Вестфалія (правінцыя)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Вестфалія.
Вестфалія
ням.: Westfalen
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Статус Гістарычная правінцыя Прусіі
Уваходзіць у
Адміністрацыйны цэнтр Мюнстэр
Дата ўтварэння 30 красавіка 1815
Дата скасавання 23 жніўня 1946
Насельніцтва
  • 4 784 000 чал.
Плошча
  • 20 215 км²
Вестфалія на карце
Заўвагі: карта ў граніцах 1871 года
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Вестфа́лія (ням.: Westfalen) — правінцыя Прусіі (з 1871 года — частка адзінай Германіі). Была створана ў 1815 годзе, галоўным чынам, на тэрыторыях, атрыманых каралеўствам Прусія па выніках Венскага кангрэса, хоць некаторыя ўключаныя ў правінцыю ўладанні, напрыклад, графствы Марк і Равенсберг, належалі Гогенцолернам ужо раней. Сталіца — горад Мюнстэр. Скасавана ў 1946 годзе. Сёння гэта тэрыторыя з’яўляецца часткай ФРГ і ўваходзіць у зямлю Паўночны Рэйн-Вестфалія.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Стварэнне правінцыі

[правіць | правіць зыходнік]

У 1815 годзе па выніках Венскага кангрэса пасля заканчэння вызваленчых войнаў тэрыторыя каралеўства Прусія (сіні колер на карце адпавядае граніцам да 1815 года) была значна павялічана (зялёным колерам адзначаны набытыя тэрыторыі). У прыватнасці, Прусіі была перададзена тэрыторыя створанага ў 1807 годзе Напалеонам марыянетачнага Каралеўства Вестфалія (нумар 16 на карце), у якое ўваходзілі ў тым ліку і землі, што раней ужо належалі Прусіі, але былі ёю страчаны па выніках Тыльзіцкага мірнага дагавора 1807 года. У прыватнасці, брандэнбургскім Гогенцолернам, з якіх паходзілі прускія каралі, належалі княства Міндэн[de], графства Марк, графства Равенсберг, графства Тэкленбург, Мюнстэрскае княства-біскупства, Падэрборнскае княства-біскупства, графства Лімбург і іншыя дробныя ўладанні. Акрамя іх у час Венскага кангрэса да Прусіі адышлі княства Зальм[de] і паўднёвая частка герцагства Арэнберг. Такім чынам, тэрыторыя ўяўляла сабой сукупнасць гістарычна разрозненых зямель з рознымі эканамічнымі асновамі і традыцыямі.

Акруга Вестфаліі, 1878

У 1815/1816 гадах для лепшай арганізацыі шматлікіх нованабытых зямель у Прусіі быў уведзена правінцыйны падзел. Правінцыя Вестфалія стала адной з дзесяці створаных правінцый. Сталіцай быў выбраны горад Мюнстэр. У 1816 годзе да тэрыторыі правінцыі былі таксама далучаны землі герцагства Вестфалія, у 1817 годзе — княствы Сайн-Вітгенштэйн і Насау-Зіген.

У 1816 годзе ў правінцыі былі створаны тры адміністрацыйныя акругі:

Пасля 1945 года

[правіць | правіць зыходнік]

Пасля 1945 года тэрыторыя правінцыі ўваходзіла ў брытанскую зону акупацыі. У жніўні 1946 года па рашэнні брытанскай ваеннай адміністрацыі правінцыя Вестфалія была ліквідавана. Адначасова на яе тэрыторыі разам з часткай Рэйнскай правінцыі (Паўночны Рэйн[de]) была створана зямля Паўночны Рэйн-Вестфалія. У 1947 годзе ў склад Паўночнага Рэйна-Вестфаліі была ўключана раней самастойная зямля Ліпэ, у выніку чаго адміністрацыйная акруга Міндэн была пашырана і ператворана ў акругу Дэтмальд. У такім выглядзе зямля Паўночны Рэйн-Вестфалія ў 1949 годзе стала часткай Федэратыўнай Рэспублікі Германія.

Геаграфія і эканоміка

[правіць | правіць зыходнік]

Тэрыторыя правінцыі была пакрыта горнымі ланцугамі, горамі, узгоркамі, і толькі акруга Мюнстэр ляжала на раўніне. Галоўнае багацце Вестфаліі — каменны вугаль і жалеза. Самыя магутныя паклады каменнага вуглю ляжалі па Руры ў Ардэйскіх горах, таксама ў вобласці Брылона, Ольпе і ў графстве Марк. У Вестфаліі здабываліся медная і жалезная руда, серны калчадан, цынк, волава, нікель, сурма, вапняк, гіпс, мармур. Значнае месца займалі чыгунаплавільныя і машынабудаўнічыя заводы і льняная прамысловасць, якая з XIV стагоддзя засяродзілася паміж Ліпэ і Везерам. Горад Білефельд здаўна славіўся сваімі тонкімі палотнамі. Таксама ў Вестфаліі была размешчана вялікая колькасць суконных, баваўняных і шарсцяных фабрыкаў. У акрузе Арнсберг, у графстве Марк і ў Зігене была сканцэнтравана вытворчасць розных сартоў жалеза. Таксама была развіта вытворчасць чыгунных, стальных і медных вырабаў, цынкавых пласцінак і палос, ртуці, сернай кіслаты, меднага і жалезнага купарваса. Акрамя розных фабрыкатаў, з Вестфаліі вывозілі вядомую вестфальскую вяндліну і каўбасы. З гандлёвых гарадоў першае месца займалі Білефельд, Ізерлон і Дортмунд. Галоўным рынкам шэрсці лічыўся Падэрборн. Суднаходныя рэкі і густая сетка чыгунак значна садзейнічалі развіццю гандлю. Насельніцтва правінцыі па перавазе было прамысловым: у 1882 годзе 42,73 % займаліся прамысловасцю, 32,77 % — земляробствам і жывёлагадоўляй, 6,63 % — гандлем і 9,73 % знаходзіліся на асабістай службе ў прыватных асоб[1].

Насельніцтва

[правіць | правіць зыходнік]
Карта правінцыі Вестфалія, 1905 год

Статыстычныя даныя

[правіць | правіць зыходнік]

Тэрыторыя правінцыі ў канцы XIX стагоддзя складала 20.195,5 км². Да 1 снежня 1885 года ў Вестфаліі пражывала 2.202.796 чалавек, сярод якіх пераважную большасць складалі немцы, якія размаўлялі на ніжненямецкай гаворцы. У 1885 годзе ў правінцыі налічвалася 1.035.895 пратэстантаў, 1.145.605 каталікоў, 4.049 прадстаўнікоў іншых хрысціянскіх канфесій і 18.931 яўрэяў. Каталікі пераважалі ў акрузе Мюнстэр, а акруга Міндэн была заселена большай часткай пратэстантамі[1].

Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Вестфалія ў 1900 годзе:[2]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Мюнстэр 7.253,39 699.583 10 1
Акруга Міндэн 5.260,56 636.875 10 1
Акруга Арнсберг 7.696,66 1.851.319 18 5
Усяго па правінцыі 20.210,61 3.187.777 38 7

Тэрыторыя і насельніцтва правінцыі Вестфалія ў 1925 годзе:[3]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Мюнстэр 7.257 1.283.281 10 6
Акруга Міндэн 5.266 806.571 10 2
Акруга Арнсберг 7.686 2.721.367 12 13
Усяго па правінцыі 20.217 4.811.219 32 21

Рэлігійны склад насельніцтва ў 1925 годзе: 49,8 % — каталікі; 47,3 % — пратэстанты; 0,1 % — іншыя хрысціянскія канфесіі; 0,4 % — яўрэі; 2,3 % — іншыя канфесіі[3].

Плошча і колькасць насельніцтва правінцыі і асобных яе адміністрацыйных акруг станам на 17 мая 1939 года ў граніцах на 1 студзеня 1941 года і колькасць раёнаў на 1 студзеня 1941 года:[4]

Адміністрацыйная акруга Плошча, км² Насельніцтва, чал. Колькасць раёнаў
сельскіх гарадскіх
Акруга Мюнстэр 7.291,85 1.602.720 10 6
Акруга Міндэн 5.267,84 928.655 10 2
Акруга Арнсберг 7.655,15 2.678.026 12 13
Усяго па правінцыі 20.214,84 5.209.401 32 21

Гарадское і сельскае насельніцтва

[правіць | правіць зыходнік]

Размеркаванне насельніцтва па розных тыпах населеных пунктаў у залежнасці ад іх велічыні па агульнай колькасці жыхароў, паводле даных перапісу насельніцтва 1925 года[3] і станам на 17 мая 1939 года[4]:

Год Доля насельніцтва паводле катэгорый населеных пунктаў па колькасці жыхароў
менш за 2.000 жыхароў 2.000 — 100.000 жыхароў больш за 100.000 жыхароў
1925 16,5 % 65,9 % 17,6 %
1939 14,3 % 55,2 % 30,5 %

Найбуйнейшымі гарадамі правінцыі Вестфалія з’яўляліся (паводле даных 1925 года):[3]

Горад Бур у 1928 годзе быў уключаны ў межы горада Гельзенкірхен.

Обер-прэзідэнты

[правіць | правіць зыходнік]
Герб правінцыі Вестфалія

Пасада обер-прэзідэнта ўведзена ў Прусіі паводле ўказу ад 30 красавіка 1815 года аб паляпшэнні арганізацыі правінцыйнага кіравання (ням.: Verordnung wegen verbesserter Einrichtung der Provinzial-Behörden).

Гады Обер-прэзідэнт Партыя
1816—1844 Людвіг фон Вінке[de]
1845—1846 Эдуард фон Шапер[de]
1846—1850 Эдуард фон Флотвел[de]
1850—1871 Франц фон Дзюсберг[de]
1871—1882 Фрыдрых фон Кюльветэр[de]
1883—1889 Роберт Эдуард фон Гагемайстер[de]
1889—1899 Конрад фон Штут[de]
1899—1911 Эберхард фон дэр Рэке фон дэр Горст[de]
1911—1919 Карл Прынц фон Рацібор і Корвей[de]
1919—1919 Фелікс фон Мервельт[de] НННП
1919—1922 Бернхард Вюрмелінг[de] Цэнтрум
1922—1922 Фелікс фон Мервельт НННП
1922—1933 Яганес Граноўскі[de] Цэнтрум
1933—1938 Фердынанд фон Люнінк[de] НСАДП
1938—1945 Альфрэд Маер НСАДП
1945—1946 Рудальф Амелюнксен[de] Цэнтрум

Зноскі

  1. ↑ а б Вестфалия, провинция Прусского королевства // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
  2. ↑ Provinz Westfalen Архівавана 4 сакавіка 2016. // Gemeindeverzeichnis Deutschland 1900 (ням.)
  3. ↑ а б в г Die Provinz Westfalen im Überblick Архівавана 23 верасня 2017. (ням.)
  4. ↑ а б Fläche und Bevölkerung der größeren Verwaltungsbezirke (S. 8), Zahl der Gemeinden und Kreise (S. 21), Bevölkerung nach Gemeindegrößenklassen (S. 22) (ням.). Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich 1939/40 (Digitalisat). Архівавана з першакрыніцы 8 мая 2019. Праверана 24 жніўня 2017.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]