Бабовыя

Бабовыя
Phaseolus vulgaris (Фасоля звычайная)
Навуковая класіфікацыя[1]
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[2] Клас:  Двухдольныя[3] Парадак:  Бабовакветныя Сямейства:  Бабовыя
Міжнародная навуковая назва
Fabaceae Lindl.
Сінонімы
Acaciaceae E.Mey. Aspalathaceae Martinov Astragalaceae Bercht. & J.Presl Caesalpiniaceae R.Br., nom. cons. Cassiaceae Vest Ceratoniaceae Link Detariaceae Hess Hedysaraceae Bercht. & J.Presl Inocarpaceae Zoll. Leguminosae Juss., nom. cons. Mimosaceae R.Br., nom. cons. Papilionaceae Giseke, nom. cons. Phaseolaceae Mart. Swartziaceae Bartl. Viciaceae Oken
Арэал
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   500059 NCBI   3803 EOL   4277 GRIN   f:440 IPNI   30000147-2 FW   183021

Бабовыя^[4], Матыльковыя (Fabaceae) — сямейства двухдольных раслін з парадку бабовакветных.

Распаўсюджанне

Каля 650 родаў, больш за 18 тысяч відаў. Пашыраны па ўсёй сушы зямнога шара. У Беларусі 20 родаў, у тым ліку боб, гарох, пажытнік блакітны, сачавіца, соя, фасоля^[5]. Усе вельмі багатыя бялком, у сярэднявеччы былі адной з асноўных крыніц бялку. Утрымліваюць шмат вітамінаў, мінеральных рэчываў, засваяльнай клятчаткі, не ўтрымліваюць халестэрыну.

Сістэматыка

З 1985 года даследаванню сістэматыкі сямейства бабовых прысвечана Міжнародная праграма стварэння базы дадзеных і інфармацыйнай службы па бабовых (International Legume Database and Information Ser­vice, ILDIS), якая базуецца ў г. Рэдзінг (Вялі­ка­брыта­нія)^[6].

Паводле сайта «The Plant List», у сямейства Бабовыя ўключаюць 24 505 відаў, аб’яднаных у 946 родаў^[7]. Шырокае сямейства прынята дзяліць на тры падсямействы — Цэзальпініевыя (Caesalpinioideae), Mimosoideae і Papilio­noideae^[6]. Іх у сваю чаргу падзяляюць на трыбы, вылучаючы ў некаторых падтрыбы:

Цэзальпініевыя (Caesalpinioideae)	Матыльковыя (Faboideae)	Mimosoideae
Caesalpinieae Cassieae Cassiinae Dialiinae Duparquetiinae Cercideae Detarieae	Abreae Amorpheae Bossiaeeae Brongniartieae Cicereae Crotalarieae Dalbergieae Desmodieae Desmodiinae Lespedezinae Dipterygeae Euchresteae Fabeae — Бабовыя Galegeae Astragalinae Galeginae Glycyrrhizinae Genisteae Hedysareae Hypocalypteae Indigofereae Loteae Millettieae Mirbelieae Phaseoleae Cajaninae Clitoriinae Diocleinae Glycininae Kennediinae Ophrestiinae Phaseolinae Podalyrieae Psoraleeae Robinieae Sesbanieae Sophoreae Swartzieae Thermopsideae Trifolieae	Acacieae Ingeae Mimoseae

Выкарыстанне

Сярод бабовых шмат харчовых, кармавых, сідэральных, лекавых, інсектыцыдных, дэкаратыўных, меданосных, лубяных, смаланосных, фарбавальных раслін.

У беларускай кухні з бабовых даўней гатавалі разнастайныя кашы, камы (з гароху і бобу). Апроч насення, у гароху і фасолі ў ежу спажываюць зялёныя «лапаткі» — няспелыя струкі з насеннем, якое толькі пачало фармавацца (адломваюцца канцы, аддзяляюцца падоўжныя валокны, потым наразаюцца ўпоперак або наўскасяк). Адной з прычын, чаму боб і іншыя бабовыя (апроч кансерваваных гароху і фасолі) амаль зніклі з сучаснага меню, з’яўляецца іх вельмі доўгае прыгатаванне. Пабудова бабовых раслін надзейна абараняе іх ад выварвання, але ўскладняе цеплавую апрацоўку. Таму бабовыя перад прыгатаваннем рэкамендуецца заліць 2 — 3 аб’ёмамі халоднай вады і паставіць у лядоўню на некалькі гадзін (ваду лепш змяніць 2 — 3 разы). Вараныя бабовыя можна прыпускаць ва ўласным саку (20 — 30 хвілін), з дадаткам тлушчу.

Гл. таксама

• Акатнік амурскі
• Сафора
• Альбіцыя
• Тэрмопсіс
• Cajanus indicus

Зноскі

1. Ранейшая назва сямейства Leguminosae Juss.
2. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
3. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
4. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 146. — 160 с. — 2 350 экз.
5. База Растения Беларуси
6. Сытин 2005.
7. Систематика семейства Бобовые (Leguminosae) (англ.)(недаступная спасылка). The Plant List (Version 1.1). Архівавана з першакрыніцы 18 чэрвеня 2017. Праверана 14 верасня 2016.

Літаратура

• Белы А. Бабовыя // Праект «Наша ежа»
• Бобовые / Сытин А. К. // «Банкетная кампания» 1904 — Большой Иргиз. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2005. — С. 621—622. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов; 2004—). — ISBN 5-85270-331-1.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бабовыя
• Бобовые — семейство Fabaceae: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)