Гліцэрый

Гліцэрый
лац.: Glycerius
Партрэт імператара Гліцэрыя на залатым солідзе.
Імператар Заходняй Рымскай імперыі 473—474
Папярэднік	Алібрый
Пераемнік	Юлій Непат
Нараджэнне	невядома Далмацыя, Харватыя
Смерць	пасля 480 года Далмацыя, Харватыя
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гліцэ́рый^[1] (лац.: Glycerius) — імператар Заходняй Рымскай імперыі, які кіраваў у 473—474 гадах^[2].

Пра яго паходжанне і сям’ю нічога не вядома. Гліцэрый быў узведзены на прастол Заходняй Рымскай імперыі пры падтрымцы ваеннага магістра Гундабада, які быў бургундам. Аднак новы кіраўнік так і не быў прызнаны ўсходнім рымскім імператарам Львом I Макелам^[3], які спрыяў таму, што Юлій Непат, пляменнік імператарскай жонкі, зрынуў Гліцэрыя. Потым былы імператар стаў епіскапам далмацыйскага горада Салона. Далейшы яго лёс невядомы.

Біяграфія

Узыходжанне на прастол

Крыніцы, што расказваюць пра Гліцэрыя, вельмі разрозненыя і бедныя. Ёсць дапушчэнне, што яго поўным імем было Флавій Гліцэрый^[4]. Дата яго нараджэння невядомая нават прыблізна. Вядома, што на момант свайго ўзыходжання на прастол ён займаў пост коміта  (руск.) даместыкаў  (руск.) — начальніка імператарскай гвардыі пры двары ў Равене^[1]. Апроч таго, магчыма, што да гэтага ён камандаваў рымскай арміяй у Далмацыі^[5].

У 472 годзе Заходняя Рымская імперыя была ахоплена грамадзянскай вайной паміж імператарам Пракопіем Антэміем і яго ваенным магістрам, варварам па паходжанні Рыцымерам  (руск.)^[6]. У красавіку 472 года Рыцымер зайшоў так далёка, што стварыў імператару праціўніка ў асобе прыбылага ў Італію Алібрыя, які стаў адзіным заходнім імператарам пасля забойства Антэмія ў ліпені таго ж года пасля ўзяцця Рыма ў выніку пяцімесяцовай аблогі. Да гэтага ён ужо выступаў кандыдатам на трон заходняй імперыі ад караля вандалаў Гейзерыха^[7] ў 461 годзе. Аднак Алібрый пратрымаўся на прастоле ўсяго толькі некалькі месяцаў, сканаўшы ў пачатку лістапада 472 года ад чумы. Да гэтага часу памёр таксама і Рыцымер^[8].

Усходні рымскі імператар Леў I Макела, які з’яўляўся ў той час адзіным кіраўніком рымскага свету, ніяк не мог падабраць прыдатнага чалавека на заходнерымскі прастол^[9]. Таму да сакавіка 473 года прастол Захаду пуставаў на працягу чатырох месяцаў. У звязку з гэтым у Равене пры падтрымцы германскіх падраздзяленняў рымскай арміі новы ваенны магістр і патрыцый, пляменнік Рыцымера, Гундабад узяў сітуацыю ў свае рукі і абвясціў імператарам коміта даместыкаў (элітны атрад імператарскай гвардыі) Гліцэрыя^[10]. Гісторык Іардан кажа, што гэта адбылося «хутчэй шляхам захопу, чым абрання»^[11]. Феафан Спаведнік кажа, што Гліцэрый быў «муж знакаміты»^[12]. Дата гэтай падзеі дакладна не вядомая: Старэйшыя Віндабонскія фасты завуць 5 сакавіка, а «Paschale Campanum» — 3 сакавіка^[6]. У чарговы раз рымскі імператар уступіў на прастол дзякуючы варварскаму палкаводцу^[6]. Прызначэнне Гліцэрыя імператарам падтрымаў кароль бургундаў і ваенны магістр Галіі Хільперык  (руск.)^[9]. Гэта быў не першы выпадак, калі коміт даместыкаў стаў імператарам: Маярыян займаў тую ж пасаду ў 456 годзе^[6].

Кіраванне

Алібрый, папярэднік Гліцэрыя.

Вельмі мала вядома пра недоўгачасовае кіраванне Гліцэрыя. У сваёй біяграфіі святога Епіфанія  (руск.), епіскапа Павіі, Магн Фелікс Энодый  (руск.) сцвярджае, што імператар распачаў «шмат мер для грамадскай выгоды», але згадвае толькі, што ён па заступніцтве епіскапа Епіфанія пакрыў «шкоду, нанесеную яго маці некаторымі з яго падданых»^[13]. Да нашага часу дайшоў адзіны закон, датаваны 11 сакавіка 473 года, які адносіцца да кіравання Гліцэрыя, прысвечаны сіманіі і накіраваны на імя Гімількона, прэфекта прэторыя  (руск.) Італіі^[6]. Дадзены закон перанялі таксама і прэфекты прэторыя Ілірыка і Усходу, якія падпарадкоўваліся ўсходняму імператару, хоць Гліцэрый, вядома, не меў права навязваць свае законы Ілірыку ці Усходу^[6]. Апроч таго, выпуск закона быў ажыццёўлены таксама і з той мэтай, каб атрымаць царкоўную ўхвалу^[6].

Ральф Мэтысен мяркуе, што Гліцэрый імкнуўся заставацца ў добрых стасунках з Усходняй Рымскай імперыяй^[6]. Большую частку часу свайго кіравання Гліцэрый жыў у Паўночнай Італіі, пра што сведчыць той факт, што ўсе знойдзеныя манеты, што адносяцца да часу яго кіравання, апроч адной, былі адчаканены на манетных дварах Медыялана і Равены^[14]. Манеты эпохі Гліцэрыя ў цэлым аналагічныя ўзору манет яго папярэднікаў — на іх малявалася франтальная фігура імператара, які трымаў доўгі, каранаваны крыжам скіпетр і статуэтку Перамогі на шары па-за залежнасцю ад таго, была здабыта перамога над ворагам ці не^[9]. На манетах Гліцэрыя ёсць асаблівасць — профіль кіраўніка намаляваны на іх у стылі, характэрным для тых манет, якія выпускаліся стагоддзем раней^[9].

Змаганне з вестготамі і остготамі

Гліцэрый, па ўсёй бачнасці, дамогся вызначаных поспехаў у змаганні з варварскай пагрозай, выкарыстоўваючы як дыпламатычныя, так і ваенныя сродкі. У 473 годзе вестгоцкі кароль Эйрых  (руск.) загадаў пачаць уварванне ў Італію, але яго военачальнік Вінцэнт (які, паводле паведамлення Гальскай хронікі 511 года  (руск.), меў званне магістра) быў пераможаны і забіты імператарскімі комітамі Алам і Сіндылам^[6]. Нягледзячы на пераможную абарону Італіі, імператар нічога не мог зрабіць, каб запабегчы захопу вестготамі гальскіх гарадоў Арэлата і Масіліі ў тым жа годзе^[6]. Гэтыя гарады пасля былі ненадоўга павернутыя рымлянамі ў час кіравання імператара Юлія Непата^[6].

Тым часам у 473 годзе Італія сутыкнулася з новай сур’ёзнай пагрозай з боку остготаў^[2]. Пасля распаду гунскай дзяржавы  (руск.) ў 454 годзе кіраўнік Усходняй Рымскай імперыі Маркіян дазволіў гэтаму народу, якім кіравалі тры браты — Валамір  (руск.), Тэадэмір і Відзімір  (руск.), пасяліцца ў якасці федэратаў у Паўночнай Паноніі^[9]. Пасля рабавання ілірыйскіх правінцый і вайны з іншымі германскімі плямёнамі каля 469 года остготы захапілі тэрыторыі, што размяшчаліся ў сярэдняй плыні Дуная. Праз два гады Тэадэміра змяніў яго сын Тэадорых, які на чале часткі остготаў накіраваўся з Паноніі заваёўваць землі ў Ніжняй Мёзіі (праз дваццаць гадоў ён стане каралём Італіі). Іншая частка остготаў пад правадырствам Відзіміра таксама выйшла з Паноніі і вырашыла ўварвацца ў Італію^[6]. Гліцэрый разумеў, што магчымае з’яднанне Відзіміра з Вінцэнтам пагражае катастрафічнымі наступствамі для імперыі^[6]. Таму імператар адправіў остгоцкаму каралю пасольства і дзякуючы дыпламатычнаму майстэрству і хабару ў 2000 солідаў^[14] адправіў яго

«з Італіі ў Галіі, якія цясніліся тады з усіх бакоў рознымі плямёнамі; ён запэўніў [остраготаў^{[заўв 1]}], што там па суседстве ўладараць іх родзічы вестготы. Што ж яшчэ? Відзімір прыняў дарункі разам з даручэннем ад імператара Глікерыя, адправіўся ў Галіі і, з’яднаўшыся з роднымі вестготамі, утварыў з імі адно цэлае, як было калісьці.^[15]»

Такім чынам, праблема пагрозы з боку остготаў была вырашана.

Адносіны з Усходняй Рымскай імперыяй

Юлій Непат, пераемнік Гліцэрыя.

Усходні рымскі імператар Леў I Макела не прызнаў як папярэдніка Гліцэрыя Алібрыя, так і яго самога^[2]. Абранне Гліцэрыя не было ратыфікавана ўсходнім дваром, бо існавала падазрэнне, што ён быў марыянеткай Гундабада^[2]. Такім чынам, Леў вырашыў выбраць іншага імператара з ліку сваіх набліжаных. Такім стаў ваенны магістр Далмацыі Юлій Непат, які быў пляменнікам жонкі Льва Эліі Верыны  (руск.)^[16]. Адразу ўварвацца ў Італію Непат не мог, бо парты былі закрыты на зіму, і таму ён адклаў гэта прадпрыемства да пачатку вясны 474 года^[6]. Леў I Макела сканаў 18 студзеня 474 года, і яго наступнікам стаў яго ўнук, малалетні Леў II, які праз невялікі прамежак часу выбраў у якасці са-імператара свайго ўласнага бацьку Зянона^[17]. Зянон працягнуў падтрымваць афіцыйную пазіцыю Канстанцінопаля і адмаўляў любое прызнанне Гліцэрыя, якога ўсходні двор працягваў разглядаць у якасці звычайнага ўзурпатара, законным кіраўніком^[6].

Нягледзячы на адсутнасць прызнання, Гліцэрый спрабаваў замірыцца з усходнім дваром ці, прынамсі, імкнуўся ўнікнуць канфліктаў з ім. Прыкладам, ён не выбраў другога консула ў 474 годзе, у звязку з чым адзіным консулам на Усходзе на той год быў Леў II^[6].

Скіданне і далейшае жыццё

Увесну 474 гады, калі порты былі зноў адкрыты, Юлій Непат перасек Адрыятычнае мора і ўварваўся ў Італію, каб зрынуць Гліцэрыя^[14]. Гліцэрый, па ўсёй бачнасці, пакінуў Равену і пераехаў у Рым, каб супрацьстаяць захопнікам. Пра гэта сведчыць наяўнасць адной адчаканенай у Рыме невялікай срэбнай манеты, на якой знаходзіцца яго імя^[6]. Эта монета с надписью «VICTORIA AUGGG» (бел.: Перамога Аўгустаў) сведчыць пра існаванне трох імператараў. Размешчаная на аверсе легенда  (руск.) «D N GLYCERIUS P F AUG» (бел.: Наш спадар Гліцэрый бласлаўлёны Шчаслівы Аўгуст) ясна паказвае, што Гліцэрый лічыў сябе адным з трох. Пад дзвюма іншымі меліся на ўвазе Зянон і Леў II. Выпуск манет пры такіх акалічнасцях, здавалася б, паказвае на працяг існавання з Гліцэрыя прэтэнзій на імператарскі тытул і намераў супрацьстаяць Непату^[6]. Але і ўсё ж, яго справа неўзабаве пацярпела паразу^[6]. Юлій Непат паміж 19 і 24 чэрвеня 474 года высадзіўся ў Остыі  (руск.) і зрынуў Гліцэрыя, які не аказаў ніякага супраціўлення^[2]. Паводле паведамлення Іардана, Гліцэрый быў зроблены епіскапам Остыі^[11], але шэраг крыніц (Ананім Валезія^[18], Іаан Антыяхійскі  (руск.)^[19], Евагрый Схаластык  (руск.)^[20], Старэйшыя Віндабонскія фасты) кажа пра тое, што зрынуты імператар быў накіраваны ў Далмацыю ў якасці епіскапа горада Салоны^[14]. У гэтым дачыненні лёс Гліцерыя быў падобна на лёс Эпархія Авіта, які кіраваў дваццаццю гадамі раней і стаў епіскапам Плацентыі.

Скіданне Гліцэрыя, такім чынам, абыйшлося без якога-небудзь кровапраліцця; гісторыкі даследавалі магчымыя прычыны, чаму заходні імператар, у якога былі Гундабад і яго армія, не спрабаваў супрацівіцца. Адной з магчымых прычын з’яўляецца тое, што кандыдатура Гліцэрыя, не прызнаная ўсходнім дваром, не атрымала падтрымкі ні ад рымскага сената, ні ад гала-рымскай арыстакратыі; супраціў Непату без падтрымкі сената быў бы няслушным рашэннем для Гундабада^[21]. Цалкам магчыма, што Гундабад, які адсутнічаў у Італіі, калі Гліцэрый быў зрынуты, знаходзіўся ў Галіі, каб сабраць пабольш войскаў для Гліцэрыя. што можа паказваць на жаданне заходняга імператара распачаць спробу супраціўлення^[6]. Аднак, па ўсёй бачнасці, прычына яго адсутнасці складалася ў наступным: ён хацеў атрымаць частку спадчыны ад свайго бацькі Гундыёха  (руск.), які быў каралём бургундаў^[3]. Паколькі апроч Гундабада ў Гундыёха было яшчэ тры сыны — Гадамар  (руск.), Хільперык і Гадэгізель  (руск.), то Гундабад меў сапернікаў. Такім чынам, ён фактычна пакінуў Гліцэрыя бараніць свае правы ў адзінотку.

Гліцэрый пасяліўся ў Салоне. Неўзабаве ў Далмацыю прыбыў Непат, зрынуты з прастола ў 475 годзе ў выніку дзяржаўнага перавароту ваеннга магістра Флавія Арэста  (руск.)^[16]. Непат знаходзіўся ў Салоне ў 476 годзе, калі сын Арэста, імператар Ромул Аўгуст быў зрынуты каралём герулаў Адаакрам^[22]. Візантыйскі гісторык Малх Філадэльфіец  (руск.), чые працы захаваліся ў выпісках патрыярха Канстанцінопальскага Фоція, сцвярджае, што ў 480 годзе Гліцэрый быў удзельнікам змовы, мэтай якога было забойства Непата, якое адбылося ў тым жа годзе^[23]. Магчыма, Гліцэрый дзеяў у інтарэсах Адаакра^[1]. Тым не менш, прызначэнне Гліцэрыя на прэстыжную пасаду архіепіскапа Медыялана, якое магло б служыць довадам у падтрымку тэорыі супрацы паміж Гліцэрыем і Адаакрам, звычайна лічыцца непацверджанай чуткай^[6]. Дапушчэнне пра тое, што Гліцэрый быў архіепіскапам Медыялана, мае пад сабой хісткую падставу. Епіскап Павіі Магн Фелікс Энодый прысвяціў некалькі кароткіх вершаў епіскапам Медыялана, аднаго з якіх заве Гліцэрыем^[24]. Ён быў змешчаны паміж Марцініянам і Лазарам. Мяркуецца, што Гліцэрый сканаў у Салоне^[3].

Вынікі кіравання

Тое, што Леў I не змог адразу знайсці прыдатнага кандыдата на заходнерымскі прастол, сведчыць пра тое, што ў яго не было людзей, на якіх ён мог пакласціся^[25]. Як можна бачыць па падзеях тых гадоў, здрада стала звычайнай з’явай, і адданасць імператару практычна знікла^[25].

Зрабіць высновы пра Гліцэрыя як пра палітыка вельмі складана з-за яго недоўгачасовага кіравання^[25]. На тое, што імператар быў глыбока веруючым хрысціянінам, паказвае яго заканатворчая дзейнасць^[25]. Ён таксама здолеў паспяхова пазбыцца ад пагрозы ўварвання варвараў^[25].

Пасля сыходу з палітыкі Гліцэрый прысвяціў сябе служэнню Богу^[25]. У гэты час з прычыны слабасці дзяржавы царква брала на сябе ўсё больш і больш абавязанняў^[25]. Таму паведамленне пра дачыненне Гліцэрыя да забойства Юлія Непата цалкам упісваецца ў агульную карціну падзей тых гадоў^[25].

Заўвагі

1. У некаторых крыніцах остготы завуцца остраготамі.

Крыніцы

1. PLRE. Glycerius.
2. Bury 1889, p. 274.
3. Canduci 2010, p. 169.
4. Béranger, Jean. L'abdication de l'empereur romain. Comptes-rendus des séances de l'Académie des inscriptions et belles-lettres. Vol. 123. No. 2. — 1979. — P. 357—379.
5. Meijer, Fik. Emperors Don't Die in Bed. — Routledge, 2004. — 259 p.
6. Mathisen 1998.
7. Олибрий, Аниций. Монархи. Античность. — 2002 (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 ліпеня 2014. Праверана 21 лютага 2014.
8. Bury 1889, p. 279.
9. Грант 1998.
10. Norwich, John Julius  (руск.). Byzantium: The Early Centuries. — Penguin, 1989. — 171 p.
11. Иордан. Гетика. 239.
12. Феофан. Хронография. л. м. 5965, р. х. 465.
13. Магн Феликс Эннодий. Жизнь Епифания. 79.
14. Dumbarton Oaks 1992, p. 263.
15. Иордан. Гетика. 284.
16. Norwich 1989.
17. Canduci 2010, p. 172.
18. Аноним Валезия. Часть последняя. Жизнеописание Теодериха. 7. 36.
19. Иоанн Антиохийский. Хроника. Фрагмент 209.
20. Евагрий Схоластик. Церковная история. II. 16.
21. O'Flynn, John Michael. Generalissimos of the Western Roman Empire. — University of Alberta, 1983. — 130 p.
22. Bury 1889, p. 277.
23. Фотий. Известие о жизни и трудах Малха Филадельфийского.
24. Магн Феликс Эннодий. Стихи. 82.
25. Гліцэрый на сайце imperiumromanum.com

Літаратура

Першасная літаратура

• Іаан Антыяхійскі. Хроніка.
• Иордан. Гетика.

Даследаванні

• Bury, J. B. A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene, Vol. I. — 1889.
• Martindale J. R. Glycerius // Prosopography of the Later Roman Empire / A. M. Jones, J. R. Martindale. — Cambridge University Press, 1980. — Vol. II: A.D. 395–527. — P. 514. — ISBN 0-521-20159-4 [2001 reprint].
• Dumbarton, Oaks. Catalogue of late Roman coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection: from Arcadius and Honorius to the accession of Anastasius. — 1992.
• Грант, М. Римские императоры. Глицерий. — М.: ТЕРРА — Книжный клуб, 1998.
• Ralph W. Mathisen.. Glycerius (3/5 March 473 — June 474) (англ.)(недаступная спасылка). An Online Encyclopedia of Roman Emperors (1998). Архівавана з першакрыніцы 29 студзеня 2013.
• Canduci, Alexander. Triumph & Tragedy: The Rise and Fall of Rome's Immortal Emperors. — PIER 9, 2010.

Спасылкі

• Манеты Гліцэрыя (англ.). Праверана 9 сакавіка 2013.