Будашыры

Будашыры
манг.: ᠪᠤᠳᠢᠰᠢᠷᠢ
імператрыца-кансорт[d]
1328 — 1332
Папярэднік Бабухан-хатун
Пераемнік Данашылі
рэгент
1332 — 1340
Нараджэнне 1305
Смерць 1340
Род Onggirat[d]
Бацька Diaoabula[d]
Маці Xianggelaji[d]
Муж Туг-Тэмур
Дзеці Aratnadara Borjigin[d], El Tegüs[d] і Taipingne[d]

Будашыры (па-мангольску: Будшир хатан, Budashri; кіт.: 卜答失里; 1307—1340) — мангольская палітычная дзеячка перыяду існавання імперыі Юань, жонка Туг-Тэмура, рэгент, кіравала паміж 1332 і 1340 гадамі, да пазбаўлення тытулаў Тагон-Тэмурам. Насіла тытул Вялікай Удовай Імператрыцы, кіравала краінай 7 гадоў. Будашыры ўзвяла на мангольскі трон двух імператараў, ад імя якіх кіравала аднаасобна.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Будашыры паходзіла з клана кангратаў. Была жонкай Туг-Тэмура і стала імператрыцай ў 1328 годзе, калі яе муж ўзышоў на трон у першы раз. У пачатку 1329 года яна атрымала імператарскую пячатку. Лічыцца, што яна нарадзіла мужу як мінімум траіх сыноў: Араднадару (памёр у 1332), якога назвалі спадчыннікам; Эль-Тэгуса (1329—1340); і Таіпінну (памёр маладым). Невядома, ці былі ў яе дочкі[1].

Падчас валадарання яе мужа імператрыца адказвала за выгнанне старэйшага брата імператара, Тагон-Тэмура, у Каро, а затым у Хэнань. Ён не быў сапраўдным сынам Кутукту-хагана Хашылы, старэйшага брата Туг-Тэмура. Калі Туг-Тэмур памёр у 1332 годзе, Будашыры арганізавала смяротнае пакаранне мачахі Тагон-Тэмура, Бабушы, абвінаваціўшы яе ў падрыхтоўцы перавароту супраць мужа-нябожчыка.

Будашыры прызначылі рэгентам у адпаведнасці з традыцыяй, бо Туг-Тэмур не прызначыў пераемніка. Паводле легенды, пры смерці Туг-Тэмур выказаў раскаянне за тое, што ён зрабіў з Тагон-Тэмурам, і меў намер перадаць яму прастол. У выніку, Будашыры не зацвердзіла трон за сваім сынам Эль-Тэгусам, але таксама не зацвердзіла і за Тагон-Тэмурам. У якасці імператара 13 кастрычніка 1332 года быў прызначаны шасцігадовы Ірынджыбал, малодшы брат Тагон-Тэмура. Імператрыца зрабіла гэта пад ціскам з боку вялікага дарадцы Эль-Цімура, які супраціўляўся таму, каб Тагон-Тэмур заняў трон, бо яго падазравалі ў атручванні свайго бацькі. Праз месяц пасля прызначэння Ірынджыбала, Будашыры было прысвоена званне Удовай імператрыцы і было даручана ўступіць у рэгенцтва. Аднак, праз два месяцы, малады імператар памёр[2].

Эль-Тэмур працягваў настойваць на тым, каб яна ўзвяла Эль-Тэгуса на трон, але імператрыца адмовілася, сцвярджаючы, што яна па-ранейшаму выконвае волю свайго нябожчыка мужа, і што Эль-Тэгус занадта малады, каб кіраваць. Замест гэтага, яна прывезла ў сталіцу трынаццацігадовага Тагон-Тэмура і прызначыла яго ў якасці імператара ў 1333 годзе. У 1336 годзе, яна была ўзведзена ў ранг Вялікай Удовай імператрыцы. Будашыры заставалася рэгенткай на працягу больш за сем гадоў і практычна кіравала імперыяй. У 1340 годзе, калі ў імператара вырасла ўпэўненасць, што ён можа ўзяць дзяржаву пад кантроль і вырашаць пытанні, ён пачаў расследаванне з нагоды несправядлівасцяў, што чыняцца яго бацьку-нябожчыку і мачысе. Ён таксама ўспомніў розныя крыўды, нанесеныя яму Вялікай Удовай імператрыцай. У сярэдзіне 1340 ён загадаў пазбавіць Будашыры ўсіх тытулаў і саслаць у прэфектуру Дун Сіань (сучасны горад Ланфан у правінцыі Хэбэй), дзе Будашары забілі ва ўзросце прыкладна трыццаці трох гадоў[1]. Тагон-Тэмур таксама выгнаў Эль-Тэгуса, якога неўзабаве пасля гэтага забілі.

Вобраз у мастацтве

[правіць | правіць зыходнік]

Ролю Будашыры ў паўднёвакарэйскім тэлесерыяле «Імператрыца Кі  (руск.) (бел.» згуляла Кім Са-хён  (англ.) (бел..

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ а б Biographical dictionary of Chinese women / Lily Xiao Hong Lee, A. D. Stefanowska, Sue Wiles, Clara Wing-chung Ho. — Armonk, N.Y: M. E. Sharpe, 1998. — Т. no. 10, 14, 21, 25. — 1 с. — (University of Hong Kong Libraries publications). — ISBN 978-0-7656-0043-1, 978-0-7656-0798-0, 978-0-7656-1750-7, 978-0-7656-4314-8.
  2. ↑ Александр Шайдатович Кадырбаев. Тюрки и иранцы в Китае и Центральной Азии XIII-XIV вв. — Гылым, 1990. — 168 с. — ISBN 978-5-628-00513-2.