Арол (горад)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Арол.

Горад Арол руск.: Орёл Герб Сцяг^[d] Краіна  Расія Рэгіён Арлоўская вобласць Каардынаты 52°58′ пн. ш. 36°05′ у. д.^HGЯO Кіраўнік Q24642334?[1] Заснаваны 1566 Горад з 1566 Плошча 121,21 км² Вышыня цэнтра 170 м Насельніцтва ▼ 311 625 чалавек (2019) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код 4862 Паштовы індэкс 302 Паштовыя індэксы 302000 — 302999 Аўтамабільны код 57 Афіцыйны сайт orel-adm.ru Арол на карце Расіі ±

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Арол (руск.: Орёл) — горад (з 1708 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Арлоўскай вобласці. Насельніцтва 311,6 тыс. чалавек (2019). Горад размешчаны ў межах Сярэднярускага ўзвышша, на берагах ракі Акі і яе прытока Орліка.

Назва

Назва паселішча Арол ад назвы ракі Орлік. Тая лічыцца другаснай і перш мела ў аснове балцкі гідранімічны корань Arl-. У народа-этымалагічным сэнсе пазнейшы тапонім быў прыстасаваны пад назву птушкі арол^[2].

Найбліжэйшыя гідранімічныя адпаведнікі — назвы ракі Арлея на ўсходзе ад смаленскага Кардымава^[3], азёраў Арлея на поўначы ад Віцебска і Арлейка (< Арлея) каля Полацка, прускага возера Arle^[2].

Далей да гідранімічнага кораня Ar- як у назвах Арэса, Аражня (у басейне Пцічы). Ад балцкага *ar-, індаеўрапейскага *ar-, *er- / *or- са значэннем «рухацца»^[4].

Адпачатная балцкая назва ракі Орлік значыла «Хуткаплынная (рака)».

Гісторыя

Заснаваны ў 1566 годзе як крэпасць для абароны паўднёвых межаў Рускай дзяржавы. У пачатку XVII ст. — адзін з ачагоў Сялянскага паўстання пад правадырствам І. І. Балотнікава. У 1708 годзе ўваходзіў у склад Кіеўскай губерні, а з 1719 года — цэнтр Арлоўскай правінцыі, з 1727 года — у складзе Белгародскай губерні, з 1778 года — цэнтр Арлоўскай губерні. У XVIII—XIX стст. дваранска-купецкі горад з прадпрыемствамі па апрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, ліцейнымі і механічнымі заводамі; буйны цэнтр хлебагандлю. З 1928 года знаходзіўся ў складзе Цэнтральна-Чарназёмнай вобласці, з 1934 года — у Курскай вобласці, з 1937 года — цэнтр Арлоўскай вобласці. 3 кастрычніка 1941 года быў акупаваны гітлераўскімі войскамі.

Насельніцтва

Год Колькасць 1987 335 000 1994 342 600 [5] Год Колькасць 1998 347 000 [6] 2019 311 625 [7] Год Колькасць 2022 303 696 [8]

Транспарт

• Арлоўскі трамвай

Беларусы ў Арле

Асноўны артыкул: Беларуская хатка (Арол)

Беларусы з’яўляюцца чацвёртай нацыянальнасцю горада пасля рускіх, украінцаў, армян і ў агульнай колькасці жыхароў займаюць (0,28 %). У Арле нарадзіўся беларускі фізік Мікалай Сяргеевіч Акулаў.

Гарады-пабрацімы

•  Афенбах, Германія (14 ліпеня 1988)^[9][10][…]
•  Брэст, Беларусь (27 чэрвеня 1997)^[11][12]
•  Валакаламскі раён^[d], Расія (19 лістапада 2014)^[9][10]
•  Жодзіна, Беларусь (25 сакавіка 2016)^[9][10][…]
•  Калуга, Расія (1 мая 2003)^[9][10]
•  Колпіна, Расія (10 сакавіка 2010)^[9][10]
•  Колпінскі раён, Расія (10 сакавіка 2010)^[9][10]
•  Марыбар, Славенія (6 красавіка 2017)^[9][10][…]
•  Новасібірск, Расія (4 жніўня 2014)^[9][10]
•  Нові-Сад, Сербія (31 студзеня 2017)^[9][10]
•  Нокія, Фінляндыя (1967)^[11]
•  Пенза, Расія (29 жніўня 2018)^[9][10]
•  Разград, Балгарыя (4 жніўня 2016)^[9][10][…]

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Арла

• Міхаіл Міхайлавіч Бахцін (1895—1975) — рускі філосаф.
• Аляксандр Іванавіч Бухвостаў (нар. 1944) — беларускі палітычны і прафсаюзны дзеяч.
• Ігар Веніямінавіч Васілеўскі (нар. 1941) — педыятр. Доктар медыцынскіх навук (1992), прафесар (1993).
• Эдуард Міхайлавіч Дзямідаў (1932—1993) — беларускі архітэктар.
• Віктар Цімафеевіч Лебедзеў (нар. 1932) — беларускі акцёр.
• Уладзімір Аляксандравіч Русанаў (1875—1913) — расійскі даследчык Арктыкі^[13].
• Іван Аляксандравіч Фамін (1872—1936) — рускі савецкі архітэктар.

Крыніцы

1. http://regionorel.ru/news/society/vasiliy_novikov_izbran_merom_goroda_orla/
2. В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. I // Балто-славянские исследования 1986. Москва, 1988. С. 166.
3. В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 176.
4. H. Krahe. Unsere ältesten Flussnamen. Wiesbaden, 1964. C. 45-47.
5. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын — Мн.: 1996. — Т. 1. — С. 501. — 552 с. — ISBN 978-985-11-0036-7
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17428485"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13028710"></a>
6. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 480. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
7. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года — Federal State Statistics Service. Праверана 31 ліпеня 2019.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a>
8. https://www.citypopulation.de/en/russia/cities/central/ Праверана 27 верасня 2022.
9. http://www.orel-adm.ru/index.php?option=com_k2&view=itemlist&layout=category&task=category&id=135&Itemid=119:
10. https://www.orel-adm.ru/ru/org/international/
11. https://www.orel-adm.ru/ru/about/news/novosti/ploschadi-dadut-imya/
12. https://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/
13. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — С. 455. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).

Літаратура

• Аро́л // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — С. 501. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
• Орёл // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. В. М. Котляков. — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 480. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Орёл // Географические названия Росии: Топонимический словарь: более 4000 единиц / Е. М. Поспелов. — М.: АСТ; Астрель, 2008. — С. 334. — 523 с. — 3 000 экз. — ISBN 978-5-17-054966-5 (Аст), ISBN 978-5-271-20728-0 (Астрель). (руск.)
• Орёл // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 356. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Арол (горад)