Байканур (горад)

Горад Байканур каз.: Байқоңыр Герб Сцяг Краіна  Казахстан Статус горад рэспубліканскага значэння Казахстана, на перыяд расійскай арэнды ў адносінах з РФ нададзены статусам, што адпавядае гораду федэральнага значэння РФ[1], але не з'яўляецца суб'ектам РФ[2] Каардынаты 45°37′ пн. ш. 63°19′ у. д.^HGЯO Кіраўнік адміністрацыі Анатоль Паўлавіч Пятрэнка Заснаваны 1955 Ранейшыя назвы Ленінскі (1958—1969), Ленінск (1969—1995) Горад з 1969 Плошча 57 км² Вышыня цэнтра 100 м Тып клімату рэзка-кантынентальны, пустэльны Насельніцтва 73 127 чалавек (2014) Этнахаронім байкану́рэц, байкану́рцы Часавы пояс UTC+6, UTC+5 і Азія/Алматы^[d][3] Тэлефонны код +7 +7 33622 і +7 73622 (для званкоў з Казахстана) Паштовы індэкс 46832x і 710501 Аўтамабільны код 94 Афіцыйны сайт baikonuradm.ru/index.htm Байканур на карце Казахстана

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Байкану́р^[4], Байканыр^[5] (каз.: Байқоңыр) — горад у Казахстане, адміністрацыйны і жылы цэнтр касмадрома Байканур.

Горад Байканур і касмадром Байканур разам утвараюць комплекс «Байканур», арандаваны Расіяй у Казахстана на перыяд да 2050 года.

Насельніцтва — 73 127 чалавек (на 1 студзеня 2014). Па стане на 1 студзеня 2011 года колькасць зарэгістраваных у горадзе грамадзянаў Казахстана складала 37,1 тыс. чалавек^[6].

Да снежня 1995 зваўся Ленінск. У СССР меў статус закрытага горада. У горадзе дзее прапускны рэжым.

Змесцаваны ў лукавіне на правым высокім беразе ракі Сырдар'і. Чыгуначная станцыя знаходзіцца ў 2 км на поўнач ад горада на тэрыторыі прыгараднага мястэчка Цюратам. Чыгунка Арысь I — Кандагач аднакалейная, шырокакалейная з цеплавознай цягай. У 5 км на поўнач ад горада праходзіць аўтамабільная дарога Аральск — Жасалы — Кызыларда, яна мае нумар М32 (Самара — Шымкент). Горад і касмадром абслугоўваюць аэрапорты Крайні (у 6 км заходней горада) і Юбілейны (былы пасадкавы комплекс для «Бурана» у 40 км паўночна-паўночна-заходней горада, на тэрыторыі касмадрома).

Дэмаграфія і перспектывы горада

Дэмаграфічная гісторыя горада незвычайная. З моманту заснавання (1955) і на працягу двух наступных дзесяцігоддзяў абсалютная большасць жыхароў горада была прадстаўлена славянскімі нацыянальнасцямі (афіцэры і камандзіраваныя грамадзянскія спецыялісты пераважна з РСФСР, Украінскай ССР, Беларускай ССР). Па меркаваннях сакрэтнасці, карэннае насельніцтва рэгіёна (казахаў) на працу на касмадроме не прымалі і жытла ў горадзе (за рэдкім выняткам) не падавалі. Такім чынам, у 1955—1975 гадах карэннае насельніцтва складала менш 1 % колькасці насельніцтва горада. Насельніцтва прыгарадных мястэчак Цюратам, Акай, Хутар Болдзіна займалася гавядніцтвам, частка з іх працавала на чыгуначнай станцыі Цюратам.

Сітуацыя змянілася ў сярэдзіне 1970-х, калі быў знесены пасёлак сельскага тыпу Хутар Болдзіна, што знаходзіўся ў 1 км да паўночнага ўсходу ад горада (паўсталы ў гады будавання касмадрома), блізка гарадскога водазабору. Тут назіралася неспрыяльнае санітарна-эпідэміялагічнае становішча, назіраліся частыя выбліскі інфекцыйных захворванняў, што магло прывесці да эпідэміі ў горадзе. Жыхары мястэчка былі расселены ў пяціпавярховых дамах на паўночнай ускраіне горада (вуліца Сайфуліна). Такім чынам, доля карэннага насельніцтва ў горадзе дасягнула 5-7 %, і надалей паступова расла (за рахунак больш высокай нараджальнасці ў казахаў у параўнанні са славянскімі нацыянальнасцямі); ім было дазволена працаваць у гарадскіх службах (гандлю і ЖКГ).

Наступная змена дэмаграфічнай структуры горада адбылася ў 1993—1994 гадах, калі касмадром і горад перажылі глыбокі крызіс. Мноства супрацоўнікаў касмадрома пакінулі Байканур і з'ехалі са сваімі сем'ямі ў Расію, на Украіну, у Беларусь. Кватэры, якія вызваліліся, былі заняты карэнным насельніцтвам, што прыбывае з гарадоў і сёл Кызылардзінскай вобласці (так званыя «самазасяленцы»), частка якіх змагла працаўладкавацца ў гандлі і гарадскіх службах, а большасць былі беспрацоўныя. Да сярэдзіны 1990-х доля карэннага насельніцтва складала ў горадзе ўжо 40-50 %.

У другой палове 1990-х і пачатку 2000-х працягнуўся адток рускамоўнага насельніцтва з горада, злучаны з паэтапным скарачэннем вайсковых частак і перадачай аб'ектаў касмадрома грамадзянскім прадпрыемствам. Быў дазволены прыём карэннага насельніцтва на аб'екты касмадрома. Да 2007 доля карэннага насельніцтва ў горадзе дасягнула 60-70 %. Улічваючы высокую нараджальнасць у казахскіх сем'ях (у сярэднім 3-4 дзіцяці ў сям'і, супраць 1-2 у славянскіх сем'ях), можна чакаць, што да 2015—2020 гадоў гэты паказнік дасягне 90 %.

Апроч таго, на касмадром з 2005 года няма прытоку маладых спецыялістаў касмічнай галіны звонку (раней сюды штогод прыязджалі сотні выпускнікоў ВКА ім. Мажайскага і іншых вайсковых ВНУ). Расце сярэдні ўзрост супрацоўнікаў прадпрыемстваў касмадрома.

Ганаровыя грамадзяне

• Мікалай Андрэевіч Барысюк (2004)

Зноскі

1. Международное Соглашение между Российской Федерацией и Республикой Казахстан о статусе города Байконур, порядке формирования и статусе его органов исполнительной власти от 23 декабря 1995 года, статья 1, пункт 1.
2. паводле спіса суб'ектаў РФ, прыведзенаму ў арт. 65 Канстытуцыі РФ
3. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
4. Назва размешчнага каля горада касмадрома і найболей часта ўжытная ў дакументах Расійскай Федэрацыі назва горада
5. Афіцыйная назва горада паводле юрысдыкцыі Казахстана
6. Т. Жумасултанов. Расселение населения страны по городской и сельской местностям. Экономика и статистика. 3/2011 Архівавана 13 лістапада 2011.

Літаратура

• Ракеты и люди — Б. Е. Черток, М: «Машиностроение», 1999г, — ISBN 5-217-02942-0;
• «Прорыв в космос» — К. В. Герчик, М: ТОО «Велес», 1994г, — ISBN 5-87955-001-X;
• «Королёв: Факты и мифы» Архівавана 1 лютага 2014. — Я. К. Голованов, М: «Наука», 1994г, — ISBN 5-02-000822-2;
• «Байконур. Королёв. Янгель.» — М. И. Кузнецкий, Воронеж: ИПФ "Воронеж", 1997г, ISBN 5-89981-117-X;
• «Неизвестный Байконур» - под редакцией Б.И. Посысаева, М.: "Глобус" 2001г. ISBN 5-8155-0051-8
• «Испытание ракетно-космической техники - дело моей жизни» События и факты — А.И. Осташев, Королёв, 2001 г.[1] ;
• «Ракетно-космический подвиг Байконура» - Порошков В.В., издательство "Патриот" 2007г. ISBN 5-7030-0969-3
• «Берег Вселенной» - под редакцией Болтенко А.С., г. Киев, 2014г., издательство "Феникс", ISBN 978-966-136-169-9

Спасылкі

• Официальный сайт администрации города Байконур
• Официальный сайт городской еженедельной газеты «Байконур» Архівавана 27 сакавіка 2014.
• Фотогалерея Ленинск-Байконур (более 15 тыс. фото) Архівавана 9 красавіка 2010.
• Текст Соглашения между РФ и РК о статусе города Байконур
• Байконур — космодром и город. История и фотоальбом. Архівавана 21 кастрычніка 2020.
• Официальный сайт Архівавана 17 лістапада 2015.
• Статья об истории города в «Новости космонавтики»
• Виктор Снитковский — Байконур мнимый и настоящий Архівавана 29 студзеня 2020.
• Сайт Байконур. Истории, факты. Архівавана 25 чэрвеня 2014.
• «Новости космонавтики» — статья об истории города
• bcam.spb.ru — Космодром и город Байконур (рассказ о поездке на Байконур в декабре 2009)
• Российский Союз Ветеранов // День Памяти и уважения.

Фота і відэа

• 360º полноэкранные панорамы на улицах Байконура