Анатомія чалавека

Альбрэхт Дзюрэр — Прапорцыі цела чалавека

Анато́мія чалаве́ка (ад стар.-грэч.: ἀνατομή — рассяканне < стар.-грэч.: ἀνά зверху і стар.-грэч.: τομή, tomé — разразанне) — галіна анатоміі, якая даследуе будову цела чалавека як на макраўзроўні (без павелічэння), так і на мікраўзроўні (з выкарыстаннем павелічэння). Звычайна тэрмін «анатомія» адносіцца да макраскапічнай анатоміі. Вывучэнне тканак і клетак з дапамогай павелічальных прыбораў вылучаецца ў асобны раздзел, вядомы як мікраскапічная анатомія, або гісталогія. Анатомія стварае падмурак для клінічнага навучання медыцынскіх спецыялістаў^[1].

Галіны

Анатомія падзяляецца на макраанатомію і мікраанатомію. Макраанатомія вывучае структуры цела, якія можна пабачыць без павелічэння. Мікраанатомія вывучае структуры, якія патрабуюць павелічэння — клеткі (цыталогія) і тканкі (гісталогія)^[2].

Цела чалавека можа разглядацца па сістэмах — групах структур, якія разам выконваюць пэўную функцыю (напрыклад, нервовая сістэма). Такі падыход да анатоміі завецца сістэмным. У адрозненне ад сістэмнай, абсяжная анатомія вывучае будову цела па абсягах (абласцях), разглядаючы ўзаемаадносіны органаў адзін з адным унутры пэўнага абсяга^[2].

Развіваецца функцыянальная анатомія, якая разглядае будову чалавека з пункту гледжання яго функцый (напрыклад, будова крывяносных судзін з пазіцый гемадынамікі, механізм перабудовы косткі з улікам функцый цягліц, якія ўздзейнічаюць на яе і г. д.).

Дасягненні медыцыны спрыялі вылучэнню асобнай дысцыпліны, якая вывучае марфалагічныя змены сістэм і органаў чалавека пры захворваннях — паталагічнай анатоміі. Паталагічная анатомія збольшага абапіраецца на гісталогію і гісталагічныя метады даследаванняў.

З развіццём рэнтгеналогіі была створана прынцыпова новая анатамічная дысцыпліна — рэнтгенаанатомія, прадметам вывучэння якой з’яўляецца структура рэнтгеналагічнага малюнка ўнутраных органаў. Вонкавую форму цела чалавека і яго прапорцыі вывучае пластычная анатомія.

Асноўная тэрміналогія

Анатамічнае палажэнне цела і асноўныя плоскасці.

Анатамічнае палажэнне

Анатамічнае палажэнне — стандартнае палажэнне цела, адносна якога апісваецца месцазнаходжанне яго асобных частак. У анатамічным палажэнні цела стаіць роўна, ногі разам, наскі накіраваны ўперад, рукі па швах, твар глядзіць проста, яго выраз нейтральны. Рот зачынены, вочы расплюшчаны і глядзяць удалечыню. Косць пад вачніцамі^[en] знаходзіцца на адным гарызантальным узроўні з верхнім краем адтуліны вуха. Далоні разгорнуты ўперад, вялікі палец^[en] павернуты на 90° да разагнутых і сабраных разам іншых пальцаў^[3].

Анатамічныя плоскасці

Выдзяляюць тры асноўныя віды анатамічных плоскасцей:

• Вянцовыя^[4] або франтальныя^[5] плоскасці праходзяць праз цела вертыкальна і падзяляюць яго на пярэднюю і заднія часткі^[6].
• Сагітальныя плоскасці^[7] праходзяць праз цела вертыкальна, перпендыкулярна^[en] (пад прамым вуглом) да вянцовых плоскасцей і падзяляюць яго на левую і правую часткі. Сагітальная плоскасць пасярэдзіне цела, якая падзяляе яго на роўныя правую і левую часткі, завецца пасярэдняй плоскасцю^[8][9]. Усе астатнія сагітальныя плоскасці, што падзяляюць цела на няроўныя часткі, завуцца таксама парасагітальнымі^[10].
• Папярочныя^[11] (або гарызантальныя^[12], восевыя) плоскасці падзяляюць цела на верхнюю і ніжнюю часткі^[13].

Прыметнікі палажэння

Прыметнікі палажэння структур чалавечага цела

Для апісання размяшчэння структур чалавечага арганізма адносна ўсяго цела або іншых структур, выкарыстоўваюцца наступныя прыметнікі^[14]:

• Пярэдні (вентральны) і задні (дарсальны) апісваюць размяшчэнне адносна пераду і заду цела. Прыклады: нос — пярэдняя структура галавы, сэрца размешчана вентральна да хрыбетнага слупа^[15].
• Медыяльны і латаральны апісваюць размяшчэнне адносна пасярэдняй плоскасці цела. Прыклады: вялікі палец рукі размешчаны латаральна да мезенага^[en], нос размешчаны медыяльна да вачэй^[16].
• Верхні (краніяльны) і ніжні (каўдальны) апісваюць размяшчэнне адносна верху і нізу цела. Прыклад: галава размешчана зверху (краніяльна) ад лагва^[en][17].
• Праксімальны і дыстальны апісваюць размяшчэнне адносна пачатку пэўнай структуры, асабліва ў дачыненні канцавін. Прыклады: ступня размешчана дыстальна адносна калена^[en], дыстальныя галіны нерва адыходзяць ад ствала нерва^[18].
• Паверхневы і глыбокі апісваюць размяшчэнне адносна паверхні цела. Паверхневымі структурамі завуцца тыя, што размешчаны звонку глыбокай фасцыі^[en]: скура, паверхневая фасцыя^[en] і малочныя залозы. Таксама глыбокімі завуцца раны, што пранізаюць вонкавы слой глыбокай фасцыі^[19].
• Растральны апісвае размяшчэнне адносна носа, асабліва ў кантэксце анатоміі галавы. Прыклад: пярэдні мозг^[en] размешчаны растральна да задняга мозга^[20].

Гл. таксама

• Terminologia Anatomica

Крыніцы

1. Drake 2020, с. 2
2. 1.1 Overview of Anatomy and Physiology (нявызн.).
3. Drake 2020, с. 2
4. Ярашэвіч 2016, с. 8
5. Ярашэвіч 2016, с. 8
6. Drake 2020, с. 2-4
7. Ярашэвіч 2016, с. 8
8. Ярашэвіч 2016, с. 8
9. Drake 2020, с. 2-4
10. The 4 Planes of the Body (англ.). SimpleNursing.
11. Ярашэвіч 2016, с. 8
12. Ярашэвіч 2016, с. 8
13. Drake 2020, с. 2-4
14. Беларускія назвы прыметнікаў прыведзены ў адпаведнасці са слоўнікам: Ярашэвіч 2016, с. 6
15. Drake 2020, с. 4
16. Drake 2020, с. 4
17. Drake 2020, с. 4
18. Drake 2020, с. 4
19. Drake 2020, с. 4
20. Drake 2020, с. 4

Літаратура

• Richard L. Drake, A. Wayne Vogl, Adam W.M. Mitchell. Gray's Anatomy for Students. — 4-е выд.. — Філадэльфія: Elsevier, 2020. — ISBN 978-0-323-39304-1.
• Ярашэвіч С.П., Піўчанка П.Р., Грынкевіч А.І., Любецкая К.П. Анатомия: словарь. — Мінск: БДМУ, 2016. — ISBN 978-985-567-629-5.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Анатомія чалавека