Баскак

Баскакі. Карціна С. В. Іванова  (руск.), 1909

Баска́к (цюркск.) — прадстаўнік мангольскага хана ў заваяваных землях, зборшчыкі падаткаў. З цюркскім тэрмінам «баскак» звязаныя і, верагодна, тоесныя яму мангольскі даругачы (даруга  (руск.)) і персідскі шыхнэ.

Этымалогія. Баскак/даругачы

Дзеяслоў bas- мае значэнні: 1. ціснуць; 2. ставіць (пячаць); 3. душыць, пераадольваць; 4. нападаць^[1] + афікс дзеючай асобы -qaq^[2]. Паводле І. М. Бярозіна, і баскак і даруга маюць адно і тое ж значэнне — націскацель (на пячаць)^[3]. Аналагічнага меркавання прытрымліваўся П. Пеліа  (руск.): баскак — калька з мангольскай, азначае «чыноўнік, які ставіў пячаць на дакументы»^[4]. А. А. Сямёнаў  (руск.) на аснове паведамлення Джувейні  (руск.) пра баскакаў Бухары лічыў, што значэнне тэрміна — «ахоўнік», «апякун», «ханскі намеснік», і меркаваў з’яўленне баскакаў у дамангольскі час.

Зноскі

1. Древнетюркский словарь. — Л.: Наука  (руск.), 1969. — С. 85.
2. Баскаков Н. А.  (руск.). Русские фамилии тюркского происхождения. — 2-е. — М., 1993. — С. 21.
3. Греков Б. Д., Якубовский А. Ю.  (руск.). Золотая Орда и её падение. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1950.
4. Тюркизмы в восточно-славянских языках / Отв. редактор Н. А. Баскаков. — М.: Наука, 1974. — С. 116.

Літаратура

• Баскак // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Вернадский Г. В.  (руск.). Глава III. Золотая Орда // Монголы и Русь = The Mongols and Russia / Пер с англ. Е. П. Беренштейна, Б. Л. Губмана, О. В. Строгановой. — Тверь, М.: ЛЕАН, АГРАФ, 1997. — 480 с. — 7 000 экз. — ISBN 5-85929-004-6.
• Греков Б. Д., Якубовский А. Ю.  (руск.). Золотая Орда и её падение. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1950.
• Насонов А. Н.  (бел. (тар.)). Монголы и Русь (История татарской политики на Руси) / Отв. редактор Ю. В. Готье. — М., Л.: Издательство АН СССР, 1940.
• Фёдоров-Давыдов Г. А.  (руск.). Общественный строй Золотой Орды. — М.: Издательство Московского университета, 1973. — С. 30—31.