Бадзяк

Бадзяк
Бадзяк разналісты (Cirsium heterophyllum) — тыпавы від роду Бадзяк.
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Астракветныя Сямейства:  Астравыя Падсямейства:  Cichorioideae Трыба:  Cichorieae Род:  Бадзяк
Міжнародная навуковая назва
Cirsium Mill., 1754
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   36334 NCBI   41549 EOL   38277 GRIN   g:2626 IPNI   8317-1

Бадзя́к^[1], Чартапалох^[2] (Círsium) — род шматгадовых, або двугадовых травяністых раслін з сямейства астравых.

Батанічнае апісанне

Шмат- або двухгадовыя травяністыя, пераважна калючыя расліны з чаргаваным глыбакаперыстараздзельным або суцэльным лісцем без прылісткаў. Кветкі трубчастыя, кветкавыя кошыкі шматкветныя, паніклыя ці прамастойныя. Лісцікі абгорткі лінейныя і лінейна-ланцэтныя, на канцы з шыпаватай калючкай. Кветаложа ўсаджана доўгімі шчацінкамі. Кветкі двух-, радзей аднаполыя, трубчастыя, рознага колеру. Плод — голая сціснутая сямянка з чубком.

Арэал

Род аб'ядноўвае, па розных дадзеных, ад больш чым 200 да 484 відаў з Паўночнага паўшар'я.

Віды

Асноўны артыкул: Віды роду Бадзяк

Паводле базы даных The Plant List, род уключае 481 від^[3]. Некаторыя з іх:

Cirsium arizonicum

Cirsium canum

Бадзяк палявы (Cirsium arvense)

• Cirsium acaule (L.) Weber ex F.H.Wigg.
• Cirsium adjaricum Sommier & Levier
• Cirsium aduncum Fisch. & C.A.Mey. ex DC.
• Cirsium aggregatum Ledeb.
• Cirsium alatum (S.G.Gmel.) Bobrov
• Cirsium albertii Regel & Schmalh.
• Cirsium albowianum Sommier & Levier
• Cirsium arachnoideum (M.Bieb.) M.Bieb.
• Cirsium argillosum Petrov ex Kharadze
• Cirsium arvense (L.) Scop. — Бадзяк палявы, ці Чартапалох, ці Чортавы пажуры, ці Асот, ці Асот палявы, ці Булдоўнік, ці Дзядоўнік, ці Старожнік
  • [syn. Cirsium setosum (Willd.) Besser]
• Cirsium badakhschanicum Kharadze
• Cirsium balkharicum Kharadze
• Cirsium bornmuelleri Sint. ex Bornm.
• Cirsium bracteosum DC.
• Cirsium brevipapposum Czerniak.
• Cirsium buschianum Kharadze
• Cirsium canum (L.) All.
• Cirsium caput-medusae Sommier & Levier
• Cirsium caucasicum Petr.
• Cirsium cephalotes Boiss.
• Cirsium charkeviczii Barkalov
• Cirsium chlorocomos Sommier & Levier
• Cirsium ciliatum (Murray) Moench
• Cirsium coryletorum Kom.
• Cirsium czerkessicum Kharadze
• Cirsium daghestanicum Kharadze
• Cirsium dealbatum M.Bieb.
• Cirsium decussatum Janka
• Cirsium echinus (M.Bieb.) Hand.-Mazz.
• Cirsium erisithales (Jacq.) Scop. — Бадзяк клейкі
• Cirsium erythrolepis K.Koch
• Cirsium esculentum (Siev.) C.A.Mey.
• Cirsium euxinum Kharadze
• Cirsium fominii Petr.
• Cirsium gagnidzei Kharadze
• Cirsium glabrifolium (C.Winkl.) O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
• Cirsium helenioides (L.) Hill
• Cirsium heterophyllum (L.) Hill typus^[4] — Бадзяк разналісты
• Cirsium hypoleucum DC.
• Cirsium imereticum Boiss.
• Cirsium isophyllum (Petr.) Grossh.
• Cirsium kamtschaticum Ledeb. ex DC.
• Cirsium komarovii Schischk.
• Cirsium kosmelii (Adams) Fisch. ex Hohen.
• Cirsium lamyroides Tamamsch.
• Cirsium lanceolatum (L.) Hill
• Cirsium laniflorum (M.Bieb.) Fisch.
• Cirsium macrobotrys (K.Koch) Boiss.
• Cirsium macrocephalum C.A.Mey.
• Cirsium oblongifolium K.Koch
• Cirsium obvallatum (M.Bieb.) Fisch.
• Cirsium oleraceum (L.) Scop. — Бадзяк агародны, ці Бадзяга, ці Хробуст, ці Хрыбуст, ці Асот, ці Асот агародны, ці Дзядзівір
• Cirsium osseticum (Adams) Petr.
• Cirsium palustre (L.) Coss. ex Scop. — Бадзяк балотны, ці Дзядоўнік дзікі, ці Дзікі дзядоўнік
• Cirsium pannonicum (L.f.) Link
• Cirsium pectinellum A.Gray
• Cirsium pendulum Fisch. ex DC.
• Cirsium pseudolappaceum Kharadze
• Cirsium pubigerum (Desf.) DC.
• Cirsium rhizocephalum C.A.Mey.
• Cirsium rigidum DC.
• Cirsium rivulare (Jacq.) All. — Бадзяк рачны, ці Бадзяк прыручайны
• Cirsium roseolum Gorl.
• Cirsium sairamense (C.Winkl.) O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
• Cirsium schantarense Trautv. & C.A.Mey.
• Cirsium semenovii Regel
• Cirsium serratuloides (L.) Hill
• Cirsium serrulatum (M.Bieb.) Fisch.
• Cirsium simplex C.A.Mey.
• Cirsium sosnowskyi Kharadze
• Cirsium strigosum (M.Bieb.) Fisch.
• Cirsium svaneticum Sommier & Levier
• Cirsium sychnosanthum Petr.
• Cirsium turkestanicum (Regel) Petr.
• Cirsium ukranicum Besser ex DC.
• Cirsium uliginosum (M.Bieb.) Fisch.
• Cirsium vlassovianum Fisch. ex DC.
• Cirsium vulgare (Savi) Ten. — Бадзяк звычайны, ці Чартапалох, ці Дзядоўнік калючы, ці Дзядоўнік
• Cirsium waldsteinii Rouy

Паводле базы даных The Plant List, від Cirsium setosum (Willd.) Besser прызнаны сінонімам віду Бадзяк палявы (Cirsium arvense (L.) Scop.).

Гібрыды

• Cirsium ×canalense
• Cirsium ×crassum
• Cirsium ×erosum
• Cirsium ×iowense
• Cirsium ×vancouverense

Значэнне і выкарыстанне

Многія віды — меданосы, лекавыя, кармавыя і дэкаратыўныя расліны. Бадзяк палявы (Cirsium arvense) — злоснае пустазелле. Некаторыя віды ў народзе называюць асотам.

Крыніцы

1. Напісанне Бадзяк у адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах., Т.2. Мн., 1996, С.213
2. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 38. — 160 с. — 2 350 экз.
3. Cirsium (англ.). The Plant List. Version 1.1. (8 лютага 2013). Праверана 18 жніўня 2016.
4. Звесткі пра род Бадзяк у базе даных Index Nominum Genericorum Міжнароднай асацыяцыі па таксанаміі раслін (IATP). (англ.)

Літаратура

• Бадзя́к // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — С. 213. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
• Кудрашова М. Г. Бадзя́к // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 1. Ааліты — Гасцінец / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 211—212. — 575 с., іл. — 10 000 экз.
• Бодяк // Сельскохозяйственный энциклопедический словарь / Редкол.: В. К. Месяц (гл. ред.) и др.. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 54. — 656 с. — 100 000 экз. (руск.)
• Бодя́к / Деянов И. Г. // Т. 3. Бари — Браслет. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — С. 455. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Cirsium Hill — Бодяк // Определитель высших растений Беларуси (руск.) / Под ред. В. И. Парфёнова. — Мн.: Дизайн Про, 1999. — С. 281, 306—307. — 472 с. — 1 000 экз. — ISBN 985-6182-78-6.
• Бодя́к // Биологический энциклопедический словарь (руск.) / Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Баев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — М.: Сов. энциклопедия, 1986. — С. 76. — 831 с. — 100 000 экз.

Спасылкі

• Бадзяк: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)