Бібл

Горад Бібл, Джэбейль جبيل Краіна  Ліван Рэгіён Горны Ліван Раён Джэбейль Каардынаты 34°07′ пн. ш. 35°39′ у. д.^HGЯO Заснаваны 8 тысячагоддзе да н.э.[1] Плошча 5 км² Вышыня цэнтра 10 м Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Афіцыйны сайт jbail-byblos.gov.lb (ар.)​ (англ.) Бібл, Джэбейль на карце Лівана

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сусветная спадчына ЮНЕСКА, аб’ект № 295 рус. • англ. • фр.

Бібл (грэч. βύβλος, Біблас) — біблейскі горад Гебал (Губл), старажытны фінікійскі горад, размешчаны на беразе Міжземнага мора, у 32 км ад Бейрута — цяперашняй сталіцы Лівана. У наш час на месцы старажытнага Бібла знаходзіцца арабскі горад Джэбейль.

З’яўляўся адным з найбуйнейшых портаў старажытнасці, праз які, у прыватнасці, у Грэцыю экспартаваўся папірус, таксама вядомы ў Старажытнай Грэцыі пад назвай біблас (грэч. βύβλος), і абавязаны гораду Бібл сваёй назвай.^[2]

Старажытнаегіпецкі перыяд

Бібл ператварыўся з неалітычнай рыбацкай вёскі ў сваю ранейшую гарадскую форму каля 3000 г. да н.э. У фрагментах, якія прыпісваюцца паўлегендарнаму фінікійскаму святару Санхуніатону, сцвярджаецца, што Бібл быў першым горадам, узведзеным у Фінікіі і заснаваным богам Кронасам. Кронас лічыўся бліжэйшым эквівалентам ханаанскага Ваала або Ваал Хамона ў сінкрэтычнай сістэме, якую выкарыстоўвалі старажытныя грэкі і рымляне.

Багаты гандлёвы горад быў саюзнікам (сярод «тых, хто на яго водах») Егіпта на працягу многіх стагоддзяў. У грабніцах Першай дынастыі выкарыстоўвалі драўніну з Бібла. Адным з самых старажытных егіпецкіх словаў для лодкі было «карабель Бібласа».

На месцы раскопак Бібла выяўлены прысвячальныя надпісы і шматлікія дары егіпецкіх фараонаў пачынаючы з IV дынастыі (Хеопс, Хефрэн, Мікерын і інш.), адрасаваныя мясцовым храмам або кіраўнікам горада. У перыяд VI дынастыі колькасць дарункаў фараонаў прыкметна павялічваецца. На захаваных фрагментах Пепі I заве сябе сынам бога Ра і ўлюбёнцам Хатхор, ён жа (ці Пепі II) упершыню тытулуе сябе

«Сонцам сугор’я». У самім Егіпце пісьмовыя згадкі аб імпарце кедравага і іншага лесу з фінікійскага ўзбярэжжа ўтрымоўваюцца на Палермскім камені, аб шматлікіх паездках чыноўніка Хнумхатэпа ў Бібл напісана на сценах яго магільніцы ў Асуане. На малюнках з магільні фараона Сахура намаляваны судны, якія даставілі ў Егіпет лес, палонных, посуд левантыйскага тыпу з маслам ці віном, мядзведзяў^[3].

«Лісты Амарны» (каля 1350 г. да н. э.) уключаюць 60 лістоў ад Рыб-Хады і яго пераемніка Ілі-Рапіха, якія былі кіраўнікамі Бібла, якія пісалі ўраду Егіпта. У асноўным гэта звязана з пастаяннымі просьбамі Рыб-Хадды да Эхнатона аб ваеннай дапамозе.

Падобна на тое, што егіпецкія кантакты дасягнулі піка падчас ХІХ дынастыі, толькі каб знізіцца падчас ХХ і ХХІ дынастый. Акрамя таго, калі Новае Царства развалілася ў XI стагоддзі да н.э., Бібл перастаў быць калоніяй і стаў галоўным горадам Фінікіі. Нягледзячы на тое, што археалагічныя дадзеныя паказваюць на кароткае адраджэнне кантактаў падчас ХХІІ і ХХІІІ дынастый, відавочна, што пасля Трэцяга прамежкавага перыяду егіпцяне пачалі аддаваць перавагу Тыру і Сідону замест Бібла.

Археалагічныя сведчанні ў Бібле, у прыватнасці, пяць біблійскіх каралеўскіх надпісаў, датаваных прыкладна 1200—1000 гадамі да н.э., паказваюць існаванне фінікійскага алфавіту з дваццаці двух знакаў; важным прыкладам з’яўляецца саркафаг Ахірама. Выкарыстанне алфавіту было распаўсюджана фінікійскімі купцамі праз іх марскі гандаль у частцы Паўночнай Афрыкі і Еўропы. Адным з найважнейшых помнікаў гэтага перыяду з’яўляецца Храм Абеліскаў, прысвечаны ханаанскаму богу вайны Рэшэфу, але да часу Аляксандра Вялікага ён быў разбураны.

Антычны перыяд

Бібл быў заваяваны асірыйцамі яшчэ да падпарадкавання іншых фінікійскіх гарадоў падчас самых ранніх набегаў Ашурбаніпала II у 877 г. да н.э. Магчыма, таксама па гэтай прычыне панаванне над фінікійскім узбярэжжам перайшло да самых паўднёвых гарадоў Сідон і Тыр, якія заставаліся незалежнымі прынамсі яшчэ стагоддзе да заваёвы Сінахерыбам (701 г. да н.э.), які таксама падпарадкаваў Бібл пасля бунту. У дамове паміж асірыйскім каралём Асархадонам (681—669 гг. да н.э.) і Ваалам, царом Тыра, Бібл відавочна быў падпарадкаваны Тыру

Падчас панавання персідскіх Ахеменідаў (539—333 гг. да н.э.) Бібл быў перабудаваны ў манументальных формах, а ва ўсходнім сектары горада была ўзведзена платформа. Стэла караля Егаўмілка (V стагоддзе да н.э.), якая сёння знаходзіцца ў Луўры, паказвае нам суверэна, апранутага як персідскі чыноўнік, які ўшаноўвае «Бібласкую даму», якая сядзіць на троне, упрыгожаным сфінксамі і падшыпнікам. Упісаны тэкст адзначае перабудову яе храма.

У II стагоддзі да н.э. горад быў домам Філона, эрудзіраванага і грэкамоўнага пісьменніка, які перадаў важныя дакументы па культуры і гісторыі Фінікіі.

Эліністычнае панаванне прыйшло з прыходам Аляксандра Македонскага ў гэты раён у 332 г. да н. Выкарыстоўвалася чаканка манет, і ёсць мноства сведчанняў працяглага гандлю з іншымі краінамі Міжземнамор’я.

У грэка-рымскі перыяд храм Рэшэфа быў старанна перабудаваны, і горад, хаця і меншы за сваіх суседзяў, такіх як Тыр і Сідон, быў цэнтрам культу Аданіса. У III стагоддзі быў пабудаваны невялікі, але ўражлівы тэатр. З прыходам хрысціянства ў Бібле было створана біскупства, і горад хутка рос. Пасля мусульманскіх заваяванняў гандаль з Еўропай фактычна спыніўся, і толькі ў пачатку Першага крыжовага паходу ў 1098 годзе росквіт вярнуўся ў Бібл, вядомы тады як Гібелет або Гіблет.

Крыжакі, мамлюкі, асманскі перыяд

У 12-м і 13-м стагоддзях Бібл стаў часткай графства Трыпалі, дзяржавы крыжакоў, звязанай з Іерусалімскім каралеўствам крыжакоў, але ў значнай ступені незалежнай ад яго.

Як Гібелет або Гіблет, ён перайшоў пад уладу генуэзскай сям’і Эмбрыяка, якая стварыла для сябе лордства Гібелет, спачатку ў якасці адміністратараў горада ад імя Рэспублікі Генуя, а затым як спадчынны феод, абавязаўшыся плаціць штогадовы збор у Геную і царкву Сан-Ларэнца.

Рэзідэнцыя сям’і Эмбрыяка, крыжацкі замак Гібелет, разам з умацаваным горадам служылі важнай ваеннай базай для крыжакоў. Рэшткі замка з’яўляюцца аднымі з самых уражлівых архітэктурных збудаванняў, якія цяпер бачныя ў цэнтры горада. Горад быў узяты Саладзінам у 1187 годзе, зноў узяты крыжакамі і заваяваны Байбарсам у 1266 годзе, але ён заставаўся ў валоданні рода Эмбрыяка прыкладна да 1300 года.

Добраахвотна здаўшыся мамлюкам, горад быў адносна пазбаўлены ад рабавання пасля яго захопу. З 1516 па 1918 год горад і ўвесь рэгіён увайшлі ў склад Асманскай імперыі.

Найноўшая гісторыя

Бібл і ўвесь Ліван знаходзіліся пад французскім мандатам з 1920 г. да 1943 г., калі Ліван атрымаў незалежнасць. Ліванская вайна 2006 года негатыўна паўплывала на старажытны горад, пакрыўшы яго гавань і гарадскія сцены нафтавай плямай, якая стала вынікам разліву нафты з суседняй электрастанцыі. Яна, аднак, было расчышчана, і з тых часоў прыбярэжная зона стала месцам для наведвальнікаў пляжу, асабліва позняй вясной і на працягу ўсяго летняга сезону.

Дэмаграфія

Жыхары Бібла пераважна хрысціяне, у асноўным мараніты, з меншасцю армян-апосталаў, грэка-праваслаўных і грэка-каталікоў. Існуе таксама меншасць мусульман-шыітаў. Кажуць, што горад Бінт Джбейль («Дачка Бібла») на поўдні Лівана быў заснаваны гэтымі мусульманамі-шыітамі. Бібл мае трох прадстаўнікоў у парламенце Лівана: двух маранітаў і аднаго шыіта.

Археалагічны комплекс Бібла

Айн-эль-Малік або Каралеўская крыніца

Крыніца глыбінёй каля 20 м, уяўляе сабой вялікі калодзеж, да якой можна дабрацца па вінтавой лесвіцы. Некалі яна забяспечвала горад вадой. Згодна з версіяй егіпецкага міфа пра Асірыса, прыведзенай Плутархам, царскія слугі сустрэлі Ісіду на лесвіцы крыніцы і адвезлі яе ў каралеўскі палац, дзе яна знайшла цела свайго мужа Асірыса, умураванае ў адну з палацавых калон.

L-падобны храм

Узведзены прыкладна ў 2700 годзе да нашай эры.

Храм абеліскаў

Храм абеліскаў, першапачаткова пабудаваны ў 1600—1200 гадах да н.э. на вяршыні «L-падобнага храма», быў перанесены археолагамі на яго сучаснае месца. Шмат невялікіх абеліскаў, знойдзеных у гэтым храме, выкарыстоўваліся ў якасці рэлігійных ахвяраванняў. У свяцілішчы знаходзілася вялікая колькасць чалавечых статуэтак з бронзы, пакрытай сусальным золатам, якія цяпер дэманструюцца ў Нацыянальным музеі Бейрута.

Каралеўскі некропаль

Датуецца другім тысячагоддзем да нашай эры і змяшчае грабніцы цароў Бібла, у тым ліку цара Ахірама.

Рымскі тэатр

Пабудаваны прыкладна ў 218 годзе нашай эры.

Зноскі

1. (unspecified title) — ISBN 978-1-84217-132-5.
2. Byblos (ancient city, Lebanon) (англ.). — артыкул з Encyclopædia Britannica Online.
3. Юнусов, М. М. Балат Губль и Хатхор : Из истории отношений Библа и Египта в эпохи Старого и Среднего царств / М. М. Юнусов // Вестник древней истории. — 2005. — № 2 (253). — С. 3-13.

Літаратура

• Библос // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Nina Jidéjian, Byblos through the ages, Dar al-Machreq, Beyrouth, 1968
• Jean-Pierre Thiollet, Je m’appelle Byblos, H & D, Paris, 2005. ISBN 2-914266-04-9

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бібл