с. 266—267.
  41. ↑ Звезда и свастика 1994, с. 267.
  42. ↑ Стефан 1992, с. 190.
  43. ↑ Стефан 1992, с. 296—297.
  44. ↑ Стефан 1992, с. 304.
  45. ↑ Стефан 1992, с. 304—305.
  46. ↑ Центр. архив ФСБ РФ. Следст. дело Н-18765 в отношении Семёнова Г. М., Родзаевского К. В. и др. Т. 3, л. д. 547.
  47. ↑ Стефан 1992, с. 306.
  48. ↑ Стефан 1992, с. 309, 312—313, 315.
  49. ↑ Стефан 1992, с. 334, 345.
  50. ↑ Стефан 1992, с. 345—346, 349—351.
  51. ↑ Стефан 1992, с. 352—353.
  52. ↑ Стефан 1992, с. 149—150.
  53. ↑ а б Основы русского фашизма, с. 5.
  54. ↑ Основы русского фашизма, с. 16.
  55. ↑ Основы русского фашизма, с. 2.
  56. ↑ а б Основы русского фашизма, с. 18.
  57. ↑ а б Основы русского фашизма, с. 20.
  58. ↑ Основы русского фашизма, с. 3—4.
  59. ↑ Основы русского фашизма, с. 7.
  60. ↑ Основы русского фашизма, с. 10.
  61. ↑ Основы русского фашизма, с. 12.
  62. ↑ Основы русского фашизма, с. 14—15.
  63. ↑ Основы русского фашизма, с. 19.
  64. ↑ Стефан 1992, с. 196.
  65. ↑ Стефан 1992, с. 125.
  66. ↑ Стефан 1992, с. 127.
  67. ↑ Стефан 1992, с. 18.
  68. ↑ Стефан 1992, с. 158.
  69. ↑ Стефан 1992, с. 179.
  70. ↑ Стефан 1992, с. 204—205.
  71. ↑ Стефан 1992, с. 294.
  72. ↑ а б Стефан 1992, с. 349.
  73. ↑ Стефан 1992, с. 354.
  74. ↑ Стефан 1992, с. 355.
  75. ↑ Стефан 1992, с. 356.
  76. ↑ Стефан 1992, с. 357.
  77. ↑ Стефан 1992, с. 427.
  78. ↑ Стефан 1992, с. 435.
  79. ↑ Стефан 1992, с. 434—435.
  80. ↑ Иванов А. В. Харбинские мотыльки. — Таллин: Авенариус, 2013. — С. 314. — ISBN 978-9985-834-44-2. Архівавана 3 снежня 2013.
  81. ↑ ХАРБИН—34. Сайт театра «У Никитских ворот». Праверана 20 верасня 2014.
  82. ↑ ХАРБИН—34 (Фото). Страница театра «У Никитских ворот». Праверана 22 верасня 2014.
  83. ↑ Марк Розовский о премьере ХАРБИН-34 (ВИДЕО). НЭРС ТВ. Праверана 25 кастрычніка 2014.
  84. ↑ а б в Стефан 1992, с. 114—115.
  85. ↑ Памятная книжка Радомской губернии на 1910 г. Архівавана 21 мая 2015. — С. 33.
  86. ↑ Стефан 1992, с. 114—115, 134—135, 422, 427.
  87. ↑ Стефан 1992, с. 116, 127—129.
  88. ↑ Стефан 1992, с. 119—120, 125, 423, 429.
  89. ↑ Стефан 1992, с. 422—423, 427.
  90. ↑ Стефан 1992, с. 422, 430.
  91. ↑ DBPR (англ.). Florida Department of Business & Professional Regulation. Праверана 16 снежня 2012.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Аблова Н. Е. КВЖД и российская эмиграция в Китае. — М.: Русская панорама, 2004. — 432 с. — (Страницы российской истории). — ISBN 5-93165-119-5.
  • Азбука фашизма / Сост. Г. В. Тараданов, при участ. В. В. Кибардина, под ред. и с доп. К. В. Родзаевского. — Харбин: Наш путь, 1935. — 110 с. Архівавана 4 сакавіка 2014.
  • Вонсяцкий А. А. Основы русского фашизма. — Шанхай: Изд-во Дальневосточного центра ВНРП, (каля 1939). — 24 с.
  • Пруссаков В. А.[ru] Судьба русского патриота в Америке // Наш марш: газета. — 1993. — № 4 (6).
  • Грозин Н. Н. Защитные рубашки. — Шанхай: Изд-во Всеобщий Русский Календарь, 1939. — 325 с.
  • Звезда и свастика: большевизм и русский фашизм / Общ. ред., сост. и послесл. С. Кулешова. — М.: Терра, 1994. — 320 с. — ISBN 5-85255-589-4.
  • Окороков А. В. Фашизм и русская эмиграция (1920—1945 гг.). — М.: Русаки, 2002. — 593 с. — ISBN 5-93347063-5.
  • Родзаевский К. В. Завещание Русского фашиста. — М.: ФЭРИ-В, 2001. — 512 с. — ISBN 5-94138-010-0.
  • Сидорчик А. Свастика над Харбином. Как борцы с большевизмом стали русскими фашистами // Аргументы и факты. — 26.05.2016.
  • Стефан Д. Русские фашисты: Трагедия и фарс в эмиграции, 1925—1945 = The Russian Fascists: Tragedy and Farce in Exile, 1925—1945. — М.: Слово, 1992. — 441 с. — ISBN 5-85050-314-5.
  • Фёдоров И. «Бог, нация, труд» // Аргументы и факты. — 20.6.2012. — № 25 (698).
  • Stephan, John J. The Russian Fascists: Tragedy and Farce in Exile, 1925—1945. — New York: Harper & Row, 1978. — 450 p. — ISBN 0-06-014099-2.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]