Армянскі нацыянальна-вызваленчы рух

Гісторыя Арменіі
Дагістарычны перыяд на тэрыторыі Арменіі
Дзяржавы і ўтварэнні
Войны і бітвы
Царскія дынастыі
Нацыянальна-вызваленчы рух

Армянскі нацыянальна-вызваленчы рух[1][2][3] (арм.: Հայ ազգային-ազատագրական շարժում Hay azgayin-azatagrakan sharzhum)[заўв 1] — рух армянскага народа, скіраваны на стварэнне ўласнай незалежнай дзяржавы[en]. Складаўся з сацыяльных, культурных, палітычных і вайсковых рухаў, і дасягнуў свайго піка ў час Першай сусветнай вайны і ў наступныя гады.

Армянскі нацыянальны рух з пачатку 1860-х гадоў развіваўся пад уплывам эпохі Асветніцтва і ўзросту нацыяналізму ў Асманскай імперыі[en]. Яго фармаванне праходзіла аналагічна вызвольным рухам балканскіх народаў, перадусім, грэчаскаму, які ў пачатку 1830-х гадоў дамогся незалежнасці ад туркаў[21][22]. Армянская эліта і групы баевікоў імкнуліся, галоўным чынам, абараніць армянскае хрысціянскае насельніцтва ў сельскай мясцовасці ўсходняй часткі Асманскай імперыі ад нападаў мусульманаў, але канчатковай іх мэтай было дамагчыся рэформаў у шасці армняских вілаетах[en], а пасля таго як гэта не ўдалося, стварыць уласную дзяржаву ў раёнах, населеных армянамі і кантраляваных у той час Асманскай і Расійскай імперыямі[1][9].

З канца 1880-х гадоў рух пераходзіць да метадаў партызанскай вайны з асманскім урадам і курдскімі ірэгулярнымі атрадамі «хамідые» ва ўсходніх абласцях імперыі. Паступова на чале руху аказаліся тры армянскія палітычныя партыі, «Арменакан», «Гнчак» і «Дашнакцуцюн». Армяне традыцыйна разглядалі Расію ў якасці свайго натуральнага саюзніка ў змаганні з туркамі, хоць тая не ўмешвалася ў асманскія справы на Каўказе. Толькі ў пачатку 1914 годзе, страціўшы свае ўладанні ў Еўропе пасля балканскіх войн, асманскі ўрад прыняў пакет армянскай рэформы[en], аднак іх ажыццяўленне перапыніла Першая сусветная вайна[23].

Заўвагі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Таксама вядомы як Армянскі вызваленчы рух,[4][5][6][7] Армянскі рэвалюцыйны рух,[8][9][10] (Армянскі) рух фідаеў,[11][12][13][14] (ֆիդայական շարժում), Армянскі добраахвотны рух[15][16][17] і Армянская рэвалюцыя[18][19][20]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б Chahinian, Talar (2008). The Paris Attempt: Rearticulation of (national) Belonging and the Inscription of Aftermath Experience in French Armenian Literature Between the Wars. Los Angeles: University of California, Los Angeles. p. 27. ISBN 9780549722977.
  2. ↑ Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. p. 318. ISBN 9781598843361.
  3. ↑ Rodogn, Davide (2011). Against Massacre: Humanitarian Interventions in the Ottoman Empire, 1815-1914. Oxford: Princeton University Press. p. 323. ISBN 9780691151335.
  4. ↑ Kaligian, Dikran Mesrob (2011). Armenian Organization and Ideology under Ottoman Rule: 1908-1914. New Brunswick, NJ: Transaction Publishers. p. 149. ISBN 9781412848343.
  5. ↑ Nichanian, Marc (2002). Writers of Disaster: Armenian Literature in the Twentieth Century, Volume 1. Princeton, NJ: Gomidas Institute. p. 172. ISBN 9781903656099.
  6. ↑ Panossian, Razmik (2006). The Armenians: From Kings And Priests to Merchants And Commissars. New York: Columbia University Press. p. 204. ISBN 9780231511339.
  7. ↑ Kirakosyan, Jon (1992). The Armenian genocide: the Young Turks before the judgment of history. Madison, Conn.: Sphinx Press. p. 30. ISBN 9780943071145.
  8. ↑ Chalabian, Antranig (1988). General Andranik and the Armenian Revolutionary Movement (. Southfield, MI.{{cite book}}: Папярэджанні CS1: месца без выдавецтва (спасылка)
  9. ↑ а б Ishkanian, Armine (2008). Democracy Building and Civil Society in Post-Soviet Armenia. New York: Routledge. p. 5. ISBN 9780203929223.
  10. ↑ Reynolds, Michael A. (2011). Shattering Empires: The Clash and Collapse of the Ottoman and Russian Empires 1908-1918. Cambridge: Cambridge University Press. p. 71. ISBN 9781139494120.
  11. ↑ Chalabian, Antrang (2009). Dro (Drastamat Kanayan): Armenia's First Defense Minister of the Modern Era. Los Angeles, CA: Indo-European Publishing. p. v. ISBN 9781604440782.
  12. ↑ Libaridian, Gerard J. (1991). Armenia at the crossroads: democracy and nationhood in the post-Soviet era : essays, interviews, and speeches by the leaders of the national democratic movement in Armenia. Watertown, Massachusetts: Blue crane books. p. 14. ISBN 9780962871511.
  13. ↑ Høiris, Ole; Yürükel, Sefa Martin (1998). Contrasts and solutions in the Caucasus. Aarhus: Aarhus University Press. p. 230. ISBN 9788772887081.
  14. ↑ Ter Minassian, Anahide (1984). Nationalism and socialism in the Armenian revolutionary movement (1887-1912). Cambridge, Massachusetts: Zoryan Institute. pp. 19, 42. ISBN 9780916431044.
  15. ↑ Balakian, Grigoris (2010). Armenian Golgotha: a memoir of the Armenian genocide, 1915-1918. New York: Vintage Books. p. 44. ISBN 9781400096770.
  16. ↑ Dadrian, Vahakn N. (2003). Warrant for Genocide: Key Elements of Turko-Armenian Conflict. Transaction Publishers. p. 115. ISBN 9781412841191.
  17. ↑ Midlarsky, Manus I. (2005). The Killing Trap: Genocide in the Twentieth Century. Cambridge University Press. p. 161. ISBN 9781139445399.
  18. ↑ Vratsian, Simon (1950–1951). "The Armenian Revolution and the Armenian Revolutionary Federation". Armenian Review. Watertown, MA.
  19. ↑ Giuzalian, Garnik. Hayots Heghapokhuthiunits Aratj [Before the Armenian revolution], Hushapatum H.H. Dashnaktsuthian 1890-1950 [Historical collection of the A.R. Federation 1890-1950] (Boston: H.H. Buro [Bureau of the Armenian Revolutionary Federation], 1950
  20. ↑ Suny, Ronald Grigor (1993). Looking Toward Ararat: Armenia in Modern History. Bloomington: Indiana university press. pp. 67–68. ISBN 9780253207739. The Armenian revolution was born in a romantic haze, inspired by Russian populism, the Bulgarian revolution...
  21. ↑ Hovannisian, Richard G. (1992). The Armenian Genocide: History, Politics, Ethics. Palgrave Macmillan. p. 129. ISBN 9780312048471.
  22. ↑ Göl 2005, p. 128: «The Greek independence of 1832 served as an example for the Ottoman Armenians, who were also allowed to use their language in the print media earlier on.»
  23. ↑ Армянские реформы 1912–1914 гг.. «Геноцид.ру». Праверана 11 чэрвеня 2017.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]