Генерал

Генера́л (ням.: General, ад лац.: generālis — «галоўны») — агульная назва воінскага звання або чыну вышэйшага каманднага саставу ўзброеных сіл, а таксама кіруючых асоб некаторых грамадзянскіх ведамстваў.

Гісторыя

Упершыню чын генерала з'явіўся ва Францыі як прыстаўка да іншых чыноў (capitaine-generale, colonel-general). З XVI стагоддзя выкарыстоўваўся ў Францыі як асобны чын^[1].

Пазней гэта званне запазычалі ў Свяшчэннай Рымскай імперыі германскай нацыі. Падчас Трынаццацігадовай вайны з туркамі генерал выступаў у якасці галоўнакамандуючага арміяй (Generalfeldoberst). Яму падпарадкоўваліся генерал-лейтэнант і фельдмаршал. Напачатку XVII стагоддзя, калі ў якасці галоўнакамандуючага выступілі самі імператары, вышэйшым вайсковым званнем у Імперыі стала званне генерал-лейтэнанта (генералісімуса)^[2]. Такім чынам, званне поўнага генерала ў Германіі больш не выкарыстоўвалася.

Падчас Трыццацігадовай вайны (1618—1648) у Свяшчэннай Рымскай імперыі сфарміравалася наступная сістэма генеральскіх званняў (выкарыстоўвалася ў Аўстрыйскай і Аўстра-Венгерскай імперыі да 1918 года):

1. Фельдмаршал
2. Фельдцэйхмайстар
3. Фельдмаршал-лейтэнант
4. Генерал-фельдвахтмайстар (пазней генерал-маёр)

Іншыя германскія дзяржавы (Брандэнбург-Прусія, Саксонія, Баварыя, Гановер) выкарыстоўвалі іншую сістэму:

1. Генерал-фельдмаршал ці фельдмаршал
2. Генерал роду войскаў
3. Генерал-лейтэнант
4. Генерал-маёр

У канцы XVII стагоддзя — пачатку XVIII стагоддзя некаторыя германскія дзяржавы выкарыстоўвалі званне генерал-аншэфа.

У XIX стагоддзі з'явілася званне генерал-палкоўнік, якое было вышэйшым за генерала роду войскаў і ніжэйшым за генерал-фельдмаршала.

У Расіі ўпершыню званне генерала згадваецца ў 1654 годзе: яно было прысвоена А. Леслі за ўзяцце Смаленска^[3]. Паралельна ў расійскай арміі існавала ўласная сістэма воінскіх званняў (ваявода і іншыя). Пры цары Фёдары Аляксеевічы з'явілася званне генерала для расійскіх военачальнікаў — думны генерал.

Пётр I правёў рэформу, якой увёў такія званні як генерал-фельдмаршал, генералы родаў войскаў (генерал-фельдцэйхмайстар, генерал ад інфантэрыі, генерал ад кавалерыі), а таксама генерал-аншэф. Колькасць гэтых асоб была вызначана ў 1711 годзе Табелем аб рангах, які неаднаразова пазней дапаўняўся і змяняўся.

Акрамя таго, ён увёў шматлікія пасады з прыстаўкай «генерал»: генерал-крыгскамісар, генерал-кватэрмайстар, генерал-вагенмайстар, генерал-аўдытар і іншыя.

Напачатку XX стагоддзя ва ўзброеных сілах Расіі званню поўнага генерала адпавядалі чыны генерал ад інфантэрыі, ад кавалерыі, ад артылерыі, а таксама інжынер-генерал.

Кастрычніцкая рэвалюцыя 1917 года скасавала чыны і тытулы, у тым ліку чын генерала. У узброеных сілах СССР генеральскія вайсковыя званні былі ўведзены Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 мая 1940 года.

Гл. таксама

• Генерал-губернатар
• Генерал-пракурор
• Генерал-кантралёр
• Генерал-інспектар
• Генерал-ад’ютант

Зноскі

1. Энциклопедия военных и морских наук под ред. Леера. Том 2. СПб. 1885.
2. Імператарскія фельдмаршалы.
3. А. П. Виноградов. Предыстория «табели о рангах» // Ярославский педагогический вестник. Архівавана з першакрыніцы 22 кастрычніка 2013.

Літаратура

• Генерал и генералитет // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Вавилон — «Гражданская война в Северной Америке» / [под общ. ред. Н. В. Огаркова]. — М. : Военное издательство Министерства обороны СССР, 1979. — 654 с. — (Советская военная энциклопедия : [в 8 т.]; 1976—1980).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Генерал