Глуск

Гарадскі пасёлак Глуск Былая рынкавая плошча Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Магілёўская Раён Глускі Каардынаты 52°53′28″ пн. ш. 28°41′19″ у. д.^HGЯO Першая згадка XV стагоддзе Гарадскі пасёлак з 1938 Вышыня цэнтра 123 м Насельніцтва ▼6 983 чал. (1 студзеня 2024)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2230 Паштовы індэкс 213879 Аўтамабільны код 6 СААТА 7217551000 Глуск на карце Беларусі ±

Глуск на Вікісховішчы

Глуск^[2] (трансліт.: Hlusk) — гарадскі пасёлак у Магілёўскай вобласці Беларусі, цэнтр Глускага раёна, на рацэ Пціч. Вузел аўтадарог на Бабруйск, Старыя Дарогі, Любань, Акцябрскі. За 170 км ад Магілёва. Насельніцтва 7 152 чал. (2017)^[3].

Назва

На думку беларускага географа В. Жучкевіча тапонім «Глуск» утварыўся ў выніку трансфармацыі словаў глух, глуш^[4].

Гісторыя

Тапонім «Глуск» у пісьмовых крыніцах пачынае сустракацца з другой паловы XV стагоддзя. Першым гаспадаром вотчыны з цэнтрам Стары Глуск (з XIX стагоддзя — Гарадок) быў Юрый Сямёнавіч Гальшанскі. Пасля яго смерці валоданні былі падзелены паміж яго спадкаемцамі. Каля 1520 года Юрый Іванавіч Гальшанскі-Дубровіцкі выдзеліў сваю частку ў асобнае валоданне з цэнтрам Глуск-Дубровіцкі, які ўпершыню згадваецца ў каралеўскім прывілеі 1522 года на заснаванне замка.

Касцёл і кляштар бернардзінцаў, XIX ст.

У 1525 годзе яно атрымала ад вялікага князя Жыгімонта Старога прывілей на правядзенне кірмашоў. Пасля смерці Юрыя Іванавіча Глускам Дубровіцкім валодалі спачатку яго сыны Януш і Уладзімір, потым Сямён, якія ўсе памерлі беспатомнымі. У 1558 годзе ўся рухомая і нерухомая маёмасць князёў Гальшанскіх-Дубровіцкіх была падзелена паміж дочкамі Юрыя Іванавіча — князёўнамі Гальшанскімі Анастасіяй Заслаўскай і Соф’яй Палубінскай. Гэты падзел замацаваны лістом Жыгімонта Аўгуста ад 23 мая 1558 года. Пасля смерці Анастасіі ў 1561 годзе яе доля перайшла ўнукам Янушу і Міхаілу Заслаўскім, якія праз 10 гадоў саступілі палову сваёй часткі цётцы Ганне Чартарыйскай, дачцэ княгіні Анастасіі, якая ў 1581 годзе выкупіла ў пляменнікаў і іх палову. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) Глуск увайшоў у Новагародскі павет (Слуцкае княства) Новагародскага ваяводства. У 1568 годзе Ян Хадкевіч атрымаў тытул «графа на Шклове, Быхаве, Мышы і Глуску». Станам на 1571 год у мястэчку было 124 дамы і 12 крам^[5].

У канцы XVI стагоддзя Глускам супольна валодалі Палубінскія і Чартарыйскія. У 1626 годзе Мікалай Юрый Чартарыйскі прадаў сваю частку Глуска Канстанціну Палубінскаму, які зрабіўся адзіным яго ўладальнікам. У вайну 1654—1667 гадоў у сакавіку 1655 года мястэчка «агнём і мячом датла» разбурылі казакі^[6], пасля вайны ўлады Рэчы Паспалітай вызвалілі Глуск ад падаткаў тэрмінам на 10 гадоў^[5]. Пасля пажару замак, умацаваны гароднямі, у 1670-х гадах быў пераўтвораны ў замак з землянымі валамі і пяццю бастыёнамі. У 1667 годзе князь Палубінскі заснаваў у мястэчку кляштар бернардзінцаў. У 1673 годзе Глуск атрымаў паўторнае вызваленне ад падаткаў яшчэ на 12 гадоў. Па смерці князя Палубінскага мясцовасць перайшла да яго дачкі Ганны, жонцы Дамініка Мікалая Радзівіла. З гэтага часу і да канца XVIII стагоддзя Глуск знаходзіўся ва ўладанні Радзівілаў, пры якіх Глуская воласць мела назву «графства». У 1775 годзе мястэчка пацярпела ад пажару. У 1791 годзе яно ўвайшло ў Случарэцкі павет Навагрудскага ваяводства.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Глуск апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Бабруйскім павеце. З 1800 года мясцовасць знаходзілася ва ўладанні графа Юдзіцкага, пазней перайшла да Бжастоўскіх.

Станам на 1897 год у Глуску было 500 дамоў; працавалі народнае вучылішча, гарбарныя мануфактуры, 22 крамы; дзейнічалі 2 царквы, касцёл, 5 сінагог. У Першую сусветную вайну цягам лютага — снежня 1918 года мястэчка займалі нямецкія войскі.

1 студзеня 1919 года згодна з пастановай I з’езда КП(б) Беларусі Глуск увайшоў у склад Беларускай ССР. У 1924 годзе Глуск стаў цэнтрам раёна (у 1962—1966 гадах уваходзіў у склад Бабруйскага раёна). 17 верасня 1938 года паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка.

У Другую сусветную вайну з 28 чэрвеня 1941 года да 27 чэрвеня 1944 года Глуск знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

• Старыя выявы Глуска
• 
  Касцёл бернардзінцаў і бастыённы замак, XVIII ст.
• 
  Касцёл
• 
  Вуліца мястэчка, удалечыні касцёл
• 
  Царква

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1861 год — каля 3 тыс. чал.; 1897 год — 5328 чал.
• XX стагоддзе: 1939 год — 5125 чал.; 1970 год — 5 тыс. чал.^[7]; 1977 год — 6,4 тыс. чал.; 1995 год — 8,6 тыс. чал.^[8]
• XXI стагоддзе: 2006 год — 7,7 тыс. чал.; 2008 год — 7,6 тыс. чал.; 1 студзеня 2009 года — 7,5 тыс. чал.; 2016 год — 7 233 чал.^[9]; 2017 год — 7 152 чал.^[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай прамысловасці.

• Глускі філіял ААТ «Асіповіцкі малочны камбінат»
• ЗАТ «Глускдрэў»
• ПУП «Глускі камбінат кааператыўнай прамысловасці»

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, 2 бібліятэкі.

Адукацыя

У Глуску працуюць 3 сярэднія, санаторная школа-інтэрнат, школа мастацтваў.

Медыцына

Медыцынскія паслугі аказвае пасялковая бальніца^[d].

Мас-медыя

У пасёлку выдаецца раённая газета «Радзіма».

Турыстычная інфармацыя

Спыніцца можна ў гасцініцы «Глуск»^[10].

Забудова

Пасля апошняй вайны ў Глуску галоўным чынам будаваліся драўляныя хаты сядзібнага тыпу. Пазней, паводле генеральнага плана сфарміраваліся паўночная жылая і паўднёвая прамысловая зоны, дзе ў наш час працуюць 8 прадпрыемстваў.

Славутасці

• Гістарычная забудова (кан. XIX — пач. XX стст.; фрагменты)
• Замчышча (XVI—XVII стст.) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 513В000404шыфр 513В000404
• Могілкі яўрэйскія

Страчаная спадчына:

• Замак (XVI—XVII стст.)
• Касцёл і кляштар бернардзінцаў (1662)
• Кляштар марыявітак
• Царква Божага Яўлення (XVI ст.)
• Царква могілкавая (1900)
• Царква Уваскрэшання Хрыстова (1898)

• Краявіды Глуска
• 
  Падмуркі касцёла
• 
  Паўночна-заходняя курціна фартэцыі
• 
  Рэшткі паўднёвага землянога бастыёна
• 
  Гістарычная забудова
• 
  Старая камяніца
• 
  Мяшчанская забудова
• 
  Вуліца пасёлка
• 
  Вуліца

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Глуска

• Янка Бобрык (1905—1942) — беларускі паэт.
• Сяргей Грахоўскі (1913—2002) — беларускі паэт.
• Вячаслаў Адамавіч Захарынскі — беларускі жывапісец.
• Іпаліт Купрыянавіч Мацурэвіч (1882—1939) — вучоны ў галіне арганічнай хіміі, акадэмік Акадэміі навук Украінскай ССР (1939)^[11].
• Аляксандр Тарасевіч (XVII — пач. XVIII стст.) — гравёр і мастак.
• Рыгор Рапапорт (1890—1938) — дзяржаўны дзеяч.
• Эдмунд Станіслававіч Юдзіцкі (каля 1838—1908) — рускі архітэктар, адзін са славутых майстроў маскоўскага мадэрну.
• Ірына Георгіеўна Пятрова (нар. 1969) — беларусі ўрач, член Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 6-га склікання.

Крыніцы

1. Численность населения на 1 января 2024 г. и среднегодовая численность населения за 2023 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q125194897"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a>
2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2007. — 406 с. — ISBN 978-985-458-159-0. (DJVU)
3. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. Краткий топонимический словарь Белоруссии / В. А. Жучкевич. — Минск: Издательство Белорусского государственного университета, 1974. — 447 с. — 12 700 экз. С. 72.
5. ЭнцВКЛ 2005, с. 537.
6. ЭГБ 1996, с. 48.
7. Глуск // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
8. ЭГБ 1996, с. 47.
9. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
10. Глуск // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
11. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 231. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

Літаратура

• І. У. Ганецкая. Н. М. Дубіцкая. Л. У. Дучыц. М. М. Крывальцэвіч. М. І. Лашанкоў. А. А. Ярашэвіч. Глуская зямля: дыялог з гісторыяй. Архівавана 5 сакавіка 2016. — Глуск, 1999.
• Грыцкевіч А. Глуск // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1996. — С. 47—49. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Грыцкевіч А. Глуск // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 537. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Ірына Ганецкая. Глускі замак: гісторыя аднаго помніка ў асобах Архівавана 20 красавіка 2008. // Беларускі гістарычны часопіс. — 2006. — N 9. — С. 22—29.
• Hłusk // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy (польск.). — Warszawa, 1882. — S. 78—79.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Глуск

• Геаграфічныя звесткі па тэме Глуск на OpenStreetMap
• Глуск на сайце Radzima.org
• Глуск на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• Надвор’е ў г.п. Глуск