Генацыд джунгараў

Генацыд джунгараў
Краіна	Джунгарскае ханства
Месцазнаходжанне	Джунгарскае ханства
Дата пачатку	1755
Дата заканчэння	1758
Колькасць загінулых	540 000 ± 100 000 чал.
Мэта	джунгары^[d]

Генацыд джунгараў (кіт. трад. 準噶爾滅族, літаральна: вынішчэнне джунгарскага племені) — масавае знішчэнне айрацкага насельніцтва^[1]. Імператар Цяньлун загадаў здзейсніць генацыд з прычыны паўстання джунгараў пад кіраўніцтвам Амурсаны  (руск.). Генацыд учынены маньчжурскімі военачальнікамі цынскай арміі і падтрыманы ўйгурамі, якія паўсталі супраць джунгарскага ўладарства.

Джунгарскае ханства было канфедэрацыяй некалькіх айрат-мангольскіх  (руск.) плямён, якія вызнавалі тыбецкі будызм. Дзяржава заснавана ў першай палове XVII стагоддзя і была апошняй вялікай качавой імперыяй  (руск.) у Азіі. Пасля генацыду карэннага насельніцтва Джунгарыі цынскі ўрад пачаў перасяляць туды кітайцаў-хань, хуэй, уйгураў і васьмісцяжныя войскі.

Перадгісторыя

Лідар джунгараў Амурсана  (руск.)

Больш за паўстагоддзя джунгары  (руск.) і маньчжуры перыядычна ваявалі  (руск.) за гегемонію ў Халсе  (руск.) і кантроль над Тыбетам.

Джунгары насялялі тэрыторыі ад заходняга канца Вялікай Кітайскай сцяны да сучаснага ўсходняга Казахстана і ад сучаснага паўночнага Кыргызстана да Паўднёвай Сібіры (большай часткай размешчаныя ў сучасным Сіньцзяне). Створаная імі качавая імперыя  (руск.) была апошняй рэальнай знешняй пагрозай Кітаю з пачатку XVII стагоддзя да сярэдзіны XVIII стагоддзя^[2]. Яны здолелі ўвесці агульнаімперскую сістэму законаў і правіл, каб пашырыць ужыванне айрацкай мовы ў рэгіёне^[3].

У выніку некалькіх войн, якія пачаліся яшчэ ў 1680-я гады, джунгары ўрэшце былі заваяваны маньчжурскай Імперыяй Цын у канцы 1750-х гадоў. Пасля заваявання Джунгарыі, цынскі ўрад планаваў падзяліць яе на чатыры ўлусы, у кожным меў быць свой кіраўнік. Амурсана  (руск.), які раней выступаў на баку маньчжураў і адчуваў сябе падманутым імперыяй Цын, скасаваў дамоўленасці і паўстаў, ён хацеў быць лідарам аб’яднанай джунгарскай нацыі  (руск.). Разгневаны імператар Цяньлун выдаў загад пра знішчэнне ўсяго джунгарскага насельніцтва. Маньчжурскія сцяжныя войскі  (руск.) маглі ўзяць джунгарскіх жанчын і дзяцей як рабоў, астатніх джунгараў наказана было забіць^[4].

Наён  (руск.) Халхі Чынгунжаў  (руск.) таемна дамовіўся з Амурсанам паўстаць супраць Цын у 1755 годзе. Затым Чынгунжаў пачаў антыманьчжурскае паўстанне ў Знешняй Манголіі ў 1756 годзе, але яно было задушана ў 1757 годзе. Пасля падаўлення паўстання Чынгунжаў са сваякамі быў прывезены ў Пекін і пакараны смерцю. Імператар Цяньлун загадаў васьмі маньчжурскім сцягам заваяваць джунгараў^[5].

Палітыка вынішчэння

Імператар Цяньлун

Імператар Цяньлун даў наступныя ўказанні ў перакладзе Пітэра К. Пердзью  (англ.)^[6]:

«Не праяўляць міласэрнасці да ўсіх гэтых мяцежнікаў. Толькі жыцці старых і хворых могуць быць захаваныя. Нашы папярэднія вайсковыя кампаніі былі занадта мяккімі. Калі мы будзем дзейнічаць як раней і выведзем свае войскі, узнікнуць новыя праблемы. Калі мяцежнік схоплены і яго паслядоўнікі хочуць здацца ў палон, то ён павінен асабіста прыйсці ў гарнізон, упасці ў ногі камандзіру і прасіць пра капітуляцыю. Калі ж ён пасылае кагосьці замест сябе каб папрасіць капітуляцыі, гэта безумоўна выкрут. Скажыце Чынгунжаву, каб ён расправіўся з гэтымі падступнымі джунгарамі. Не верце ніводнаму іх слову».

Колькасць ахвяр дасягала каля 420 000—480 000 чалавек, што склала 70-80 % колькасці джунгараў, памерлых ад хвароб і ваенных дзеянняў^[7][8], што Майкл Кларк  (англ.) апісвае як «поўнае знішчэнне не толькі джунгарскай дзяржавы, а джунгараў як народа»^[9][10][11]. Па словах цынскага навукоўца Вэй Юаня (1794—1857), джунгарскае насельніцтва да заваявання складала каля 600 000 чалавек у 200 000 гаспадарках. Вэй Юань пісаў, што каля 40 % джунгараў загінулі ад воспы, 20 % уцяклі ў Расію ці да казахскіх плямёнаў, а 30 % забіты маньчжурскімі сцяжнымі войскамі. На некалькі тысяч лі  (руск.) не засталося юрт, акрамя тых, што здаліся. Паводле рускіх крыніц, усе мужчыны, жанчыны і дзеці джунгараў былі забіты маньчжурскімі войскамі^[6]. Прайшлі гады пакуль колькасць насельніцтва Джунгарыі аднавілася^[12].

Імператар Цяньлун адхіліў ранейшыя ідэі, што толькі ханьцы могуць быць падданымі Кітая і толькі землі ханьцаў могуць лічыцца часткай Кітая, замест гэтага ён прапанаваў лічыць Кітай шматнацыянальнай дзяржавай. Гэтая ідэя сведчыць не пра разуменне Кітая Цынскай дынастыяй, а пра разуменне яго ранейшымі дынастыямі Хань, Тан, Сун і Мін^[13][14]. Міграцыя ханьцаў у Сіньцзян дазволена імператарам Цяньлунам, які таксама даў кітайскія назвы гарадам замест мангольскіх. Канфуцыянскія назвы былі дадзены імператарам гарадам і паселішчам Сіньцзяна, напрыклад «Дзіхуа» для Урумчы у 1760 годз.

Імператар Цяньлун апісваў сваё заваяванне Сіньцзяна ў афіцыйных тэкстах як рэстаўрацыю і аднаўленне дасягненняў Хань і Тан у рэгіёне^[15]. Урад імперыі Цын апраўдваў сваё заваяванне, сцвярджаючы, што межы эпохі Хань і Тан аднаўляюцца^[16], і атаясняў веліч і ўладу Хань і Тан з Цын^[17].

Зноскі

1. Ondřej Klimeš. Struggle by the Pen: The Uyghur Discourse of Nation and National Interest, c.1900-1949. — BRILL. — P. 27–. — ISBN 978-90-04-28809-6.
2. Perdue 2005. Chapters 3-7 describe the rise and fall of the Dzungar Khanate and its relations with other Mongol tribes, the Qing dynasty, and the Russian empire.
3. Haines, Spencer (2017). "The 'Military Revolution' Arrives on the Central Eurasian Steppe: The Unique Case of the Zunghar (1676 - 1745)". Mongolica: An International Journal of Mongolian Studies. 51: 170–185.
4. Millward 2007 Архівавана 23 сакавіка 2023., p. 95.
5. L. J. Newby. The Empire And the Khanate: A Political History of Qing Relations With Khoqand C1760-1860. — BRILL, 2005. — P. 15–. — ISBN 90-04-14550-8.
6. Peter C Perdue. China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia. — Harvard University Press. — P. 283–. — ISBN 978-0-674-04202-5.
7. Chu. The Moslem Rebellion in Northwest China 1862–1878. — Mouton & co., 1966. — P. 1.
8. Powers & Templeman 2012 Архівавана 23 сакавіка 2023., p. 537.
9. Michael Edmund Clarke, In the Eye of Power (doctoral thesis), Brisbane 2004, p37 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 красавіка 2008. Праверана 19 лютага 2013.
10. Perdue 2009 Архівавана 23 сакавіка 2023., p. 285.
11. Clarke 2004.
12. Tyler 2004, p. 55.
13. Zhao 2006, p. 4.
14. Zhao 2006, pp. 11-12.
15. Liu & Faure 1996, p. 68.
16. Newby 2005, p. 254.
17. Newby 2005, p. 13.

Літаратура

• Andreyev, Alexandre (2003). Soviet Russia and Tibet: The Debarcle of Secret Diplomacy, 1918-1930s. Vol. 4 of Brill's Tibetan Studies Library (illustrated ed.). BRILL. ISBN 9004129529. Праверана 24 April 2014.
• Andreyev, Alexandre (2014). The Myth of the Masters Revived: The Occult Lives of Nikolai and Elena Roerich. BRILL. ISBN 978-9004270435. Праверана 24 April 2014.
• Baabar, Bat-Ėrdėniĭn (1999). Kaplonski, Christopher (рэд.). Twentieth Century Mongolia. Vol. 1 (illustrated ed.). White Horse Press. ISBN 1874267405. Праверана 24 April 2014.
• Baabar, Bat-Ėrdėniĭn (1999). Kaplonski, Christopher (рэд.). History of Mongolia (illustrated, reprint ed.). Monsudar Pub. ISBN 9992900385. Праверана 24 April 2014.
• Clarke, Michael Edmund (2004). In the Eye of Power: China and Xinjiang from the Qing Conquest to the 'New Great Game' for Central Asia, 1759–2004 (PDF) (Thesis). Brisbane, Queensland: Dept. of International Business & Asian Studies, Griffith University. Архівавана з арыгінала (PDF) 2008-04-10.
• Crowe, David M. (2014). War Crimes, Genocide, and Justice: A Global History. Palgrave Macmillan. ISBN 978-1137037015. Праверана 22 April 2014.
• Dunnell, Ruth W.; Elliott, Mark C.; Foret, Philippe; Millward, James A. (2004). New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde. Routledge. ISBN 1134362226. Праверана 10 March 2014.
• Dupree, Louis; Naby, Eden (1994). Black, Cyril E. (рэд.). The Modernization of Inner Asia. Contributor Elizabeth Endicott-West (reprint ed.). M.E. Sharpe. ISBN 0873327799. Праверана 24 April 2014.
• Elliott, Mark C. (2001). The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China (illustrated, reprint ed.). Stanford University Press. ISBN 0804746842. Праверана 10 March 2014.
• Kim, Kwangmin (2008). Saintly Brokers: Uyghur Muslims, Trade, and the Making of Qing Central Asia, 1696--1814. University of California, Berkeley. ISBN 978-1109101263. Архівавана з арыгінала 4 снежня 2016. Праверана 10 March 2014.
• Lattimore, Owen (1950). Pivot of Asia; Sinkiang and the inner Asian frontiers of China and Russia. Little, Brown.
• Lattimore, Owen; Nachukdorji, Sh (1955). Nationalism and Revolution in Mongolia. Brill Archive. Праверана 24 April 2014.
• Levene, Mark (2008). "Empires, Native Peoples, and Genocides". In Moses, A. Dirk (рэд.). Empire, Colony, Genocide: Conquest, Occupation, and Subaltern Resistance in World History. Oxford and New York: Berghahn. pp. 183–204. ISBN 978-1-84545-452-4. Праверана 22 April 2014.
• Liu, Tao Tao; Faure, David (1996). Unity and Diversity: Local Cultures and Identities in China. Hong Kong University Press. ISBN 9622094023. Праверана 10 March 2014.
• Lorge, Peter (2006). War, Politics and Society in Early Modern China, 900–1795. Routledge. ISBN 1134372868. Праверана 22 April 2014.
• Marks, Robert B. (2011). China: Its Environment and History. Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1442212770. Праверана 10 March 2014.
• Lyu 呂, Zhengli 正理 (2010). 另眼看歷史（上）：一部有關中、日、韓、台灣及周邊世界的多角互動歷史. Vol. 1 of 另眼看歷史: 一部有關中、日、韓、台灣及周邊世界的多角互動歷史 (illustrated ed.). 遠流出版. ISBN 978-9573266648. Праверана 22 April 2014.
• Millward, James A. (2007). Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang (illustrated ed.). Columbia University Press. ISBN 978-0231139243. Праверана 22 April 2014.
• Morozova, Irina Y. (2009). Socialist Revolutions in Asia: The Social History of Mongolia in the 20th Century. Routledge. ISBN 978-1135784379. Праверана 24 April 2014.
• Nan, Susan Allen; Mampilly, Zachariah Cherian; Bartoli, Andrea, рэд-ры (2011). Peacemaking: From Practice to Theory [2 volumes]: From Practice to Theory. ABC-CLIO. ISBN 978-0313375774. Праверана 22 April 2014.
• Nan, Susan Allen; Mampilly, Zachariah Cherian; Bartoli, Andrea, рэд-ры (2011). Peacemaking: From Practice to Theory. Vol. 1. ABC-CLIO. ISBN 978-0313375767. Праверана 22 April 2014.
• Palmer, James (2011). The Bloody White Baron: The Extraordinary Story of the Russian Nobleman Who Became the Last Khan of Mongolia (reprint ed.). Basic Books. ISBN 978-0465022076. Праверана 22 April 2014.
• Paine, S. C. M. (1996). Imperial Rivals: China, Russia, and Their Disputed Frontier (illustrated ed.). M.E. Sharpe. ISBN 1563247240. Праверана 24 April 2014.
• Pegg, Carole (2001). Mongolian Music, Dance, & Oral Narrative: Performing Diverse Identities. Vol. 1 (illustrated ed.). University of Washington Press. ISBN 0295980303. Праверана 24 April 2014.
• Perdue, Peter C. (2005). China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia (illustrated ed.). Harvard University Press. ISBN 067401684X. Праверана 22 April 2014.
• Perdue, Peter C. (2009). China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia (reprint ed.). Harvard University Press. ISBN 978-0674042025. Праверана 22 April 2014.
• Powers, John; Templeman, David (2012). Historical Dictionary of Tibet (illustrated ed.). Scarecrow Press. ISBN 978-0810879843. Праверана 22 April 2014.
• Roberts, John A. G. (2011). A History of China (revised ed.). Palgrave Macmillan. ISBN 978-0230344112. Архівавана з арыгінала 29 красавіка 2016. Праверана 22 April 2014.
• Sanders, Alan J. K. (2010). Historical Dictionary of Mongolia. Vol. 74 of Historical Dictionaries of Asia, Oceania, and the Middle East (3rd, illustrated ed.). Scarecrow Press. ISBN 978-0810874527. Праверана 24 April 2014.
• Shelton, Dinah C. (2005). Shelton, Dinah (рэд.). Encyclopedia of genocide and crimes against humanity. Vol. 3 (illustrated ed.). Macmillan Reference. ISBN 0028658507. Праверана 22 April 2014.
• Sinor, Denis, рэд. (1990). Aspects of Altaic Civilization III: Proceedings of the Thirtieth Meeting of the Permanent International Altaistic Conference, Indiana University, Bloomington, Indiana, June 19-25, 1987. Vol. 3 of Aspects of Altaic civilization / 145 of Indiana University Uralic and Altaic series, Indiana University Bloomington. Contributor Indiana University, Bloomington. Research Institute for Inner Asian Studies. Psychology Press. ISBN 0700703802. Праверана 24 April 2014.
• Starr, S. Frederick, рэд. (2004). Xinjiang: China's Muslim Borderland (illustrated ed.). M.E. Sharpe. ISBN 0765613182. Праверана 10 March 2014.
• Tamm, Eric (2013). The Horse that Leaps Through Clouds: A Tale of Espionage, the Silk Road, and the Rise of Modern China. Counterpoint. ISBN 978-1582438764. Архівавана з арыгінала 1 жніўня 2020. Праверана 10 March 2014.
• Theobald, Ulrich (2013). War Finance and Logistics in Late Imperial China: A Study of the Second Jinchuan Campaign (1771–1776). BRILL. ISBN 978-9004255678. Праверана 22 April 2014.
• Tyler, Christian (2004). Wild West China: The Taming of Xinjiang (illustrated, reprint ed.). Rutgers University Press. ISBN 0813535336. Праверана 10 March 2014.
• Universität Bonn. Ostasiatisches Seminar (1982). Asiatische Forschungen, Volumes 73-75. O. Harrassowitz. ISBN 344702237X. Праверана 24 April 2014.
• Westad, Odd Arne (2012). Restless Empire: China and the World Since 1750 (illustrated ed.). Basic Books. ISBN 978-0465029365. Праверана 22 April 2014.
• Zhao, Gang (January 2006). "Reinventing China Imperial Qing Ideology and the Rise of Modern Chinese National Identity in the Early Twentieth Century" (PDF). Modern China. 32 (1). Sage Publications: 3–30. doi:10.1177/0097700405282349. JSTOR 20062627. S2CID 144587815. Архівавана з арыгінала 2014-03-25. Праверана 2014-04-17.
• Znamenski, Andrei (2011). Red Shambhala: Magic, Prophecy, and Geopolitics in the Heart of Asi a (illustrated ed.). Quest Books. ISBN 978-0835608916. Праверана 24 April 2014.
• The Mongolia Society Bulletin: A Publication of the Mongolia Society. Vol. 9. Contributor Mongolia Society. The Society. 1970. Праверана 24 April 2014.
• Mongolia Society Bulletin, Volumes 9-12. Mongolia Society. 1970. Праверана 24 April 2014.