Грудное выкормліванне

Мэры Касат. «Мацярынства»

Керамічны посуд культуры Мочэ  (руск.). Музей Ларка

Грудно́е выко́рмліванне, або натура́льнае выкормліванне — форма харчавання нованароджанага чалавека, з’яўляецца адзіным фізіялагічным адэкватным харчаваннем нованароджанага і груднога дзіцяці.

Акрамя ўласна высмоктвання дзіцем малака непасрэдна з малочных залоз жанчыны-маці грудное выкормліванне ўключае ў сябе ланцуг складаных псіха-фізіялагічных узаемадзеянняў паміж дзіцем і маці, якія фарміраваліся на працягу мільёнаў гадоў эвалюцыі.

Важным элементам паспяховага наладжвання натуральнага кармлення з’яўляецца сумеснае знаходжанне маці і нованароджанага дзіцяці адразу пасля родаў.

Сярод груднога выкормлівання варта адрозніваць:

• Кармленне грудзьмі біялагічнай або прыёмнай маці, якое з’яўляецца неад’емнай часткай натуральнага выхавання  (руск.),
• Гадаванне карміцелькай,
• Гадаванне сцэджаным матчыным малаком,
• Гадаванне сцэджаным донарскім малаком.

Сусветная арганізацыя аховы здароўя (СААЗ) і Дзіцячы фонд ААН (ЮНІСЕФ) нагадваюць, што грудное гадаванне з’яўляецца найлепшым спосабам харчавання немаўлят, што грудное малако з’яўляецца аптымальнай ежай для нованароджаных, бо змяшчае пажыўныя элементы, неабходныя для здаровага развіцця дзяцей, і антыцелы, якія дапамагаюць абараніць дзяцей ад распаўсюджаных дзіцячых хвароб^[1].

Гісторыя груднога выкормлівання

Сняданак Газан-хана  (руск.), прынца Ільханата

«Каралева польская Марыя Казіміра д’Арк’ен з дзецьмі». Ежы Семігінаўскі-Элеутар  (руск.), 1684.

Асноўны артыкул: Гісторыя і культура груднога выкормлівання

У Егіпце, Грэцыі і Рымскай імперыі, жанчыны звычайна кармілі толькі сваіх уласных дзяцей. Тым не менш, з цягам часу грудное выкормліванне пачалі разглядаць як нешта надта звычайнае, такое, што не павінны рабіць асобы каралеўскай крыві, таму з’явіўся інстытут карміцелек, якія кармілі грудзьмі дзяцей каралеўскіх сямей. Гэта практыка пашырылася з часам, асабліва ў Заходняй Еўропе, дзе высакародныя жанчыны часта выкарыстоўвалі карміцелек. Але жанчыны з больш простых сямей карысталіся паслугамі карміцелек толькі калі яны былі не ў стане пракарміць сваё ўласнае немаўля. Былі зроблены спробы ў XV ст. у Еўропе выкарыстоўваць каровіна або казінае малако, але гэтыя спробы не ўвянчаліся поспехам. У XVIII ст., муку ці крупы змешвалі з булёнам і спрабавалі ўвесці іх у якасці заменнікаў груднога выкормлівання, але таксама без поспехаў.

У XVIII ст. у Заходняй Еўропе намаганні ўлад вызваліць жанчын, якія кормяць чужых дзяцей, для працы на прамысловых прадпрыемствах супалі з навуковымі прадстаўленнямі мужчын, якія сталі шырока займацца сферамі, у якіх панавалі жанчыны: акушэрствам і доглядам дзяцей. Разгарнулася шырокая кампанія па самастойнаму выкормліванню сваіх дзяцей. У якасці аргументаў, якія прыводзіліся на карысць самастойнага кармлення грудзьмі, можна згадаць меркаванне Лінея з брашуры, выдадзенай ім у 1752 г. Ён лічыў, што выкарыстанне карміцелькі супярэчыць законам прыроды. Дзіця, якое не карміла маці, было пазбаўлена малодзіва. Ліней меркаваў, што карміцелькі нізкага класу елі шмат тлустай ежы, злоўжывалі спіртнымі напоямі і часта мелі розныя захворванні, у тым ліку венерычныя, таму іх малако было смяротным^[2].

У пачатку 1900-х гг. грудное выкормліванне пачалі разглядаць негатыўна ў заходніх грамадствах, асабліва ў Канадзе і ЗША. Яно разглядалася як нешта нізкакласнае і некультурнае^[3]. Гэта супала са з’яўленнем больш дасканалых сумесей для дзіцячага харчавання ў сярэдзіне XIX ст., пашырэнне іх выкарыстання паскорылася пасля Другой сусветнай вайны. З 1960-х гг., грудное гадаванне перажыло адраджэнне, якое працягваецца з 2000-х гг., хоць негатыўнае стаўленне да практыкі ўсё яшчэ трымалася да 1990-х гг.^[3]

Механізм утварэння малака

Асноўны артыкул: Лактацыя

Дэзірэ Лажэ  (руск.). «Маладая маці»

У нелактуючай малочнай залозе дарослай жанчыны маюцца пратокі, але сакраторнай тканкі мала. Падчас цяжарнасці сакраторная тканка разрастаецца: пад уздзеяннем эстрагену і прагестэрону пратокі галінуюцца, і на іх канцах утвараюцца альвеолы. Сценкі альвеол складаюцца з сакраторных эпітэліяльных клетак — лактацытаў і слоя міяэпітэліяльных клетак вакол іх.

З сярэдзіны цяжарнасці лактацыты вырабляюць малодзіва. З гэтага ж часу грудзі гатовыя выпрацоўваць малако, але гэтаму перашкаджае высокі ўзровень плацэнтарных гармонаў, у прыватнасці прагестэрону. Пасля нараджэння плацэнты запускаюцца працэсы, дзякуючы якім праз некалькі дзясяткаў гадзін пасля родаў на змену малодзіва прыходзіць малако.

Грудное малако выпрацоўваецца лактацытамі пад уздзеяннем гармону пралактыну. Узровень пралактыну павышаецца пасля кармлення грудзьмі, такім чынам стымулюючы выпрацоўку малака для наступнага кармлення.

Малако вылучаецца з альвеол пад уздзеяннем гармону аксітацыну. Смактанне дзіцяці прыводзіць да рэфлекторнага вылучэння аксітацыну гіпофізам і павышэнню ўзроўню гэтага гармону ў крыві маці. Аксітацын выклікае скарачэнне міяэпітэліяльных клетак, якія і выціскаюць малако ў пратокі. У гэты ж час, дзякуючы скарачэнню міяэпітэліяльных клетак, навакольных пратокаў, дыяметр пратокаў павялічваецца прыблізна ўдвая. Малако пачынае выцякаць у напрамку саска, у гэты час смактанне дзіцяці становіцца павольным (прыблізна адзін смактальны рух у секунду) і глыбокім, можа быць чуваць, як дзіця глытае малако.

Аксітацынавы рэфлекс можа спрацаваць некалькі разоў за кармленне^[4]. Маці можа адчуваць спрацоўванне аксітацынавага рэфлексу як паколванне, распіранне ў грудзях (т. зв. «прыліў»), можа адзначаць узмацненне смагі, заўважаць, як малако пачынае капаць з грудзей. Не ўсе жанчыны адчуваюць спрацоўванне аксітацынавага рэфлексу, частка можа заўважыць толькі змену характару смактання дзіцяці.

Выпрацоўка малака, акрамя ўзроўню пралактыну, кантралюецца ў саміх грудзях па прынцыпе зваротнай сувязі праз рэчыва, т.зв. «фактар, які інгібіруе лактацыю» (FIL), або «інгібітар». Гэта поліпептыд, які змяшчаецца ў самім грудным малацэ і прыгнятае выпрацоўку малака. Чым даўжэй малако не выдаляецца з грудзей, тым мацней эфект інгібітару, тым павольней выпрацоўваецца новае малако. У працэсе кармлення або сцэджвання інгібітар разам з малаком выдаляецца з грудзей, таму хуткасць выпрацоўкі малака ўзрастае. Гэты механізм абараняе грудзі ад перапаўнення і дазваляе дзіцяці рэгуляваць колькасць малака ў маці (калі дзіцяці патрабуецца больш малака, яно смокча часцей і даўжэй, малако з інгібітарам пастаянна выдаляецца, і хуткасць выпрацоўкі малака застаецца высокай, такім чынам, за суткі дзіця атрымлівае больш малака).

Механізм рэгуляцыі выпрацоўкі малака праз інгібітар выходзіць на першы план праз некалькі тыдняў пасля нараджэння дзіцяці. У гэты час пралактын, хоць і неабходны для выпрацоўкі малака, не ўплывае на яго колькасць. З-за таго, што хуткасць сінтэзу рэгулюецца ў кожнай з грудзей лакальна і незалежна ад другой, магчыма спыніць выпрацоўку малака толькі ў адной з грудзей і працягваць карміць другой.

Дзеці маюць смактальны рэфлекс  (руск.), які дапамагае ім эфектыўна здабываць малако з грудзей маці.

Грудное малако

Асноўны артыкул: Жаночае малако

Жаночае малако Харчовая каштоўнасць на 100 г прадукта
Энергетычная каштоўнасць 70 ккал 291 кДж
Вада 87,5 г Бялкі 1,03 г Тлушчы 4,38 г — насычаныя 2,0 г  — монанасычаныя 1,66 г  — поліненасычаныя 0,50 г  Вугляводы 6,89 г — дыцукрыды 6,89 г  Рэтынол (віт. A) 60 мкг Тыямін (B1) 0,014 мг Ніяцын (B3) 0,177 мг Пантатэнавая кіслата (B5) 0,223 мг Пірыдаксін (B6) 0,011 мг Кабаламін (B12) 0,05 мкг Аскарбінавая кіслата (віт. C) 5 мг Такаферол (віт. E) 0,08 мг Вітамін K 0,3 мкг Кальцый 32 мг Жалеза 0,03 мг Магній 3 мг Фосфар 14 мг Калій 51 мг Натрый 17 мг Цынк 0,17 мг Медзь 52 мкг  Марганец 26 мкг  Селен 1,8 мкг  Халестэрын 14 мг
Крыніца: USDA Nutrient database

Не ўсе ўласцівасці жаночага малака добра вывучаны, але склад яго пажыўных рэчываў з’яўляецца адносна стабільным. Грудное малако вырабляецца з пажыўных рэчываў у сістэме кровазвароту маці і запасаў яе цела. Грудное малако мае самую правільную колькасць тлушчу, цукру, вадкасці і бялку, якая неабходна для росту і развіцця дзіцяці^[5].

Склад жаночага малака ў перыяд лактацыі змяняецца ў залежнасці ад перыяду лактацыі, часу сутак і нават ад пачатку да канца кожнага кармлення. Утрыманне некаторых кампанентаў, напрыклад, водарастваральных вітамінаў (аскарбінавай, нікацінавай кіслот, тыяміну, рыбафлавіну, пірыдаксіну) да пэўнай ступені залежыць ад рэжыму харчавання маці. Утрыманне іншых кампанентаў, напрыклад, жалеза, не залежыць ад дыеты маці. Паколькі грудное выкормліванне выкарыстоўвае ў сярэднім 500 дадатковых калорый у дзень, гэта дапамагае маці пахудзець пасля родаў^[6]. Якасць груднога малака можа быць моцна пагоршана тытунекурэннем, алкагольнымі напоямі, кафеінавымі напоямі  (руск.), марыхуанай  (руск.), метамфетамінамі  (руск.), гераінам і метадонам^[7]. Тым не менш, Амерыканская акадэмія педыятрыі абвяшчае, што «тытунекурэнне маці не з’яўляецца супрацьпаказаннем да груднога выкормлівання»^[8].

Кармленне па патрабаванні

Істмэн Джонсан  (англ.). «Маці»

Паколькі менавіта апетыт дзіцяці вызначае сутачную выпрацоўку малака ў маці, Сусветнай арганізацыяй аховы здароўя (СААЗ) рэкамендуецца прапаноўваць грудзі ў адказ на сігналы, якія падае само дзіця. Гэта называецца кармленнем па патрабаванні. Кармленне па патрабаванні заснавана на тым, што дзіця прыкладваюць да грудзей кожны раз, калі яно неяк праявіць сваё жаданне пасмактаць. Кармленне не абмяжоўваюць ні па працягласці, ні па колькасці кармленняў у суткі.

Спецыялісты СААЗ рэкамендуюць працягваць натуральнае выкормліванне да двух гадоў або больш. Пры гэтым да 6 месяцаў рэкамендавана выключна грудное кармленне, пасля 6 месяцаў — разам з прыкормам, пасля года малако маці рэкамендуецца як дадатковае харчаванне^{[9][10][11][12][13]}. Лекары тлумачаць гэта выключнай важнасцю груднога малака для фарміравання імунітэту, правільнай работы ўнутраных органаў, развіцця шкілета і кальцыфікавання карэнных зубоў^[14][15]. Акрамя гэтага, працяглае грудное выкормліванне станоўча ўплывае на здароўе маці^[16].

У адпаведнасці з прынцыпамі т. зв. натуральнага бацькоўства, у першыя тыдні пасля нараджэння дзіцяці паводзіны як маці, так і яе дзіцяці павінны быць заснаваны на інстынктах. Згодна з гэтай канцэпцыяй, паводзіны павінны быць наступнымі: маці дае малому грудзі пры першых прыкметах турботы. Малы бярэ грудзі для таго, каб задаволіць смагу, голад, заснуць, расслабіцца, супакоіцца, адчуць блізкасць маці. Маці не адмаўляе малому ў грудзях, калі яны патрэбны дзіцяці, такім чынам, немаўля атрымлівае магчымасць стымуляваць паўнацэнную лактацыю. На працягу першых дзён жыцця нованароджанае дзіця можа нават «вісець» на грудзях, павольна пасмоктваючы іх у дрымоце. Пачуццё яднання з маці, адчуванне яе цяпла і паху дапамагаюць яму адаптавацца ў новым, незнаёмым свеце. Асабліва важныя начныя прыкладанні, з 3 да 8 гадзін. Пры падазрэнні на недахоп малака маці можа часцей карміць малога, звяртаючы ўвагу на тое, каб у гэты прамежак у дзіцяці было 2-3 прыкладанні.

СААЗ у 2003 г. апублікавала артыкул: «Глабальная стратэгія па кармленні дзяцей груднога і ранняга ўзросту»^[17], дзе апісваюцца рэкамендацыі па арганізацыі груднога выкормлівання на розных адміністрацыйных узроўнях.

Міжнародныя стандарты

Міжнародны сімвал груднога выкормлівання

У «Дэкларацыі СААЗ — ЮНІСЕФ аб ахове, садзейнічанні і падтрымцы груднога выкормлівання» сфармуляваны 10 прынцыпаў паспяховага груднога выкормлівання:

1. Строга прытрымлівацца ўстаноўленых правілаў груднога выкормлівання і рэгулярна даносіць гэтыя правілы медыцынскаму персаналу і парадзіхам.
2. Навучаць медыцынскі персанал неабходным навыкам для ажыццяўлення практыкі груднога выкормлівання.
3. Інфармаваць цяжарных жанчын аб перавагах і тэхніцы груднога выкормлівання.
4. Дапамагаць маці пачынаць грудное выкормліванне на працягу першай паўгадзіны пасля родаў.
5. Паказваць маці, як карміць грудзьмі і як захоўваць лактацыю, нават калі яны часова аддзеленыя ад сваіх дзяцей.
6. Не даваць нованароджаным ніякай іншай ежы ці пітва, акрамя груднога малака, за выключэннем выпадкаў, абумоўленых медыцынскімі паказаннямі.
7. Практыкаваць кругласутачнае знаходжанне маці і нованароджанага побач у адной палаце.
8. Спрыяць грудному выкормліванню па патрабаванні немаўля, а не па раскладзе.
9. Не даваць нованароджаным, якія знаходзяцца на грудным выкормліванні, заспакаяльных сродкаў або прыбораў, якія імітуюць матчыны грудзі (соску і інш.).
10. Спрыяць арганізацыі груп падтрымкі груднога выкормлівання і накіроўваць маці ў гэтыя групы пасля выпіскі з радзільнага дома або бальніцы.

«Бальніца добразычлівая да дзіцяці» — такое званне прысвойваецца родадапаможным установам, у якіх дзеці з першых хвілін пасля нараджэння трапляюць у абдымкі мамы і больш не растаюцца. Пачынаюць смактаць грудзі ў першую гадзіну пасля родаў і атрымліваюць толькі грудное малако.

Метады і меркаванні

Ёсць шмат кніг і відэа, якія кансультуюць маці аб кармленні грудзьмі. Кансультанты па лактацыі  (англ.) ў лячэбных установах ці тыя, што практыкуюць прыватна ці ў валанцёрскіх арганізацыях кормячых маці, такіх як Міжнародная Ла Лечэ Ліга  (руск.) таксама аказваць кансультатыўную дапамогу і падтрымку.

Арганізацыя першых дзён выкормлівання

Станіслаў Выспяньскі. «Мацярынства»

На працягу паўгадзіны пасля нараджэння, дзіцячы смактальны рэфлекс  (руск.) мацней, і дзіця больш пільнае, так што гэта ідэальны час, каб пачаць грудное кармленне^[18]. Грудное кармленне таксама вызваляе гармоны, якія выклікаюць скарачэнне маткі, каб паменшыць пасляродавы крывацёк^[19].

Какрэйнаўскі агляд  (руск.) выявіў, што ранні кантакт скура-да-скуры паміж маці і дзіцем (пры змяшчэнні дзіцяці ля матчыных грудзей да апранання дзіцяці) зніжае плач, паляпшае ўзаемадзеянне маці-дзіцяці, захоўвае малога ў цяпле і дапамагае жанчынам карміць грудзьмі паспяхова і на працягу больш доўгага перыяду часу^[20].

Час і месца для кармлення грудзьмі

Раві Варма. «Індыянка, якая корміць»

Кармленне дзіцяці «па патрабаванні» (часам называюць «па першаму піску»), азначае, кармленне, калі дзіця праяўляе прыкметы голаду ці неспакою. Нованароджаныя немаўляты звычайна выказваюць сігнал на кармленне кожныя 1-3 гадзіны (у выніку атрымліваецца 8-12 разоў у суткі) на працягу першых двух-чатырох тыдняў^[21].

Дзіцячыя патрэбы пры смактанні розныя. Нягледзячы на тое, што смактальныя патрэбы дзеці задавальняюць у асноўным падчас кармленняў, іншым могуць спатрэбіцца дадатковыя пасмоктванні грудзей неўзабаве пасля кармлення, хоць яны не з’яўляюцца сапраўды галоднымі. Немаўляты могуць таксама імкнуцца пасмактаць, калі яны сумуюць, напалоханыя або адчуваюць боль^[22].

Маці корміць 9-месячнае дзіця ў басейне

Суцяшэнне і задавальненне смактальных патрэб на грудзях — гэта прыродная, натуральная рэч. Пустышкі (соскі) могуць быць заменай у час адсутнасці маці. Сярод іншых прычын часцей прыкладваць дзіця да грудзей — гэта прафілактыка праблем шчэлепа-тваравага развіцця, падаўжэнне лактацыйнай аменарэі, стымуляцыя выпрацоўкі дастатковага запасу малака для груднога гадавання^[22].

Па ўсім свеце пашыраецца практыка сумеснага знаходжання немаўлят разам з маці ў лекавых установах, што паляпшае зручнасць арганізацыі груднога гадавання. Таксама ў розных краінах прымаюць законы па забеспячэнню маці магчымасцю карміць грудзьмі нават пры выхадзе на працу.

У 2014 г. новаабраны Папа Рымскі Францыск вызваў каментарыі са ўсяго свету, калі ён заклікаў маці карміць грудзьмі ў царкве, калі іх дзеці гэтага патрабуюць. У ходзе спецыяльнага папскага хрышчэння Францыск сказаў, што маці «не павінна стаяць на цырымоніі», калі яе дзіця галоднае. «Калі яны галодныя, маці павінны карміць іх, нядоўга думаючы», сказаў ён, усміхаючыся, — «таму што яны самыя важныя людзі тут»^[23].

Тэхніка і позы кармлення

Ілюстрацыя правільнага захопу саска ў час кармлення грудзьмі. Рот ахоплівае арэолу, губы вывернутыя вонкі.

Правільныя поза для кармлення і тэхніка прыкладвання дзіця неабходна для прадухілення траўмавання саска, таксама гэта дапамагае немаўляці атрымліваць дастатковую колькасць малака^[24][25]. Пошукавы рэфлекс  (польск.) — народжаны рэфлекс, які прымушае дзіця паварочвацца тварам да грудзей маці з шырока раскрытым ротам пры лёгкім раздражненні дотыкам або пагладжваннем шчакі і вуснаў дзіцяці. Маці з дапамогай гэтага рэфлексу заахвочвае дзіця павярнуцца ў становішча, больш зручнае для кармлення^[26].

Для прадухілення траўм саскоў і арэол трэба старацца, каб дзіця захоплівала ротам амаль усю паверхню арэолы^[24][27]. Невыконванне гэтага правіла можа прывесці да недастатковай выпрацоўкі малака і праблем са здароўем дзіцяці.

Даследаванне 2006 года паказала, што недастатковая асвета бацькоў, няправільныя методыкі груднога выкормлівання або абодва гэтыя фактары адразу былі звязаны з больш высокім узроўнем папераджальных бальнічных паўторных шпіталізацый нованароджаных^[28].

Працягласць груднога выкормлівання

Жанчына корміць грудзьмі дзіця

«Маці-Зямля». Аўсмундур Свейнсан  (руск.). Дзеці, якія падраслі, могуць прыкладвацца ў самых нязручных позах

Сусветная арганізацыя аховы здароўя рэкамендуе выключна грудное гадаванне для дзіцяці першых 6 месяцаў жыцця, далейшы працяг груднога гадавання дапаўняецца адпаведнымі прадуктамі да двух гадоў і далей^[29][30] Амерыканскія Цэнтры па кантролі і прафілактыцы захворванняў  (руск.) (ЦКП) рэкамендуюць выключна грудное гадаванне да шасці месяцаў^[31].

Тым не менш, па дадзеных даследавання, праведзенага ЦКП, вынікі якога былі апублікаваныя ў часопісе «Pediatrics  (англ.)», па стане на 2013 г. у ЗША залежнасць ад састарэлых рэкамендацый і меркаванняў зручнасці і кошту часам прыводзіла да непрымальна ранніх спроб пераводу немаўлят на цвёрдую ежу^[32]. Такім чынам, іх апошнія дадзеныя (2008) паказваюць, што 76,9 % амерыканскіх жанчын пачыналі карміць грудзьмі, але толькі 47,2 % кармілі дзяцей да 6-месячнага ўзросту і толькі 25,5 % — да года. Кормячых выключна грудзьмі да трох месяцаў было 36 %, а да шасці месяцаў — толькі 16,3 %^[31].

У многіх заходніх краінах грудное гадаванне ва ўзросце старэй 1 года лічыцца «доўгім грудным выкормліваннем».

Практыка ранняга адлучэння ад грудзей у Заходнім свеце — дастаткова новы павеў. Грудное гадаванне ва ўзросце старэй 1 года не так даўно было вельмі распаўсюджанай практыкай ва ўсім свеце^[33].

Доктар Марцін Штайн пісаў з нагоды працяглага груднога гадавання, што «дыскусія пра доўгакармленне падобна на пытанне сумеснага сну. Яны абодва характарызуюць выхаванне дзяцей, якое цесна звязана з часам і месцам. У большасці культур да XX ст., абедзве практыкі былі нормай. Змены ў сацыяльных, эканамічных і сексуальных чаканнях змянілі нашы погляды значэння груднога гадавання і сумеснага сну». Працяглае грудное гадаванне было нормай у старажытнагрэчаскай, старажытнаяўрэйскай і мусульманскай культурах. Каран, Талмуд, і працы Арыстоцеля разам рэкамендуюць грудное гадаванне на працягу ад 2-х да 3-х гадоў^[34].

У адказ на заходнія тэндэнцыі ранняга адабрання ад грудзей, там утварылася некалькі арганізацый, якія займаюцца падтрымкай маці, якія практыкуюць падоўжанае грудное гадаванне. Сярод іх Міжнародная асацыяцыя родавай адукацыі і Міжнародная Ла Лечэ Ліга  (руск.)^[35].

Аднак аўстралійскія вучоныя ўстанавілі, што на лактацыю траціцца каля 30 працэнтаў сутачнай патрэбы жанчыны ў энергіі, а гэта больш, чым траціцца на падтрымку мазгавой дзейнасці. Спецыялісты кафедры акушэрства, гінекалогіі і рэпрадуктыўнага здароўя Беларускай медыцынскай акадэміі паслядыпломнай адукацыі мяркуюць, што працягваць грудное кармленне больш за 1 год немэтазгодна. Цяжарнасць і лактацыя ўсё ж такі звязаны са стратамі арганізмам кальцыю, што павялічвае рызыку развіцця астэапарозу. Таму кормячая маці павінна праводзіць прафілактыку гэтага захворвання. Дзіця ж у год ужо гатова атрымліваць іншую ежу. А яго матулі неабходна аднавіць сілы^[36].

Дыета падчас груднога гадавання

Жанчыны, якія кормяць грудзьмі, павінны быць асцярожным з тым, што яны ядуць і п’юць, бо некаторыя рэчывы могуць перадавацца дзіцяці праз грудное малако. Гэтак жа, як падчас цяжарнасці, кормячыя жанчыны павінны пазбягаць рыбы з высокім утрыманнем ртуці, а таксама абмяжоўваць колькасць рыбы з меншым утрыманнем ртуці^[37]. Калі жанчына ўжывае алкаголь, невялікая колькасць яго можа перадацца дзіцяці праз грудное малако. Спіртазмяшчальнае грудное малако, як было паказана, мае згубны ўплыў на развіццё маторыкі дзіцяці^[38]. Ужыванне кафеіну павінна быць зведзена да не больш чым 300 міліграм (ад аднаго да трох кубкаў звычайнай кавы) у дзень для жанчын, якія кормяць грудзьмі, а лішак кафеіну ў грудным малацэ можа выклікаць раздражняльнасць і занепакоенасць у немаўлят^[39]. Пры ўжыванні ў звычайных паўсядзённых колькасцях, кафеін лічыцца сумяшчальным з грудным кармленнем паводле Амерыканскай акадэміі педыятрыі  (англ.)^[40].

Маці, якія кормяць грудзьмі і занепакоеныя хімічным уздзеяннем бісфенолу А  (руск.), павінны ведаць, што ён можа перадацца праз грудное малако іх дзіцяці. Каб пазбегнуць шкоднага ўплыву рэчыва ці паменшыць яго, ім трэба абмяжоўваць у сваім рацыёне некаторыя прадукты і карэктаваць свае пакупніцкія звычкі^[41][42].

Змена вагі дзяцей на грудным выкормліванні

У сярэднім дзеці на грудным гадаванні падвойваюць сваю вагу пры нараджэнні ў 5-6 месяцаў. Ва ўзросце аднаго года, тыповае грудное дзіця будзе важыць прыкладна ў 2,5 разы болей чым пры нараджэнні. К году дзеці на грудным гадаванні звычайна худзейшыя, чым дзеці, якіх кармілі сумесямі, што лічыцца больш карысным для іх здароўя, асабліва ў доўгатэрміновай перспектыве. Агульнае кіраўніцтва па росце дзяцей на грудным гадаванні заключаецца ў наступным:

• Павелічэнне вагі на 112—200 грамаў у тыдзень на працягу першага месяца
• У сярэднім ад 500 да 1000 грамаў у месяц на працягу першых шасці месяцаў
• У сярэднім 500 грамаў у месяц ва ўзросце ад шасці месяцаў да аднаго года
• Немаўляты звычайна растуць у даўжыню прыкладна на 2,5 см у месяц на працягу першых шасці месяцаў, і крыху больш, чым на 1 см у месяц у другім паўгоддзі жыцця^[43]

Адлучэнне

Адлучэнне  (англ.) — гэта працэс далучэння немаўляці да цвёрдай ежы і скарачэнне выпітага груднога малака. Немаўля лічыцца цалкам адлучаным, калі яно больш зусім не атрымлівае груднога малака. Большасць млекакормячых спыняюць вытворчасць ферменту лактазы  (руск.) ў канцы адлучэння, і набываюць непераноснасць лактазы  (руск.). Лічбы адрозніваюцца, але ва ўсім свеце, людзі губляюць каля 75-95 % узроўню лактазы ад нараджэння да ранняга дзяцінства, і назіраецца бесперапыннае зніжэнне ўзроўню лактазы ў ходзе жыцця. Тым не менш, распаўсюджанасць вагаецца ў шырокіх межах сярод этнічных груп. Ацэнкі вар’іруюцца ад 2 да 5 % у людзей з Паўночнай Еўропы да амаль 100 % у дарослых азіятаў і амерыканскіх індзейцаў. Чарнаскурыя і яўрэі-ашкеназы маюць распаўсюджанасць 60-80 %, а лацінаамерыканцы маюць распаўсюджанасць 50-80 %^[44][45].

У чалавека псіхалагічныя фактары, якія задзейнічаны ў працэсе адлучэння, маюць вырашальнае значэнне для здароўя маці і дзіцяці, яны таксама закранаюць пытанні блізкасці і асобнасці, вельмі важныя на гэтым этапе^[46].

У мінулым бромакрыптын  (руск.) шырока прызначалі ў некаторых краінах для зніжэння нагрубання грудзей  (англ.), з якім сутыкаюцца многія жанчыны падчас адлучэння. Зараз гэта робіцца толькі ў выключных выпадках, бо выклікае частыя пабочныя эфекты, а меркаваная медыцынская карысць не дае вялікай перавагі над магчымасцю сур’ёзных праблем, якая не можа быць выключана^[47]. Іншыя прэпараты, такія як кабергалін  (англ.), лізурыд  (англ.) або супрацьзачаткавыя таблеткі, могуць часам выкарыстоўвацца для падаўлення лактацыі.

Арганізацыя кармлення

Правільнае прыкладанне дзіцяці да грудзей: вусны адвернуты, відаць кончык языка, альвеола амаль схавалася ў роце малога

Каб кармленне было прыемным і лёгкім, трэба займаць зручнае становішча, поза павінна быць расслабленай, пажадана добра бачыць твар дзіцяці. Дзіця таксама павінна бачыць твар маці, асабліва вочы. Лепш карміць аголенае дзіця, бо кантакт «скура да скуры» стымулюе ўтварэнне малака. Мыццё грудзей перад кожным кармленнем не патрэбна, таму што гэта можа прывесці да перасушвання саскоў і ўтварэння расколін. Цалкам дастаткова штодня прымаць душ.

Доўгае кармленне матчыным малаком адна з галоўных умоў, якая забяспечвае развіццё і здароўе малога не толькі на працягу перыяду груднога гадавання, але і ў наступныя перыяды жыцця.

Каб забяспечыць доўгае і паспяховае грудное выкормліванне, трэба выконваць наступныя правілы:

• Правільна прыкладваць дзіця да грудзей
• Карміць дзіця «па патрабаванні», днём і ноччу
• Працягласць кожнага кармлення вызначаецца дзіцем: малое само адпускае грудзі, калі наелася.

Да ўзросту 6 месяцаў дзіцяці не трэба нічога, акрамя груднога малака (ніякай іншай ежы, вады, гарбаты, сокаў і г. д.). Грудное малако цалкам забяспечвае патрэбы дзіцяці першага паўгоддзя жыцця ў вадкасці і пажыўных рэчывах. З другога паўгоддзя жыцця дзіця пачынаюць знаёміць з тым, што ядуць дарослыя: уводзяць прыкорм, але грудное кармленне не перарываецца і дзіця прыкладваюць да грудзей так часта, як яно папросіць. Сусветная арганізацыя аховы здароўя рэкамендуе працягваць грудное гадаванне да 2 гадоў і больш.

Калі дзіця атрымлівае дакорм заменнікамі груднога малака, такое выкормліванне называецца змяшаным. Аднак нават невялікая колькасць мацярынскага малака — гэта нашмат лепш, чым яго поўная адсутнасць.

Выключна грудное кармленне

Два 25 мл порцыі жаночага малака. Злева ўзор пярэдняга малака, вадзяністага малака, якое выдзяляецца з поўных грудзей, а справа можна бачыць задняе малако, вяршковую тлустую вадкасць, якая па кроплях утвараецца ва ўжо амаль пустых грудзях^[48]

Выключна грудное гадаванне вызначаецца як «спажыванне немаўлём жаночага малака без дадаткаў любога тыпу (ні вады, ні соку, ні малака жывёл, ні любых прадуктаў) за выключэннем вітамінаў, мінералаў і лекавых прэпаратаў»^[8]. Нацыянальныя і міжнародныя кіруючыя прынцыпы рэкамендуюць, што ўсе немаўляты знаходзяцца на грудным гадаванні выключна на працягу першых 6 месяцаў жыцця. Грудное гадаванне можа працягвацца з даданнем адпаведных прадуктаў, на працягу двух або больш гадоў. Выключна грудное гадаванне рэзка зніжае дзіцячую смяротнасць ў краінах, якія развіваюцца, за кошт скарачэння дыярэй і інфекцыйных захворванняў. Акрамя таго, было паказана, што зніжаецца ўзровень перадачы ВІЧ ад маці да дзіцяці, у параўнанні з мяшаным гадаваннем^{[49][50][51][52]}. Хоць можа быць цяжка вымераць, колькі ежы на грудным гадаванні дзіця спажывае, немаўляты звычайна сілкуюцца да задавальнення сваіх уласных патрэб^[53]. Немаўляты, якія не ядуць досыць могуць праяўляць сімптомы затрымкі развіцця  (англ.).

Актывісты Ла Лечэ Лігі  (руск.) кажуць, што самае частае пытанне да іх — гэта: «Як я магу даведацца, што маё дзіця атрымлівае дастатковую колькасць малака?» Яны раяць, што на працягу першых некалькіх дзён, пакуль дзіця ў асноўным атрымлівае малодзіва, атрымліваць толькі адзін ці два мокрыя падгузнікі ў дзень нармальна. Пасля таго, як да маці прыйшло малако, як правіла, на трэці ці чацвёрты дзень, дзіця павінна мець 6-8 мокрых тканевых падгузнікаў (5-6 вільготных аднаразовых падгузнікаў) у дзень. Акрамя таго, большасць маленькіх дзяцей будуць мець прынамсі ад 2 да 5 спаражненняў кішэчніка кожныя 24 гадзіны на працягу першых некалькіх месяцаў^[54].

Ла Лечэ Ліга дае наступныя дадатковыя прыкметы, якія паказваюць, што дзіця атрымлівае дастатковую колькасць малака^[54]:

• Дзіця атрымлівае ў сярэднім, прынамсі, 8-12 кармленняў за суткі.
• Дзіця не мае абмежаванняў па працягласці разавага кармлення, якое можа быць ад 10 да 20 хвілін у грудзі ці даўжэй.
• Падчас кармлення чуваць гукі глытання малака.
• Дзіця павінна прыбаўляць па меншай меры 110—200 грамаў вагі ў тыдзень, лічачы з чацвёртага дня жыцця.
• Дзіця спрытнае і актыўнае, выглядае здаровым, мае натуральны колер і пругкі стан скураных покрываў, расце ў даўжыню і ў акружнасці галавы.

Сцэджанае грудное малако

Ручны малакаадсос

Калі непасрэднае грудное выкормліванне па нейкіх прычынах немагчыма, маці можа сцадзіць малако. З ручным масажам ці з выкарыстаннем малакаадсоса  (руск.) жанчына збірае сваё малако і захоўвае яго. Для захавання выкарыстоўваюцца спецыяльныя мяшкі ці кантэйнеры, якія трэба трымаць у халадзільніку. Для кармлення прымяняюць адмыслова спраектаваныя сістэмы дакорму  (руск.) ці дзіцячыя бутэлечкі для кармлення  (руск.). Грудное малако захоўвае прыдатнасць пры пакаёвай тэмпературы  (руск.) на працягу 6 гадзін, у ахалоджаным стане да 8 дзён і замарожанае ад 6 да 12 месяцаў^[55]. Даследаванні паказваюць, што антыаксідантная актыўнасць сцэжанага груднога малака памяншаецца з цягам часу, але яна па-ранейшаму застаецца на больш высокім узроўні, чым у штучнай сумесі^[56].

Сцэджванне груднога малака можа падтрымліваць лактацыю маці, калі яна і яе дзіця знаходзяцца далёка адзін ад аднаго. Калі хворае дзіця не ў стане смактаць, сцэджанае малако можна падавацца праз назагастральны зонд  (руск.).

Сцэджанае малако таксама можа быць выкарыстана, калі маці мае праблемы з грудным гадаваннем. Сцэджванне разам з ручным масажам павялічваюць агульную колькасць малака, якое вырабляецца ў грудзях^[57].

«Кармленне выключна сцэджаным малаком» англ.: "Exclusively expressing", "exclusively pumping", і "EPing" — тэрмін, які выкарыстоўваюць маці, якія кормяць дзіця толькі сваім сцэджаным малаком, але без прыкладвання да грудзей. Гэта можа патрабавацца, калі дзіця мае праблемы з захопам грудзей з-за праблем са здароўем, ці пры траўмах саскоў маці.

З добрымі помпавымі прыладамі, асабліва ў першыя 12 тыдняў, калі малако ўтвараецца і выдзяляецца лягчэй, можна вырабляць досыць малака, каб карміць дзіця так доўга, колькі маці жадае.

Як правіла, рэкамендуецца не выкарыстоўваць бутэльку для кармлення дзіцяці як мінімум да 4-6 тыдняў, найлепшым шляхам атрымання матчынага малака з’яўляецца непасрэднае смактанне з грудзей^[58]. Паколькі смактанне з бутэлькі патрабуе менш намаганняў, немаўляты могуць страціць сваё жаданне смактаць з грудзей. Гэта называецца блытаніна саскоў. Каб пазбегнуць гэтага пры кармленні сцэджаным грудным малаком, першыя 4-6 тыдняў рэкамендуецца даваць грудное малако іншымі спосабамі, напрыклад, з лыжкі, або кубачка. Акрамя таго, пажадана, каб сцэджаным малаком кармілі іншыя карміцелькі, акрамя маці, каб яна асацыявалася выключна з прамым грудным выкормліваннем, а бутэлькі і іншыя сродкі кармлення — з яе памочнікамі.

З паляпшэннем якасці малакаатсосаў, многія жанчыны здольныя вярнуцца да працы ў той час, калі яшчэ кормяць сваіх дзяцей выключна грудным малаком, таму што могуць сцэджваць малако ў працоўны час. Жанчыны таксама могуць пакінуць сваіх дзяцей пад апеку іншых для адпачынку ці ў час працяглых паездак, пры гэтым пакідаючы для немаўляці запас груднога малака. Гэта можа быць вельмі зручным для маці^[59].

Некаторыя жанчыны аддаюць сваё сцэджанае грудное малако іншым, альбо непасрэдна, альбо праз банкі малочнага малака  (англ.). Хоць гістарычна выкарыстанне карміцелек было звычайнай з’явай, некаторым жанчынам не падабаецца ідэя кармлення свайго дзіцяці малаком іншай жанчынай; іншыя цэняць магчымасць даць іх дзіцяці перавагу груднога малака, няхай і чужога. Кармленне сцэджаным сваім ці донарскім грудным малаком — найлепшы выбар кармлення для неданошаных дзяцей^[60]. Перадача некаторых вірусных захворванняў праз грудное малако можа быць папярэджана шляхам пастэрызацыі^[61].

Змяшанае выкормліванне

Бацька корміць немаўля малодзівам  (руск.) з дапамогай шпрыца

Змяшанае грудное гадаванне азначае кармленне грудным малаком разам з дзіцячай малочнай сумессю, дзіцячым харчаваннем і нават вадой, у залежнасці ад узросту дзіцяці. Немаўлят кормяць з рознага посуду са штучнымі саскамі, якія замяняюць грудзі. З грудзей малако здабываецца з дапамогай масажных рухаў дзіцячага языка, пры гэтым фактычна дзіця не смогча, а выконвае складаны комлекс рухаў усёй ротавай поласцю. Пры выкарыстанні бутэлькі немаўля павінна навучыцца смактаць мацней, а харчаванне трапляе яму ў рот больш хуткімі тэмпамі. З-за гэтай розніцы дзеці часта пачынаюць аддаваць перавагу штучным спосабам кармлення. Каб пазбегнуць гэтага, рэкамендуецца пры штучным кармленні карыстацца шпрыцом, гнуткім кубкам, спецыяльнымі лыжкамі з рэзервуарам і гэтак далей^[62].

Кармленне дзяцей пасля шматплодных родаў

У выпадках шматплодных родаў з трыма і болей дзецьмі  (руск.), маці вымушана рашаць складаную задачу арганізацыі кармлення з улікам патрабаванняў усіх немаўлят. У такіх выпадках грудныя залозы рэагуюць на попыт і вырабляюць большую колькасць малака. Вядомы выпадкі паспяховага кармлення грудзьмі трайнят^[63][64][65].

Тандэмнае выкормліванне

Асноўны артыкул: Тандэмнае выкормліванне

Тандэмнае выкормліванне.

Іван з Каствы  (англ.). «Ева за кармленнем і прадзеннем. Дэталь фрэскі ў Свята-Троіцкай царкве ў Храстоўле», 1490

Тандэмным выкормліваннем  (ісп.) называюць кармленне грудзьмі, пры якім маці корміць дзяцей рознага ўзросту (напрыклад, нованароджанага і двухгадовае дзіця)^[66].

Паколькі апетыт і асаблівасці харчавання рознаўзроставых дзяцей не могуць быць аднолькавымі, маці корміць іх з індывідуальнымі інтэрваламі, пры гэтым могуць здарацца і сумесныя адначасовыя прыкладванні, калі кожны з дзяцей атрымлівае па саску.

Неабходнасць такога кармлення ўзнікае, калі жанчына нараджае другое дзіця падчас кармлення грудзьмі першага. На позніх стадыях цяжарнасці, малако змяняецца на малодзіва, і некаторыя старэйшыя дзеці працягваць карміцца нават з гэтымі зменамі, у той час як іншыя могуць адмовіцца ад такой ежы ў сувязі са змяненнем смаку або памяншэннем колькасці. Грудное гадаванне дзіцяці ў час новай цяжарнасці можна таксама разглядаць як форму тандэмнага кармлення для кармячай маці, бо яна таксама забяспечвае харчаванне для дваіх^[67].

Сумеснае грудное выкормліванне

Асноўны артыкул: Карміцелька

Л. Фрэдэрык. «Раніца»

Сумеснае ці калектыўнае грудное выкормліванне (англ.: Shared breastfeeding) — гэта арганізацыя кармлення такім чынам, што групу дзяцей кормяць некалькі жанчын папераменна. Лічыцца, што раней такая форма гадавання была распаўсюджана па ўсім свеце, але дагэтуль яна захавалася толькі ў некаторых краінах Афрыкі.

Вызначана, што сумеснае кармленне з’яўляецца фактарам рызыкі для ВІЧ-інфіцыравання ў дзяцей груднога ўзросту^[68]. Жанчына, якая корміць грудзьмі чужое дзіця, называецца карміцелька. Сумеснае грудное гадаванне можа часам вызываць негатыўную рэакцыю ў англасферы  (руск.)^[69]. Амерыканская актывістка фемінізму Джэніфер Баўмгарднер  (англ.) пісала пра свой вопыт з такой з’явай у Нью-Ёрку^[70].

Рэлактацыя

Рэлактацыяй называецца працэс аднаўлення лактацыі жанчынай, якая раней карміла грудзьмі^[71]. Для рэлактацыі неабходна рэгулярная (пажадана кожныя тры гадзіны або часцей) стымуляцыя грудзей смактаннем дзіцяці або сцэджваннем. Гэта выклікае павышэнне ўзроўню пралактыну ў крыві ў жанчыны, разрастанне залозавай тканкі грудзей. У выніку пачынае выпрацоўвацца малако. Калі малако рэгулярна выдаляецца з грудзей, яго выпрацоўка паступова павялічваецца. Апісаны выпадкі, калі рэлактавалі жанчыны ў постменапаўзе, напрыклад, бабулі, якім па нейкай прычыне даводзілася прыкладаць да грудзей унукаў^[72][73].

Падобным працэсам з’яўляецца працэс наладжвання кармлення грудзьмі прыёмнага дзіцяці жанчынай, якая ніколі не карміла грудзьмі. У сітуацыях, калі малака яшчэ не дастаткова, жанчыне могуць парэкамендаваць выкарыстоўваць сістэму дакорму каля грудзей  (руск.).

Індукаваная лактацыя

У сітуацыі, калі жанчына не нараджала дзяцей, калі яе дзіця было народжана іншай жанчынай (сурагатнай маці або было ўсыноўлена), жанчына таксама можа карміць дзіця грудзьмі. У такім выпадку яе лактацыя называецца індукаванай. Яе можна выклікаць з дапамогай спецыфічнай гарманальнай тэрапіі і/або механічнай стымуляцыі саскоў жанчыны. Калі жанчына корміць сваё дзіця і мае патрэбу ў павелічэнні лактацыі, каб карміць грудзьмі прыёмнае дзіця, то лактацыя называецца часткова індукаванай^[74].

Значэнне груднога выкормлівання для дзяцей

Савецкія лістоўкі 1930 года на тэму гігіены груднога выкормлівання

Навуковыя даследаванні, напрыклад, тыя, што былі абагульненыя ў аглядзе 2007 года для ЗША агенцтвам па даследваннях аховы здароўя і якасці  (англ.) (AHRQ)^[75] і аглядзе 2007 года СААЗ^[76] паказваюць, што знойдзены шматлікія перавагі груднога выкормлівання. Праведзеныя Амерыканскай акадэміяй педыятрыі  (англ.) даследаванні паказваюць, што грудное выкормліванне забяспечвае перавагі ў сувязі з агульным станам здароўя, росту і развіцця. У дзяцей, якіх не кармілі жаночым малаком, сярод іншых значна павялічваецца рызыка наступных захворванняў^[77]:

• алергія^[78]
• астма  (руск.)^[79][80]
• аўтаімунныя захворванні шчытападобнай залозы^[81]
• бактэрыяльнае запаленне мазгавых абалонак^[8]
• цэліякія^[82]
• Хвароба Крона  (руск.)^[83]
• цукровы дыябет^[5][8]
• дыярэя^[5][8]
• экзэма^[84]
• запаленне страўнікава-кішачнага тракту^[85]
• лімфагрануламатоз^[5][8]
• некратычны энтэракаліт  (польск.)^[8]
• атлусценне^[5][8]
• сярэдні атыт  (руск.)^[5][8]
• рэспіраторныя інфекцыі i хрыпы  (англ.)^[5][8]
• рэўматоідны артрыт^[86]
• інфекцыі мачавыводзячых шляхоў^[8]

Існуе цэлы шэраг даследаванняў, якія паказваюць магчымы ахоўны эфект кармлення грудным малаком супраць сіндрому раптоўнай дзіцячай смерці  (руск.), лімфомы  (руск.), язвавага каліту  (руск.), а таксама эфект магчымага павышэння ўзроўню пазнавальнага развіцця^[8].

Праз жаночае малако, дзіця атрымлівае прыкладна 0,25-0,5 г сакраторных IgA антыцелаў  (англ.) у суткі^[87][88]. Гэта адна з найбольш важных асаблівасцей малодзіва  (руск.)^[89]. Асноўнай мішэнню для гэтых антыцел, верагодна, становяцца мікраарганізмы ў кішэчніку дзіцяці. Існуе некаторы ўплыў IgA на астатнія часткі цела^[90] але сумарны эфект адносна невялікі^[91]. Акрамя таго, грудное малако змяшчае некалькі анты-інфекцыйных фактараў, такія як жоўцевая солезалежная ліпаза  (англ.) (абарона ад амёбнай інфекцыі) і лактаферын  (руск.) (які звязваецца з жалезам і душыць рост кішачных бактэрый  (укр.))^[92][93].

Вакцынацыя маці падчас кармлення грудзьмі

У аглядным артыкуле, апублікаваным у часопісе Pediatrics  (англ.), даныя з 2001 па 2012 г. былі прааналізаваны, каб вылучыць якую-небудзь праблему бяспекі для вакцынацыі маці падчас кармлення грудзьмі. Амерыканская акадэмія педыятрыі  (англ.) (ААП) прыйшла да высновы, што для жанчын гэта атрыманне амаль усіх вакцын падчас кармлення сваіх дзяцей. У даследаванні таксама ўстаноўлена, што ахоўны імунітэт маці, атрыманы з дапамогай вакцынацыі супраць слупняку, дыфтэрыі, коклюшу і грыпу можа перадавацца дзіцяці, і што грудное гадаванне можа зніжаць узровень запалення пасля імунізацыі дзяцей. Выключэннем з’яўляюцца вакцыны воспы і жоўтай ліхаманкі, якія павялічваюць рызыку немаўлят, у якіх развіваюцца вірус Vaccinia і энцэфаліт. Ва ўсіх астатніх выпадках ААП рэкамендуе жанчынам карміць грудзьмі пасля вакцынацыі^[94][95].

Сіндром раптоўнай дзіцячай смерці

Дзеці на штучным кармленні маюць пагаршэнні сну ва ўзросце 2-3 месяцаў. Гэта супадае з пікам такога захворвання, як сіндром раптоўнай дзіцячай смерці  (руск.)^[96]. Даследаванне, праведзенае ва ўніверсітэце Мюнстэра выявіла, што штучнае гадаванне ў два разы павялічвае рызыку сіндрому раптоўнай дзіцячай смерці ў дзяцей ва ўзросце да 1 года^[97].

Дыябет

Дзеці, якія маюць выключна грудное выкормліванне, маюць меншы шанец развіцця дыябету першага тыпу  (руск.), чым тыя, што атрымлівалі грудное малако невялікі прамежак часу і рана былі пераведзеныя на штучныя сумесі з каровінага малака і цвёрды прыкорм^[75][98]. Грудное выкормліванне таксама павялічвае ўстойлівасць супраць дыябету другога тыпу  (руск.)^{[75][76][99][100]}, як мінімум з-за таго, што рэгулюе вагу дзіцяці^[100].

Псіхічнае здароўе

Грудное выкормліванне на працягу больш чым 6 месяцаў — гэта незалежны прэдыктар  (руск.) лепшага псіхічнага здароўя ў дзяцінстве і падлеткавым узросце ў адпаведнасці з вялікім даследаваннем 2009 года^[101]. Чым больш месяцаў дзеці былі на грудным гадаванні, тым менш шанцаў, што яны будуць пакутаваць ад дэпрэсіі, супрацьпраўных паводзін, пытанняў канцэнтрацыі ўвагі і іншых псіхалагічных праблем^[101]. Грудное выкормліванне таксама паляпшае кагнітыўнае развіццё  (англ.) па шэрагу іншых даследаванняў.

Дабратворны ўплыў, верагодна, у значнай меры ўзнікае ад унікальнага складу жаночага малака, які, у параўнанні з малочнымі сумесямі, як было паказана, прыводзіць да паляпшэння рухальных навыкаў і кагнітыўнага развіцця ў неданошаных немаўлят^[102].

Атлусценне ў дзяцей

Грудное гадаванне спрыяе зніжэнню рызыкі экстрэмальнага атлусцення ў дзяцей^[103]. Ахоўны эфект груднога гадавання з атлусценнем паказваецца паслядоўным, хоць і невялікім, у многіх даследаваннях, і, здаецца, павялічваецца з працягласцю груднога гадавання^{[75][76][104]}.

Даследаванне таксама паказала, што немаўляты, якія знаходзіліся на штучным гадаванні ў раннім дзяцінстве, часцей дапіваюць бутэльку або кубак у канцы маленства чым тыя, што знаходзіліся на грудным гадаванні. «Штучнае гадаванне, незалежна ад тыпу малака, адрозніваецца ад кармлення каля грудзей у яго ўплыве на самарэгуляцыю спажывання малака ў немаўлят.» Паводле вынікаў даследавання, гэта можа быць звязана з адным з трох магчымых фактараў, у тым ліку, што падчас кармлення з бутэлечкі, бацькі могуць заахвочваць дзіця дапіваць бутэльку да канца, тады як падчас кармлення грудзьмі, у немаўляці натуральна развіваецца самарэгуляванне спажывання малака^[105]. Даследаванне, праведзенае ў «Today’s Pediatrics» звязвае ранейшае ўвядзенне цвёрдай ежы ў якасці прыкорму для дзяцей на штучным гадаванні з тым, што да 3-гадовага ўзросту гэтыя дзеці будуць цярпець ад атлусцення. Так не бывае, калі прыкорм дзецям даецца на фоне груднога выкормлівання^[106].

Алергічныя захворванні (атапія)

У дзяцей, якія падвяргаюцца рызыцы для развіцця алергічных захворванняў (вызначаецца як па меншай меры адзін з бацькоў ці братоў і сясцёр, які мае атапію  (англ.)), алергічныя сімптомы можна прадухіліць ці адтэрмінаваць шляхам выключна груднога гадавання на працягу чатырох месяцаў, хоць гэтыя перавагі не могуць прысутнічаць пасля чатырохмесячнага ўзросту^[107]. Тым не менш, ключавым фактарам можа быць узрост, у якім уводзіцца негрудное малако, а не працягласць груднога гадавання^[108]. Атапічны дэрматыт  (руск.), найбольш распаўсюджаная форма экзэмы, можна знізіць за кошт выключна груднога гадавання пасля 12 тыдняў у людзей з сямейнай гісторыяй атапіі, але падчас кармлення грудзьмі звыш 12 тыдняў, калі ў рацыён уводзяць іншыя прадукты, колькасць выпадкаў экзэмы павялічваецца незалежна ад сямейнага анамнезу^[109].

Некратычны энтэракаліт у неданошаных дзяцей

Некратычны энтэракаліт  (англ.) (НЭК) з’яўляецца вострым запаленчым захворваннем у кішачніку немаўлят. Вынікам могуць стаць некроз або смерць кішачнай тканкі. Гэта ў асноўным сустракаецца пры заўчасных родах. У адным даследаванні 926 неданошаных дзяцей, НЭК развіўся ў 51 немаўляці (5,5 %). Смяротнасць пры некратычным энтэракаліце склала 26 %. Было ўстаноўлена што НЭК у 6-10 разоў часцей сустракаецца ў дзяцей, якіх кармілі выключна штучна, і ў 3 разы часцей сустракаецца ў дзяцей, якіх кармілі сумессю груднога малака і штучных сумесей, у параўнанні з выключна грудным гадаваннем. У немаўлят, народжаных пасля 30 тыдняў, НЭК у 20 разоў часцей сустракаецца ў дзяцей, выкармленых выключна штучна^[77]. У 2007 г. мета-аналіз чатырох выпадкова кантраляваных даследаванняў знайшоў «невялікую статыстычна значную сувязь» паміж грудным кармленнем і зніжэннем рызыкі НЭК^[75].

Іншыя доўгатэрміновыя эфекты для здароўя

Хоць ні адно даследаванне не паказала, што грудное гадаванне забяспечвае абарону ад алергіі, іншае даследаванне паказала дадатную карэляцыю паміж грудным кармленнем і больш нізкай рызыкай астмы. Гэта даследаванне таксама паказала, што грудное выкормліванне таксама абараняе ад алергіі, і рэспіраторных і кішачных інфекцый^[110][111].

Агляд сувязі паміж грудным кармленнем і цэліякіяй дае высновы, што грудное гадаванне пры ўвядзенні глютэну ў рацыён зніжае рызыку гэтага захворвання. Даследаванне было не ў стане вызначыць, ці грудное гадаванне толькі адтэрміноўвала сімптомы, ці забяспечвала пажыццёвую абарону^[112].

Паводле даследавання, праведзенага ва ўніверсітэце штата Вісконсін  (руск.), жанчыны, якіх кармілі грудзьмі ў маленстве маглі мець больш нізкую рызыку развіцця рака малочнай залозы, чым тыя, хто не былі на грудным гадаванні^[113].

Грудное гадаванне можа паменшыць рызыку сардэчна-сасудзістых захворванняў  (англ.) у далейшым жыцці, бо ў дарослых жанчын, якія былі на грудным гадаванні ў дзяцінстве, паказаны больш нізкія ўзроўні халестэрыну і C-рэактыўнага бялку  (руск.)^[76][114]. Аднак у даследаванні 2001 года была выказана здагадка, што дарослыя, якія былі на грудным гадаванні ў дзяцінстве, мелі больш нізкую расцяжнасць артэрыяльнай сценкі, чым дарослыя, якія не былі на грудным гадаванні^[115], у 2007 г. агляд для СААЗ зрабіў высновы, што грудное гадаванне немаўлят «робіць ніжэй паказчык сярэдняга артэрыяльнага ціску» ў далейшым жыцці^[76].

Агляд 2007 года для Агенцтва па даследваннях аховы здароўя і якасці  (англ.) выявіў, што «існуе сувязь паміж гісторыяй груднога гадавання ў маленстве і невялікага паніжэння артэрыяльнага ціску ў дарослых, але клінічнае значэнне гэтай высновы незразумелае»^[75]. Даследаванне 2006 года паказала, што грудныя дзеці здольныя лепш спраўляцца са стрэсам у далейшым жыцці^[116].

У артыкуле, абраным ЮНІСЕФ, як «Артыкул месяца па грудному гадаванню», было адзначана, што грудныя дзеці маюць больш шанцаў добрага здароўя зубоў, чым немаўляты на штучным гадаванні, з-за наступстваў груднога гадавання на развіццё ротавай поласці і дыхальных шляхоў. Лічыцца, што з меншай колькасцю парушэнняў прыкусу, грудныя дзеці могуць мець паніжаную неабходнасць артадантычнага ўмяшання. У дакладзе таксама адзначана, што дзеці з правільна развітай, добра акругленай, «U-падобнай» зубной дугой, якая часцей сустракаецца ў грудных дзяцей, могуць мець менш праблем з храпам і апноэ ў сталым узросце^[117].

Сувязь з інтэлектам

Даследаванні паказалі, што грудное гадаванне ў немаўлят звязана з вышэйшым узроўнем інтэлекту ў далейшым жыцці. Магчымая сувязь паміж грудным кармленнем і інтэлектам не ясная. У аглядзе 2007 года для Агенцтва па даследваннях аховы здароўя і якасці  (англ.) адзначаецца, што не знойдзена «ніякай сувязі паміж грудным кармленнем у даношаных дзяцей і кагнітыўнымі функцыямі»^[75], а ў 2006 г., праспектыўнае кагортнае даследаванне  (руск.), аналіз пар родных братоў і сясцёр і мета-аналіз  (руск.) дапамаглі прыйсці да высновы, што «Грудное гадаванне мае малы ўплыў ці ўвогуле не ўплывае на інтэлект у дзяцей»^[118]. Даследчыкі выявілі, што «вялікая частка назіранай сувязі паміж грудным гадаваннем і кагнітыўным развіццём з’яўляецца вынікам умяшання няўлічанага фактара  (англ.) матчынага інтэлекту»^[118].

Аднак агляд 2007 года для СААЗ «мяркуе, што грудное гадаванне звязана з павелічэннем пазнавальнага развіцця ў дзяцінстве». У аглядзе таксама гаворыцца, што «пытанне заключана ў тым, ці звязваць такі эфект з уласцівасцямі самога груднога малака, ці з больш цеснай сувяззю паміж маці і немаўлём, якая спрыяе інтэлектуальнаму развіццю»^[76]. Даследаванне 2005 года з выкарыстаннем даных пра 2 734 роднасныя пары ў межах Нацыянальнага падоўжанага даследавання здароўя падлеткаў  (руск.) забяспечыла пераканаўчыя доказы прычыннай сувязі паміж грудным кармленнем і інтэлектам^[119].

У іншым даследаванні, азначаным як «найбуйнейшае рандамізаванае даследаванне, што калі-небудзь праводзіліся ў галіне лактацыі чалавека», і якое праводзілася паміж 1996 і 1997 г. у радзільных дамах і паліклініках Беларусі, вывучалася выпадковае атрыманне або не атрыманне груднога кармлення, якое праводзілася на ўзор бальніц, добразычлівых да дзіцяці  (руск.)^[120]. З 13 889 дзяцей, народжаных у пэўных бальніцах і паліклініках у 2002—2005 гг., у тых, хто быў народжаны ў медыцынскіх установах, якія падтрымлівалі ініцыятыву заахвочвання груднога гадавання, IQ быў на 2.9-7.5 пункты вышэй (што з’яўляецца значным павышэннем)^[120]. Паколькі (сярод іншых чыннікаў) рандамізаванае даследаванне павінна кантраляваць уплыў мацярынскага IQ, аўтары прыйшлі да высновы ў артыкуле 2008 года, што даныя «даюць пераканаўчыя доказы, што доўгае і выключна грудное гадаванне паляпшае дзіцячае кагнітыўнае развіццё»^[120]. Далейшыя даследаванні ў 2013 г. падтрымалі гэтую тэорыю^[121]. Адно з даследаванняў 2013 года тамаграфіяй паказала, што дзеці на грудным гадаванні адчуваюць 15-34 % узмацненне развіцця белага рэчыва мозга^[122].

Генетычныя даследаванні

У 2007 г. А. Каспі і іншыя апублікавалі даследаванне «Мадэрацыя ўздзеяння груднога гадавання на IQ па генетычнай зменлівасці ў метабалізме тлустых кіслот». Аўтары адзначаюць, што ў цяперашні час існуе пагадненне ў навуковай супольнасці, што і генетычныя, і экалагічныя фактары даюць некаторы эфект сукупна, а не паасобку. Гэты факт натхніў іх паспрабаваць знайсці ген, які патлумачыў бы добра вядомую з’яву таго, што дзеці на грудным гадаванні маюць больш высокі IQ. У сваім даследаванні яны выявілі, што немаўляты з пэўнай версіяй гена FADS2  (англ.) прадэманстравалі IQ у сярэднім на 7 пунктаў вышэй, калі былі на грудным гадаванні, у параўнанні з немаўлятамі з менш распаўсюджанай версіяй гена, якія не паказалі ніякіх паляпшэнняў пры грудным гадаванні^[123]. FADS2 уплывае на метабалізм поліненасычаных тлустых кіслот, выяўленых у грудным малацэ, напрыклад, доказагексаенавай кіслаты  (руск.) і арахідонавай кіслот, якія, звязаныя з раннім развіццём мозга^[123]. Па словах даследчыкаў «іх вынікі пацвярджаюць ідэю, што пажыўная каштоўнасць груднога малака дае адрозненні, якія бачныя ў чалавечым IQ, але гэта не простая ўсё-ці-нічога сувязь, бо яна залежыць у некаторай ступені ад генетычнай структуры кожнага немаўляці»^[124] і, «далейшае расследаванне, якое паўторыць і растлумачыць гэтае спецыфічнае ўзаемадзеянне генатыпу і асяроддзя, з’яўляецца апраўданым»^[123]. Тым не менш, спроба паўтарыць гэта даследаванне ў 5934 васьмігадовымі дзяцьмі не атрымалася^[125][126].

Значэнне груднога выкормлівання для жанчын

Занзібарская жанчына корміць дзіця

Грудное гадаванне з’яўляецца эканамічна эфектыўным спосабам кармлення дзіцяці, які забяспечвае харчаванне для дзіцяці па маленькай цане для маці. Частае і выключна грудное гадаванне, як правіла, затрымлівае вяртанне фертыльнасці праз лактацыйную аменарэю  (руск.), хоць грудное кармленне з’яўляецца недасканалым сродкам кантролю над нараджальнасцю. Падчас груднога кармлення дабратворныя гармоны вырабляюцца ў арганізме маці^[88] і мацярынскі інстынкт становіцца мацней^[5]. Грудное гадаванне магчыма на працягу ўсёй цяжарнасці, але ў цэлым вытворчасць малака будзе зніжана ў нейкі момант^[127]. Дзеці, якіх не кормяць грудзьмі маюць амаль у шэсць разоў больш шанцаў памерці ва ўзросце аднаго месяца, чым дзеці, якія атрымліваюць прынамсі, некаторую колькасць груднога малака^[128].

Матчына замілаванасць

Ёзэф Данхаўзер. «Любоў маці»

Паводле некаторых аўтараў, існуе ўсё больш доказаў, якія дазваляюць выказаць здагадку, што кантакт скура-да-скуры  (англ.) (у англамоўнай літаратуры часам завецца англ.: Kangaroo care — метад Кенгуру) маці і дзіцяці стымулюе харчовыя паводзіны дзіцяці ў кірунку груднога выкормлівання^[129]. Нованароджаныя, якіх адразу ж змяшчаюць на скуру маці маюць натуральны інстынкт далучыцца да грудзей і пачаць сасанне, як правіла, на працягу адной гадзіны ад моманту нараджэння. Лiчыцца, што непасрэдны кантакт скура-да-скуры забяспечвае форму імпрынтынгу  (руск.), што робіць наступнае кармленне значна лягчэйшым.

«Грудное выкормліванне». Ахіям  (фр.). Некаторыя жанчыны адзначаюць, што ў час прыкладвання адчуваюць сябе адным цэлым з дзіцем

Сусветная арганізацыя аховы здароўя паведамляе, што ў дадатак да больш паспяховага груднога гадавання, кантакт скура-да-скуры паміж маці і яе нованароджаным дзіцём адразу пасля родаў таксама зніжае колькасць плачу, паляпшае ўзамадзеянне маці і дзіцяці і трымае дзіця ў цяпле. Паводле даследаванняў, каціруемых ЮНІСЕФ, немаўляты, як назіралі, натуральным чынам становяцца ўдзельнікамі ўнікальнага працэсу, які прыводзіць да першага кармлення грудзьмі. Першапачаткова пасля нараджэння дзеці плачуць і робяць свае першыя ўдыхі. Неўзабаве пасля гэтага, яны расслабляюцца і пачынаюць рабіць невялікія рухі рук, плячэй і галавы. Дзіця падпаўзае да грудзей і пачынае сасанне. Пасля кармлення нармальна для дзіцяці заставацца прыкладзеным да грудзей, каб адпачыць. У гэты момант часта ствараецца ўражанне, што дзіця ўжо не галоднае, аднак гэта не так. Падобныя паводзіны звычайныя і натуральныя для дзяцей пасля знаходжання крыніцы ежы. Пры ўмове, што не робіцца перапынкаў у кантакце з маці, праз некаторы час дзіця працягвае кармленне. Калі ж дзіця на некаторы час бяруць ад маці для таго, каб узважыць, зрабіць медыцынскія маніпуляцыі і г.д., то падобнае можа прывесці да праблем з грудным выкормліваніем у будучыні^[130].

Гармоны, якія вызваляюцца падчас груднога выкормлівання, дапамагаюць умацаваць матчыну замілаванасць дзіцём  (англ.)^[5]. Навучанне бацькоў спосабам рашэння звычайных цяжкасцей павышае паказчыкі груднога кармлення^[131]. Падтрымка маці падчас кармлення грудзьмі можа дапамагчы ў сямейных сувязах  (англ.) і дапамагчы пабудаваць сувязь паміж бацькам і дзіцем  (руск.)^[132].

Калі маці прыходзіцца адысці ад немаўляці на некаторы час, той, хто даглядае дзіця, можа накарміць яго сцэжаным грудным малаком.

Гарманальны фон

Гармоны, якія вылучаюцца пры грудным кармленні аксітацын і пралактын  (руск.), расслабляюць маці і прымушаюць яе адчуваць сябе больш здольнай для выхавання свайго дзіцяці^[133]. Такі гарманальны фон дапамагае лепш спаць, у адваротным выпадку ў жанчынай могуць узнікнуць цяжкасці са сном. Грудное гадаванне неўзабаве пасля родаў павялічвае ўзровень аксітацыну ў маці, што стымулюе больш хуткае скарачэнне маткі і памяншэнне крывацёку. Пітацын, сінтэтычны гармон, які выкарыстоўваецца для стымулявання штучнага скарачэння маткі падчас і пасля родаў, структурна створаны на ўзор аксітацыну. Сінтацынон, іншы сінтэтычны аналаг аксітацыну, звычайна выкарыстоўваецца ў Аўстраліі і Вялікабрытаніі замест пітацыну^[134].

Страта вагі

Паколькі тлушчы, назапашаныя падчас цяжарнасці, выкарыстоўвацца для вытворчасці малака, працягванне груднога гадавання па меншай меры да 6 месяцаў можа дапамагчы маці пахудзець^{[135][136][137]}. Тым не менш, страта вагі моцна вар’іруе сярод жанчын, якія кормяць дзіця грудным малаком; маніторынг дыет і павелічэнне колькасці і інтэнсіўнасці фізічных практыкаванняў з’яўляюцца больш надзейнымі спосабамі пахудання^[138]. Агляд 2007 года для Агенства па даследваннях аховы здароўя і якасці  (англ.) даводзіць, што «Уплыў груднога гадавання на вяртанне маці ў дацяжарную вагу быў нязначны, а ўплыў груднога гадавання на пасляродавую страту вагі быў незразумелым»^[75].

Змены, звязаныя з гестацыяй

Драматычныя змены адбываюцца ў абмене рэчываў і складзе цела цяжарнай жанчыны, калі яна выконвае патрабаванні, якія прадугледжваюць патрэбнасці ў харчаванні плода, што расце ў ёй, і метабалізму на дваіх. Напярэдадні лактацыі, у маці назапашваецца некаторая колькасць вісцаральнага тлушчу, але большасць яго захоўваецца ў выглядзе падскурнага тлушчу ў сцёгнах, руках, ягадзіцах, і грудзях^[139]. Гэты зрух ва ўтрыманні тлушчу прыводзіць да павелічэння вытворчасці інсуліну, інсулінарэзістэнтнасці  (руск.), і ўзроўня ліпідаў, якія цыркулююць у арганізме маці. Даследаванні паказалі, што гестацыйнае павелічэнне вагі можа спрыяць ускладненням падчас родаў, і гэта з’яўляецца самым надзейным фактарам у прагназаванні ўтрымання вагі пасля родаў^[140]. У цэлым, чым большая вага, якую жанчына набірае падчас цяжарнасці, тым больш вагі яны захоўваюць пасля родаў. Меры, накіраваныя на стрымліванне набору вагі ў час цяжарнасці ў Злучаных Штатах і іншых краінах мелі неадназначныя вынікі ў зніжэнні прагнозу пасляродавай вагі^[141].

Нядаўняе прызнанне ўплыву прагназуемага набору пасляродавай вагі прынесла ўсплёск ў галіне аналізу даных. На самай справе, доля ЗША жанчын, якія набіраюць вагу празмерна падчас цяжарнасці расце. У 2005 г. 20,6 % атрымалі 18,2 кг, верхнюю мяжу, рэкамендаваны Інстытутам Медыцыны^[142]. Рэкамендаванае павелічэнне вагі падчас цяжарнасці вар’іруецца ў залежнасці ад мацярынскай дацяжарнай вагі. Інстытут Медыцыны  (руск.) ўстанавіў прынцыпы, па якіх жанчынам з недастатковай вагой (ІМЦ менш 18,5), прапануецца набраць 13-18 кг, жанчынам з нармальнай вагой (ІМЦ 18,5-24,9) рэкамендуецца набраць 11-16 кг; тым, хто мае залішнюю вагу (ІМЦ 25-29,9) прапанавалі набіраць 7-11 кг, а тым, хто пакутуе атлусценнем I тыпу (ІМЦ 30-34.9) рэкамендуецца набіраць 5-9 кг^[143]. Гэтыя рэкамендацыі з’яўляюцца зменнымі і прызначаны для інфармавання акушэраў у доглядзе цяжарных жанчын. Экстрэмальныя поспехі ў наборы вісцаральнага тлушчу могуць павысіць у жанчын рызыку сардэчна-сасудзістых і глікемічных расстройстваў у больш познім узросце.

Пасляродавыя змены

Пасляродавая пяшчота

Пасля нараджэння тлушчавыя запасы, створаныя падчас цяжарнасці, расшчапляюцца, каб быць засвоенымі праз лактацыю. Некаторыя даследчыкі вывучылі сувязь паміж працягласцю лактацыі і пасляродавай зменай вагі і знайшлі мноства зыходаў. Увогуле, было выяўлена, што доўгае выключна грудное гадаванне звязана з падвышанай стратай вагі, асабліва калі павышэнне вагі пры гестацыі таксама кантралявалася, а пасля родаў жанчына сочыць за якасцю, колькасцю і каларыйнасцю харчавання^[144].

Дыетычнае харчаванне і расход энергіі ўплываюць на тое, колькі масы жанчыны губляюць з лактацыяй. Калі харчаванне з’яўляецца лёгка даступным, жанчыны кампенсуюць ўзрослыя патрабаванні энергіі за кошт павелічэння спажывання і зніжэння расходу энергіі, а не мабілізацыі тлушчавых запасаў. Мабілізацыя тлушчу, здаецца, павялічваецца пасля першых 3 месяцаў пасля родаў, адлюстроўваючы змены ў гарманальных эфектах лактацыі на матчыным апетыце, паколькі частата кармленняў немаўляці памяншаецца^[145]. Некаторыя даныя сведчаць аб тым, што някормячыя маці, якія на працягу першых двух месяцаў пасля родаў спажываюць ад 600 да 800 менш калорый, чым кормячыя маці і страчвалі істотна больш вагі. Ад 3 да 6 месяцаў пасля родаў, аднак, страта вагі сярод кормячых жанчын істотна ўзрасла^[146]. Гэтыя вынікі дазваляюць выказаць здагадку, што ў раннім пасляродавым перыядзе, жанчыны ў развітых краінах, якія добра харчуюцца, маюць тэндэнцыю да павелічэння спажывання энергіі і/або паменшанай фізічнай актыўнасці, каб задаволіць энергетычныя патрэбы лактацыі, у той час як праз 3 месяцы, кормячыя жанчыны, больш верагодна, мабілізуюць тлушчавыя запасы.

Падоўжныя даследаванні з выкарыстаннем таўшчыні скурнай зморшчыны і МРТ сканаванне тлушчавай сканкі падчас цяжарнасці і ў перыяд лактацыі нязменна паказваюць назапашванне тлушчу ў сцёгнавых і ягадзіцавых абласцях падчас цяжарнасці, з мабілізацыяй з гэтых раёнаў пасля родаў^[147][148]. Гэтыя даследаванні таксама паказалі, што кармленне грудзьмі звязана са скарачэннем падскурных тлушчавых адкладаў і агульнай масы цела.

Доўгатэрміновыя эфекты лактацыі на здароўе і будову цела

Апошнія дадзеныя паказваюць, што кармленне грудзьмі звязана з паменшанай рызыкай хранічных захворванняў, такіх як дыябет 2-га тыпу і сардэчна-сасудзістыя захворванні^[149]. Доўгатэрміновыя эфекты лактацыі на будове цела змяняюцца, і, здаецца, пад уплывам сацыяльна-эканамічных фактараў^[150]. Даследаванні паслядоўна паказалі, што кармленне грудзьмі дапамагае падрыхтаваць цела маці для наступных цяжарнасцей і памяншае ўскладненні ў пазнейшыя перыяды будучых цяжарнасці і родаў. Неабходныя далейшыя даследаванні, каб вывучыць доўгатэрміновыя наступствы лактацыі на будову цела маці і рызыку развіцця хранічных захворванняў^[151].

Прыроднае пасляродавае бясплоддзе

Грудное гадаванне можа адкласці вяртанне фертыльнасці  (руск.) ў некаторых жанчын, падаўляючы авуляцыю. Жанчына, якая корміць грудзьмі, можа не мець авуляцыі, або мець яе рэгулярна на працягу ўсяго перыяду лактацыі. Перыяд, у якім авуляцыя адсутнічае, адрозніваецца ў кожнай жанчыны. Гэта лактацыйная аменарэя  (руск.) можа быць выкарыстана ў якасці недасканалай формы натуральнай кантрацэпцыі  (руск.), з больш чым 98 % эфектыўнасці на працягу першых шасці месяцаў пасля нараджэння, калі прысутнічае выключна грудное кармленне па патрабаванні^[152]. Але цалкам магчыма, калі авуляцыя вяртаецца ўжо праз два месяцы пасля нараджэння дзіцяці, нават пры выключным грудным гадаванні і магчыма новая цяжарнасць.

Значэнне для жаночага здароўя

Яніс Розенталс  (руск.). «Маці і дзіця»

Грудное выкормліванне таксама звязана з паменшанай рызыкай некаторых мацярынскіх захворванняў, у тым ліку такіх, як:

• метабалічны сіндром^{[153][154][155]}
• рак малочнай залозы^[156], рак яечніка  (руск.) і карцынома эндаметрыя  (руск.)^{[8][75][157][158]}.
• Пасляродавыя крывацёкі^[134].

Даследаванне 2009 года паказала, што кармленне грудзьмі на працягу па меншай меры 24 месяцаў звязана з 23 % зніжэннем рызыкі развіцця ішэмічнай хваробы сэрца^[159].

Хоць агляд 2007 года для Агенства па даследваннях аховы здароўя і якасці  (англ.) паказваў, што «няма сувязі паміж гісторыяй лактацыі і рыскам астэапарозу»^[75], маці, якія кормяць грудзьмі даўжэй, чым восем месяцаў, атрымліваюць карысць ад ремінералізацыі касцей^[160].

Кормячыя маці, хворыя на цукровы дыябет, маюць патрэбу ў меншай колькасці інсуліну^[161].

Згодна з даследаваннем Універсітэта Мальмё, апублікаваным у 2009 годзе, жанчыны, якія кормяць грудзьмі як мага даўжэй, памяншаюць для сябе рызыку захворвання на рэўматоідны артрыт, чым жанчыны, якія кармілі мала ці не кармілі зусім^[162].

Паводле іспанскіх даследаванняў, апублікаваных у «Journal of Clinical Nursing», кармленне грудзьмі на працягу больш чым шасці месяцаў памяншае ўзровень оэстрагену, абараняе жанчын ад раку грудзей і адтэрміноўвае наступ хваробы на 10 гадоў^[163].

Фінансавыя выгады

Паводле меркавання Амерыканскай акадэміі педыятрыі, кармленне грудзьмі таксама мае перавагі з эканамічнага боку, таму што грудное гадаванне прыводзіць да зніжэння выдаткаў на ахову здароўя. Значна ніжэйшы ўзровень захворванняў у груднога дзіцяці таксама дае бацькам больш часу для ўвагі да братоў і сясцёр немаўляці і іншых сямейных абавязкаў, памяншае бацькоўскую адсутнасць на працы і страчаны прыбытак.

З выкарыстаннем паказчыкаў за 1993 год, было падлічана, што выдаткі на набыццё дзіцячых сумесей на працягу першага года пасля нараджэння складаюць каля $855. На працягу першых 6 тыдняў лактацыі, спажыванне калорый прыкладна аднольнавае для маці, незалежна ад натуральнага ці штучнага спосабу кармлення. Па заканчэнні гэтага тэрміну, спажыванне прадуктаў харчавання і вадкасці ў кормячых маці павялічваецца, але было падлічана, што ў пераліку на калорыі карміць маці, якая корміць грудзьмі, прыкладна ў 2 разы танней, чым купляць малочныя сумесі, што прыводзіць да эканоміі каля $400^[164].

Працяглае грудное выкормліванне

Паўночная Амерыка

Працэнт любога і выключна груднога гадавання па месяцах з моманту нараджэння сярод немаўлят, народжаных у ЗША ў 2008 годзе

Элізабэт Болдуін кажа ў працы «Працяглае грудное гадаванне і закон» (англ.: Extended Breastfeeding and the Law): «Паколькі наша культура мае тэндэнцыі да разгляданне грудзей, як сексуальнага аб’екта, для людзей бывае цяжка зразумець, што грудное выкормліванне з’яўляецца натуральным спосабам выхавання дзяцей»^[165]. У заходніх краінах, такіх як Злучаныя Штаты Амерыкі, Канада і Вялікабрытанія, падоўжанае грудное выкормліванне з’яўляецца актам табу. Цяжка атрымаць дакладную інфармацыю і статыстычныя дадзеныя аб пашырэнні груднога гадавання ў гэтых краінах з-за збянтэжанасці маці^[35]. Маці, якія кормяць даўжэй, чым дазваляе сацыяльная норма часам хаваюць гэты факт ад усіх, акрамя вельмі блізкіх членаў сям’і і сяброў. Гэта называецца «шафавае кармленне» (англ.: closet nursing)^[35]. У даследаванні, апублікаваным у часопісе «Journal of Tropical Pediatrics», 24 % амерыканскіх і канадскіх маці, якія кармілі грудзьмі да 6 месяцаў, адчувалі сацыяльную варожасць у адносінах да іх. Гэта колькасць вырасла да 42 %, калі маці карміла пасля 1 года. Акрамя таго, 10 % маці адчувалі збянтэжанасць, калі іх дзеці з добрымі здольнасцямі да вербальных зносін паведамлялі іншымі, што яшчэ смокчуць малако^[35].

У ЗША кармленне грудзьмі пасля 1 года жыцця лічыцца падоўжаным грудным кармленнем, і ў адрозненне ад рэкамендацый СААЗ, Амерыканская акадэмія педыятрыі  (англ.) заявіла ў 1997 г., што, «Грудное гадаванне павінна працягвацца, па меншай меры, у першы год жыцця і за яго межамі да тых часоў, пакуль на гэта маецца ўзаемнае жаданне маці і дзіцяці»^[8][34].

У Злучаных Штатах у цэлым, у адпаведнасці са справаздачай цэнтраў па кантролі і прафілактыцы захворванняў  (руск.), 43 % дзяцей не знаходзяцца на грудным гадаванні да 6 месяцаў і 22,4 % не знаходзяцца на грудным гадаванні да 12 месяцаў, пры тым, што працягласць кармлення вар’іруецца паміж штатамі^[166].

Працэнт дзяцей у ЗША, якіх кармілі грудзьмі да 6 месяцаў, вырас з 34,2 % у 2000 г. да 43,5 % у 2006 г., а працэнт тых, каго дакармілі на 12 месяцаў, вырасла з 15,7 % у 2000 г. да 22,7 % у 2006 г. Мэтай дзяржаўнай праграмы ЗША Здаровыя людзі 2010  (англ.) было мець не менш за 60 % немаўлят выключна на грудным выкормліванні на працягу 3 месяцаў і 25 % — на працягу 6 месяцаў, але гэтая мэта да гэтага часу не дасягнута^[167].

У Злучаных Штатах у даследаванні, апублікаваным Цэнтрамі па кантролі і прафілактыцы захворванняў паказаў, што 75 % маці пачыналі грудное гадаванне. Тым не менш, да 6 месяцаў гэты паказчык знізіўся да 43 % і было ўсяго 22 % кормячых праз год. Гэты паказчык вар’іраваўся па ўсёй краіне, ад амаль 90 % пачаўшых кармленне грудзьмі ў штаце Юта да 52,5 % у штаце Місісіпі. Закон аховы здароўя  (англ.) ў цяперашні час патрабуе ад працадаўцаў прадастаўляць кормячым маці перапынкі і асабістую прастору, каб карміць сваіх дзяцей^[168].

Вядома некалькі выпадкаў у ЗША, калі дзеці былі аднятыя ад маці, таму што Амерыканскі суд або дзяржаўныя ўстановы выявілі працяглае грудное гадаванне недарэчным.

У 1992 г. у штаце Нью-Ёрк маці страціла права апекі над дзіцем на працягу года. Яна працягвала карміць грудзьмі дзіця ва ўзросце 3 гадоў і паведаміла пра вопыт сексуальнага ўзбуджэння падчас кармлення грудзьмі дзіцяці. Улады забралі дзіця з дому з-за асцярог, што маці можа рабіць сексуальны гвалт дзіцяці. Пазней агенцтва сацыяльных паслуг, якое займалася гэтым выпадкам, паведаміла, што было ўлічана больш абставін справы, але з-за меркаванняў канфідэнцыяльнасці пра іх нельга паведаміць СМІ^[165].

У 2000 г. у Ілінойсе дзіця было вызвалена ад апекі маці пасля таго як суддзя пастанавіў, што дзіця можа пацярпець эмацыйную шкоду ад таго, што яго доўга не адлучаюць ад грудзей. Дзіця было пазней вернута да маці, а суддзя адмяніў заключэнне ў неналежным выкананні абавязкаў^[165].

Органамі сацыяльнай службы ў Каларада 5-гадовае дзіця было адабрана ад маці, таму што яна ўсё яшчэ корміць грудзьмі, але суд абавязаў дзіця вярнуць да сваёй сям’і адразу^[165].

Гвінея-Бісау

У Гвінеі-Бісау, Заходняя Афрыка, сярэдняя працягласць груднога гадавання складае 22,6 месяцаў^[169].

Філіпіны

У Філіпінах правілы і палажэнні Малочнага кодэксу для вытворцаў патрабуюць, што грудное гадаванне варта заахвочваць для немаўлят ва ўзросце да 2 гадоў і болей. Тым жа кодэксам забаронена рэкламаваць дзіцячыя сумесі або заменнікі груднога малака, прызначаныя для немаўлят і маленькіх дзяцей, якім яшчэ не споўнілася 24 месяцы^[170]. На практыцы, аднак, апытанне 2008 года СААЗ, паказала, што ў сярэднім маці на Філіпінах кормяць грудзьмі сваіх немаўлят да 14-месячнага ўзросту, а ў сельскай мясцовасці прыкладна да 17 месяцаў. Амаль 58 % маці, апытаных па ўсёй краіне, кармілі дзяцей да года і 34,2 % — да двух гадоў^[171].

У 2012 г. было аб’яўлена, што ўводзяцца змены ў ранейшыя заканадаўчыя акты, якія звужаюць перыяд прымяненне Малочнага кодэкса, у прыватнасці, памяншаецца тэрмін дзеяння абмежаванняў рэкамендацый супраць ужывання штучных прадуктаў дзіцячага харчавання для дзяцей з ранейшых 36 месяцаў да 6 месяцаў ад моманту нараджэння. Таксама здымаюцца абмежаванні выкарыстання штучных малочных прадуктаў у надзвычайных сітуацыях, напрыклад, гэта тычыцца маці, якія пакутуюць ад інваліднасці, бо цяпер яны могуць карыстацца заменнікамі малака замест прыцягнення іншых жанчын у якасці карміліц.

Заканадаўча ўстаноўлены перыяд для маці, якія кормяць грудзьмі, з аплатнага стаў неаплатным, таксама знята забарона для вытворцаў штучных малочных прадуктаў раздаваць бясплатныя ўзоры іх прадукцыі ў сістэме аховы здароўя^[172][173].

Індыя

У Індыі маці звычайна кормяць грудзьмі, пакуль дзіцяці не споўніцца каля 2-3 гадоў. Каровіна малако даецца ў спалучэнні з грудным малаком, хоць выкарыстанне штучных сумесей таксама пашыраецца^[34].

У лістападзе 2012 г.^[174] Міністэрствам па справах жанчын і развіццю дзяцей  (руск.) разам з ЮНІСЭФ, у якасці тэхнічнага партнёра, была распачата агульнанацыянальная кампанія для прасоўвання выключна груднога выкормлівання дзяцей груднога ўзросту ва ўзросце да шасці месяцаў — адна з серыі кансультатыўных праграм — як частка праграмы інфармавання, накіраванай на выкараненне недаядання ў краіне. Індыйскі акцёр Аамір Хан стаў паслом кампаніі і зняўся ў шматлікіх тэлевізійных сацыяльных роліках.

Беларусь

М. Сеўрук. «Жніво». Паштовая марка Беларусі

У Беларусі з ліку дзяцей, якія дасягнулі ў 2009 г. аднаго года, атрымлівалі грудное малако да 3 месяцаў — 82,6 %, да 6 месяцаў — 57,8 %, да 12 месяцаў — 32,2 %^[175].

У цэлым па краіне адзначаецца станоўчая дынаміка. Па дадзеных ЮНІСЕФ, колькасць дзяцей, якія знаходзіліся на грудным гадаванні да 3 месяцаў, павялічылася з 68,3 % у 2000 г. да 82,6 % у 2009 г. Колькасць дзяцей, якія атрымлівалі матчына малако да 6 месяцаў, вырасла з 38,2 % у 2000 г. да 57,8 % у 2009 г.^[175]

Уплыў падоўжанага груднога выкормлівання на здароўе

Прысцыла Калета (англ.: Priscilla Colletto) заявіла ў працы «Па той бок дзяцінства^{[заўв 1]}: Адносіны з грудным выкормліваннем працягваюцца» (англ.: Beyond Toddlerhood: The Breastfeeding Relationship Continues):

Неспрыяльныя наступствы для здароўя адлучэння дзіцяці ад грудзей да або падчас ранняга дзяцінства добра дакументаваны для краін трэцяга свету, такіх як Гвінея-Бісау, дзе дзеці, якія ўжо не былі на грудным гадаванні ва ўзросце 12-35 месяцаў, мелі ў 3,5 разы больш высокі ўзровень смяротнасці, чым у іх аднагодак, якіх працягвалі карміць грудзьмі[176]

Лоўрэнс Грумер-Строўн (англ.: Dr. Laurence Grummer-Strawn), шырока вядомая ў супольнасцях, якія займаюцца даследаваннямі і прапагандай груднога выкормлівання^[177], заўважыў, што грудное гадаванне з’яўляецца ахоўным супраць дыярэйных захворванняў і іншых інфекцый, і што на грудным гадаванні дзеці ва ўзросце ад 12 да 36 месяцаў у Інданезіі маюць значна большы сярэдні абхват рукі, чым дзеці, адлучаныя ў раннім ўзросце. Ён таксама адзначыў, што захворванне ад недаядання ў грудных інданезійскіх дзяцей сустракаецца на 3-5 % радзей, чым звычайна сустракаецца ў ранне-адлучаных дзяцей. У адным даследаванні, дзеці на штучным выкормліванні часцей ў 2-3 разы хварэлі на значныя захворванні (маюцца на ўвазе сярэдні атыт  (руск.), захворванні ніжніх аддзелаў дыхальнай сістэмы, моцныя ваніты ці дыярэя, і любыя хваробы, якія патрабуюць шпіталізацыі)^[35]. У традыцыйных чалавечых грамадствах, недахоп пажыўных рэчываў, якіх не хапае ў грудным малацэ, такіх як жалеза, цынк, і вітамін B12  (руск.), дапаўняўся праз пераджаванне  (руск.) і кармленне мясам дзяцей^[178][179].

Псіхалагічныя эфекты

Паштовая марка Малдовы да Міжнароднага года сям’і

Дзеці на грудным выкормліванні, якія падраслі, часта пераймаюць маці і «кормяць» сваіх лялек

У працы «Час адвучыць» (англ.: A Time to Wean), Кэці Дэтвайлер  (англ.) гаворыцца, што «заходнія прамыслова развітыя грамадствы могуць кампенсаваць некаторыя (але не ўсё) імуналагічныя перавагі груднога гадавання з дапамогай антыбіётыкаў, вакцын і палепшанай санітарыі. Але фізічнае, пазнавальныя, і эмацыйныя патрэбы маленькага дзіцяці захоўваюцца»^[180]. Многія дзеці, якія былі на грудным гадаванні ў раннія гады дзяцінства, выкарыстоўваць малако ў якасці пяшчотнага, блізкага моманту ў зносінах са сваімі маці^[35]. У ходзе абследавання 152 маці ў 1974 г., 17 % сказалі, што бяспека, якую іх малыя атрымліваюць праз падоўжанае грудное гадаванне, дапамагла ім стаць больш незалежнымі, 14 % сказалі, што пашыранае грудное гадаванне стварыла моцную сувязь паміж маці і дзіцем, і 14,6 % сказалі, што падоўжанае грудное гадаванне ўмацавала іх мацярынскія здольнасці. Чатыры маці сказалі, што яны адчувалі празмерную залежнасць дзіцяці, а адна маці лічыла сваё дзіця бедным людаедам^[35]. Доктар Штайн адзначаў: «Маці ў маёй практыцы, якая карміла грудзямі 2 дзяцей да 2 гадоў, патлумачыла, што яна мае магчымасць даць пільную ўвагу кожнаму дзіцяці некалькі разоў у дзень падчас кармлення грудзьмі. Яе дзеці ведалі, што ў яе заўсёды быў час для такіх момантаў кожны дзень. Гэты час быў таксама важны для маці для адпачынку і рэлаксацыі. Для многіх малых на грудным выкормліванні грудзі выконваюць тую ж функцыю, як любімая коўдра або мяккія цацкі ў забеспячэнні камфорту і пачуцця бяспекі».

Адным з важных пытанняў працяглага груднога гадавання з’яўляецца здольнасць маці і дзіцяці адасобіцца адно ад аднаго. Некаторыя кажуць, што імкненне да працяглага груднога выкормлівання паходзіць ад няздольнасці маці адпусціць сваё дзіця^[34]. Болдуін абвяргае гэтую заяву, бо лічыць дзіця тым суб’ектам, які вырашае тэрміны адлучэння ад грудзей, бо вельмі цяжка прымусіць дзіця да смактання грудзей.

Складанасці груднога выкормлівання

Асноўны артыкул: Складанасці груднога выкормлівання

Вядомы кансультант па грудному выкормліванню Мэры Роўз Талі  (англ.) з 17-дзённым немаўлём.

У той час як грудное гадаванне з’яўляецца натуральнай чалавечай дзейнасцю, цяжкасці і ўскладненні не з’яўляюцца рэдкасцю. Прыкладванне дзіцяці да грудзей як мага хутчэй пасля нараджэння дапамагае пазбегнуць шматлікіх праблем, у тым ліку мастыту  (руск.)^[181]. Палітыка Амерыканскай акадэміі педыятрыі  (англ.) па грудному выкормліванню кажа: «Варта адкласці ўзважванне, вымярэнне, купанне, медыцынскія і прафілактычныя працэдуры, пакуль не адбудзецца першае^{[заўв 2]} кармленне грудзьмі»^[8]. Многія цяжкасці груднога гадавання могуць быць папярэджаны ці вырашаны арганізацыяй працэдур бальніц, наяўнасцю падрыхтаваных акушэрак, лекараў і персаналу бальніцы, а таксама і кансультантаў па кармленню грудзьмі^[182].

Міжнародныя сертыфікаваныя кансультанты па лактацыі

Міжнародныя сертыфікаваныя кансультанты па лактацыі (англ.: International board certified lactation consultants (IBCLCs)) з’яўляюцца выдатным выбарам для дапамогі маці, якія кормяць грудзьмі. IBCLCs з’яўляюцца спецыялістамі ў галіне аховы здароўя, сертыфікаванымі ў сферы лактацыі. Яны працуюць з маці для вырашэння праблем груднога гадавання  (англ.) і навучання сем’яў і спецыялістаў у галіне аховы здароўя аб карысці груднога гадавання. Даследаванні паказваюць, што тэмпы выключна груднога гадавання, а таксама любога груднога гадавання вышэй сярод жанчын, якія мелі дзяцей у лякарнях з IBCLCs сярод персаналу^[183].

Фізіялагічныя абмежаванні для груднога выкормлівання

Ёсць некалькі сітуацый, у якіх грудное гадаванне можа быць шкодным для дзіцяці, у тым ліку інфекцыі ВІЧ і вострае атручванне забруджвальнікамі навакольнага асяроддзя, такімі як свінец^[111]. Інстытут медыцыны паведаміў, што аперацыі на малочнай залозе, у тым ліку грудныя імплантаты або аперацыі па змяншэнню грудзей, зніжае імавернасць таго, што жанчына будзе мець дастатковую колькасць малака для кармлення грудзьмі^[184]. Даследаванні паказваюць, што жанчыны, цяжарнасці якіх з'яўляюцца непажаданымі  (англ.), радзей кормяць грудзьмі сваіх немаўлят^[185].

Бар’еры для груднога гадавання

Большасць маці маюць намер карміць грудзьмі, калі іх дзіця народзіцца. Ёсць шмат рэчаў, якія адбываюцца, якія парушаюць або ўмешваюцца ў гэтыя планы. Вось толькі некаторыя з бар’ераў, з якімі сутыкаюцца жанчыны пры спробе карміць грудзьмі:

• Працэдуры нараджэння — аддзяленне дзіця ад маці, затрымка першага прыкладвання да грудзей, медыкаменты і спосаб родаў — усё перашкаджае натуральнаму грудному выкормліванню. Вялікая колькасць медыцынскіх устаноў не надае дастатковай увагі працэдурам і палітыкам, якія падтрымліваюць асноўныя прынцыпы наладжвання лактацыі^[186];
• Арганізацыя догляду за дзецьмі — аддзяленне ад маці, асобны пакой, выкарыстанне бутэлек і сосак таксама можа перашкодзіць нармальнай арганізацыі груднога выкормлівання. Каля чвэрці ўсіх груднічкоў атрымліваюць штучны дакорм у першыя два дні жыцця^[187];
• Веды і сацыяльная падтрымка:
  • Асабістыя — грудное гадаванне з’яўляецца біялагічнай нормай, але ў адсутнасці вопыту догляду і няньчання жывых дзяцей (г. зн. паводзіннай гісторыі груднога выкормлівання), яно з’яўляецца страчанымі паводзінамі^[188]. Курсы, кнігі і асабістыя кансультацыі (прафесійныя або аматарскія) могуць быць карыснымі. Некаторыя жанчыны не хочуць карміць грудзьмі, таму што яны баяцца, што грудное выкормліванне можа негатыўна паўплываць на знешні выгляд грудзей, хоць «апусканне» ці «правісанне» грудзей  (руск.) могуць вызваць цяжарнасць, старэнне і тытунепаленне. Паводле даследавання, апублікаванага Часопісам эстэтычнай хірургіі  (англ.) ў 2008 г., «ідэя, што грудное выкормліванне можа прывесці да абвісання ці памяншэння грудзей — гэта міф». Даследаванне паказала, што кармленне грудзьмі не аказала ўплыву на жаночыя грудзі, іншыя фактары зрабілі свой уклад у абвісанне, такія як сталы ўзрост маці, колькасць яе цяжарнасцей і яе тытунепаленне. Усе тры фактары могуць прывесці да змянення грудзей, але грудное выкормліванне не было ідэнтыфікавана ў якасці маркера для змены агульнага вонкавага выгляду грудзей^[189].
• Партнёрскія — Партнёры таксама не маюць ведаў па грудным гадаванні і не ўпэўненыя, якую ролю могуць адыгрываць у грудным выкормліванні.
• Медперсанал — Урачы і малодшы медыцынскі персанал маюць мала ведаў пра лактацыю і падтрымку груднога выкормлівання. Адным з асноўных пунктаў у «Звароце да галоўнага хірурга ЗША  (англ.) па дзеяннях у падтрымку груднога выкормлівання» з’яўляецца дапамога па навучанню медперсаналу па пытаннях груднога гадавання і груднога выкормлівання^[190]. Даследванні паказваюць, што жанчыны часта маюць патрэбу ў падобнай інфармацыі і падтрымцы, але гэта патрэба часта застаецца незадаволенай^[188].
• Працаўладкаванне — Вяртанне да працы з’яўляецца найбольш распаўсюджанай прычынай спынення груднога гадавання^[191]. Дэкрэтны адпачынак  (руск.) у ЗША вагаецца ў шырокіх межах, нягледзячы на Закон аб адпачынку па сямейных і медыцынскіх абставінах 1993 года  (англ.), які забяспечвае большасць працуючых маці ва ўзросце водпускам працягласцю не менш 12 тыдняў. Многія маці вымушаны браць неаплатны адпачынак на працы, а большасць не выкарыстоўваюць гарантаваны тэрмін у поўныя дванаццаць тыдняў. Мужчыны таксама могуць выкарыстоўваць дадзены водпуск пры нараджэння ці ўсынаўленні дзіцяці. Працягласць дэкрэтнага адпачынку шырока вар’іруюцца па штатах. Па выніках апошніх даследаванняў арганізацыі Save the Children  (руск.) розных заканадаўчых асаблівасцей па прадастаўленні адпачынкаў па мацярынству, у тым ліку права рабіць перапынкі на кармленні ў час працы, і іншыя індыкатараў быў створаны рэйтынг 36 прамысловых краін, які паказвае адносіны да падтрымкі груднога выкормлівання і жанчын, якія кормяць грудзьмі. Нарвегія паказала найлепшыя вынікі, а Злучаныя Штаты Амерыкі трапілі на апошняе месца^[192].
• Дрэнны захоп, выкліканы няправільным пазіцыянаваннем дзіцяці на грудзях або дэфектамі развіцця ў ротавай поласці дзіцяці, можа выклікаць моцны боль у маці, і тым самым перашкодзіць грудному выкормліванню. Гэтыя праблемы, як правіла, можна выправіць (шляхам паўторнага прыкладвання або сімптамальным лячэннем дэфектаў). Адным з самых распаўсюджаных фізічных дэфектаў, якія перашкаджаюць правільнаму захопу, з’яўляецца кароткая вуздэчка языка  (англ.)^[193], яна вырашаецца хірургічным лячэннем^[194].

Сацыялагічныя фактары

«Famille d’un Chef Camacan se préparant pour une Fête» («Сям’я правадыра камаканаў рыхтуецца да святкавання»). Жан-Батыст Дэбрэ паказвае жанчыну, якая корміць дзіця грудзьмі.

Даследчыкі выявілі некалькі сацыяльных фактараў, якія карэлююць з адрозненнямі ў распаўсюджанні і працягласці груднога гадавання сярод маці. Раса, этнічныя адрозненні, сацыяльна-эканамічны статус і іншыя фактары, як было паказана, уплываюць на выбар маці, ці карміць грудзьмі сваё дзіця і як доўга гэта працягваць. Нядаўняе даследаванне паказала, што ў сярэднім жанчыны, якія кармілі грудзьмі сваіх немаўлят мелі больш высокі ўзровень адукацыі, былі старэйшымі па ўзросту і, хутчэй за ўсё, былі белай расы^[187]. Прычыны ўпарта нізкіх тэмпаў груднога гадавання сярод афра-амерыканскіх жанчын ЗША не так зразумелыя, але занятасць можа гуляць ролю. Афра-амерыканскія жанчыны, як правіла, жадаюць вярнуцца на працу раней пасля родаў, чым белыя жанчыны, і яны, хутчэй за ўсё, працуюць ва ўмовах, якія не падтрымліваюць грудное гадаванне. Хоць даследаванні паказалі, што вяртанне да працы звязана з больш раннім спыненнем груднога выкормлівання, спрыяльныя ўмовы працы могуць прыпыніць ці замарудзіць гэты працэс і дазволіць маці карміць грудзьмі больш доўгі час^[187].

Даследаванні Дэбары Дзі выявілі, што жанчыны і дзеці, якія маюць права на ўдзел у Спецыяльнай дадатковай праграме харчавання для жанчын, немаўлят і дзяцей у ЗША (WIC)  (руск.), былі ў ліку тых, хто радзей пачынае грудное гадаванне. Узровень даходу можа таксама спрыяць таму, што жанчыны спыняюць кармленне грудзьмі раней. Больш высока адукаваныя жанчыны маюць больш шанцаў мець доступ да інфармацыі пра цяжкасці з грудным кармленнем, што дазваляе ім працягваць кармленне грудзьмі праз цяжкасці, а не адлучаць дзяцей занадта рана. Магчымасць мець больш доўгі пасляродавы перапынак а таксама спалучаць выхад на працу і працягванне кармленняў спрыяе больш доўгім тэрмінам ад нараджэння дзіцяці да яго адлучэння ад грудзей. Жанчыны з нізкім узроўнем даходаў маюць больш шанцаў на непажаданыя цяжарнасці^[187], а маці, чые цяжарнасці з’яўляюцца непажаданымі, менш імаверна стануць карміць грудзьмі сваіх немаўлят^[185].

Грудное кармленне на публіцы

Асноўны артыкул: Грудное кармленне на публіцы

Жанчына корміць сваё дзіця на канферэнцыі па падтрымцы груднога выкормлівання ў Іспаніі

Грудное кармленне ў грамадскіх месцах  (англ.) забаронена заканадаўствам некаторых краін, не разглядаецца законам у іншых і абсалютна законнае як на публіцы, так і на працоўным месцы ў трэціх. Але нават там, дзе публічнае грудное выкормліванне законна, некаторыя маці могуць карміць грудзьмі на публіцы неахвотна^[195][196], а некаторыя староннія людзі могуць быць супраць такой практыкі^[197].

Здараліся выпадкі, калі ўласнікі памяшканняў ці людзей, якія прысутнічалі там, пярэчылі ці забаранялі грудное кармленне. У некаторых выпадках маці проста выходзілі; у іншых выпадках, калі закон, які гарантуе права карміць, быў парушаны, адбывалася юрыдычнае рэгуляванне. Часам кампанія прыносіла прабачэнні пасля інцыдэнту^[198]. У апошні час, калі здараліся такія выпадкі, кормячыя маці арганізоўвалі пратэсты. Яны збіраліся і ладзілі «карміцельныя флэшмобы» з адначасовым прыкладваннем да грудзей сваіх дзяцей у тым памяшканні, дзе кармленне спрабавалі забараніць.

Знак, які паказвае на прастору для прыватнага кармлення ў музеі

У 2006 г. рэдактары амерыканскага часопіса «Babytalk  (руск.)» атрымалі шмат скарг ад чытачоў пасля размяшчэння на вокладцы жнівеньскага нумара дзіцяці, якое кормяць з голых грудзей. Нягледзячы на тое, сасок мадэлі не быў паказаны, чытачы, многія з якіх самі з’яўляюцца маці, пісалі, што вобраз быў «непрыстойны». У наступным апытанні чвэрць з 4000 чытачоў, якія адгукнуліся, аднесліся да вокладкі адмоўна. Рэдактар часопіса Сьюзан Кэйн адкаментавала: «У амерыканцаў у гэтым месцы велізарная пурытанская праслойка».

У ходзе апытання праведзенага ў 2004 г. Амерыканскай дыетычнай асацыяцыі  (англ.) 43 % з 3719 апытаных палічыла, што жанчыны, павінны мець права карміць грудзьмі ў публічных месцах^[199].

У некаторых грамадскіх месцах і на працоўных месцах ствараюцца пакоі для маці, каб можна было пакарміць дзіця з захаваннем сваёй прыватнасці.

Стыгматызацыя груднога выкормлівання

Успрыманне грудзей як сексуальнага аб’екта

Негатыўнае ўспрыманне груднога кармлення ў сацыяльных умовах прывяло некаторых жанчын адчуваць дыскамфорт падчас кармлення грудзьмі ў грамадскіх месцах^[200]. Хаця многія жанчыны атрымліваюць адукацыю пра карысць для здароўя груднога гадавання, менш чым 25 % выбіраюць карміць грудзьмі сваіх дзяцей. Заходняе грамадства мае тэндэнцыю думаць пра грудзі ў сексуальным плане, а не пра іх асноўныя біялагічныя мэты — даваць харчаванне для грудных дзяцей^[201]. Сексуальны вобраз грудзей прымушае многіх выдаваць неспрыяльныя рэакцыі на грудное гадаванне, таму што людзі не любяць звязваць кармленне дзіцяці з сексуальным задавальненнем. Наступствы сексуалізацыі грудзей у заходняй культуры прывялі да таго, што жанчыны адчуваюць збянтэжанасць не толькі ад кармлення грудзьмі ў грамадскіх месцах, але і ў прыватных месцах^[195]. Абмежаванні ў месцах, у якіх жанчыны могуць карміць грудзьмі, а таксама негатыўныя культурныя канатацыі, звязаныя з грудным кармленнем, могуць адыграць пэўную ролю ў колькасці часу, які жанчына будзе карміць грудзьмі^[202]. Канчатковым вынікам з’яўляецца часты выпадак, калі жанчына адмаўляецца ад груднога гадавання і пераходзіць да бутэлькі^[195].

Грамадства бачыць у паказванні грудзей сексуальнае дзеянне і не прымае грудное гадаванне на публіцы па большай частцы^[203]. Да з’яўлення бутэлек і штучных сумесей традыцыйным выхадам раней было выкарыстанне карміцелькі ў сітуацыі, калі маці не магла карміць грудзьмі сваё дзіця^[204]. У 1800-х гг., аднак, на выкарыстанне карміцелек глядзелі пагардліва і штучнае гадаванне было прыкметай багацця і статусу^[204].

Матчына пачуццё віны і сораму

Л. Лерміт  (англ.). «Плата зборшчыкам ураджаю», 1882

Даследаванні паказалі, што матчына пачуццё віны і сораму часта звязана з тым, якім чынам маці корміць сваё дзіця. Гэтыя эмоцыі з’яўляюцца вынікам няздольнасці дасягнення ідэалізаванага паняцця аб тым, што значыць быць добрай маці. Калі маці з рознымі дзецьмі выкарыстоўвалі і штучнае, і грудное выкормліванні, яны часта адчуваюць сорам і/або пачуццё віны па розных прычынах. Маці, якія кормяць сваіх дзяцей з бутэлькі могуць адчуваць, што яны няўдачнікі з грудным гадаваннем^[205]. З іншага боку, маці, якія кормяць грудзьмі, могуць адчуваць на сабе грамадскі ўплыў падчас кармлення ў грамадскіх месцах з-за сексуальных канатацый, звязаных з грудзьмі. Яны таксама могуць асцерагацца эмацыйных выпадаў за адкрытыя грудзі. Некаторыя могуць убачыць грудное гадаванне ў якасці «непрыстойнага, агіднага, жывёльнага, сексуальнага, і нават, магчыма, заганнага акта»^[201]. У адказ на непрыманне груднога выкормлівання з боку грамадства, яго прыхільнікі выкарыстоўваюць масавыя кармленні, каб паказаць іншым, што не павінна быць ніякай ганьбы ў кармленні грудзьмі ў грамадскіх месцах^[200]. Аднак яны не могуць перамагчы сорам, які жанчына можа адчуваць, калі яна не можа карміць грудзьмі і павінна карыстацца бутэлькамі для штучных сумесей ці сцэджанага малака, каб падсілкаваць сваё дзіця. Ганьба не павінна выкарыстоўвацца ў якасці інструмента для прапаганды груднога гадавання, а жанчыны павінны мець магчымасць індывідуальна вызначаць, што ёсць добрая маці. Замест таго, каб засяродзіцца на выбары жанчыны, які яна робіць у выбары спосабу кармлення, трэба рабіць акцэнт на прадастаўленні жанчынам ведаў пра перавагі груднога гадавання, а таксама навыкі рашэння праблем для жанчын, якія могуць сутыкнуцца з цяжкасцямі^[205].

Мабільнасць груднога малака

Культурная традыцыя заходняга грамадства не заўсёды апраўдвае кармленне грудзьмі ў грамадскіх месцах^[200]. Па дадзеных аднаго даследавання, апублікаванага ў часопісе Амерыканскай дыетычнай асацыяцыі, больш за палавіну людзей, якія прагаласавалі, лічыць, што жанчынам нельга дазваляць карміць грудзьмі ў грамадскіх месцах. Гэта даследаванне пацвярджае вынікі папярэдніх даследаванняў, якія паказваюць, што амерыканцы не хочуць бачыць грудзі на публіцы. Такім чынам, стыгма  (руск.), звязаная з грудным кармленнем у грамадскіх месцах можа прыводзіць бацькоў да пошукаў альтэрнатывы грудному гадаванню, нават калі яна будзе не самым лепшым выбарам для дзіцяці і яго здароўя^[206]. Раней існавала толькі два варыянты кармлення грудных дзяцей: грудное і штучнае выкормліванне. З увядзеннем штучных сумесей у якасці навукова даказанага спосабу выкормлівання немаўлят, многія людзі сталі аддаваць перавагу ім перад грудным малаком. Штучнае выкормліванне для некаторых больш прывабнае з-за зручнасці і магчымасці кармлення дзяцей іншымі людзьмі акрамя маці^[207]. Пры разглядзе вынаходкі штучных сумесей з біякультурнага погляду, можна было б таксама ўбачыць гэта дасягненне навукі як спосаб, якім заходняя культура адаптуецца да негатыўных культурных уяўленняў груднога гадавання ў грамадскіх месцах^[206]. У адказ на негатывізм у дачыненні да груднога гадавання, Ла Лечэ Ліга пачала прапагандысцкі рух за грудное гадаванне, закліканы інфармаваць грамадскасць пра кароткатэрміновыя і доўгатэрміновыя перавагі груднога выкормлівання як для маці, так і дзіцяці. З увядзеннем малакаадсосаў прыйшоў «трэці варыянт», які прынёс перавагі мабільнасці штучных сумесей і карысць для здароўя груднога гадавання. Гэта дазволіла маці пакідаць дзяцей з іншымі людзьмі на некаторы час пры захаванні груднога выкормлівання^[207].

Роля маркетынгу

Існуе супрацьстаянне груднога малака са штучнымі сумесямі  (англ.) з-за маркетынгу апошняга, у прыватнасці, трэба разглядаць пытанне, як рэклама заменнікаў жаночага малака ўплывае на адукацыю маці ў краінах Трэцяга Свету  (руск.) і іх разумення (ці яго адсутнасці) карысці для здароўя груднога гадавання^[208]. Найбольш вядомым інцыдэнтам у гэтым супрацьстаянні з’яўляецца Байкот Nestlé  (руск.), які быў распачаты ў 1970-х гг. і падтрымлівацца сусветна вядомымі асобамі і міжнароднымі групамі па гэты дзень^[209][210].

У 1981 г. Сусветная асамблея аховы здароўя  (руск.) прыняла рэзалюцыю WHA34.22, якая ўключала Міжнародны збор правіл па збыце заменнікаў груднога малака  (руск.). Пасля з’явілася Дэкларацыя Іначэнці, прынятая дзеячамі СААЗ і ЮНІСЕФ у жніўні 1990 г. для аховы, прапаганды і падтрымкі груднога кармлення^[211].

У 2013 г. артыкул у брытанскай «The Guardian» паведаміў, што Sarihusada  (індан.), даччыная кампанія Danone  (руск.), забяспечвала падарункамі акушэрак у Інданезіі, якія маглі ўключаць тэлевізары, але часцей прадстаўлялі сабой прадметы, патрэбныя ў іх практыцы, напрыклад, прыборы для электраміястымуляцыі  (руск.) ці небулайзеры  (руск.). Sarihusada мела таксама і законныя сувязі, у тым ліку і фінансавыя, з інданезійскімі медыкамі, якія ладзілі семінары для акушэрак. Акрамя таго, кампанія спансіруе прафесійныя арганізацыі і канферэнцыі, а таксама фельчарска-акушэрскія ўзнагароды, якія ўручае Міністэрства правоў і магчымасцей жанчын і абароны дзяцей Інданезіі  (індан.). У адным выпадку, апісаным у гэтым артыкуле, маці двухмесячнай дачкі хвалявалася тым, што прымае кантрацэптывы, якія шкодзяць малаку. Яе акушэрка пагадзілася і дала ёй бясплатны ўзор дзіцячай сумесі. Гэта сямейства зараз пераводзіць 50 % свайго сямейнага бюджэту на штучнае харчаванне для аднаго дзіцяці. У артыкуле падымаецца пытанне пра тыя сем’і з нізкімі даходамі, якія часам разводзяць сумесь павялічанай колькасцю вадкасці, каб зэканоміць на кошце, павялічваючы рызыку, што іх дзіця стане недаядаць. Акрамя таго, шматлікія сем’і не маюць надзейнага доступу да чыстай вады. Інданезійскі педыятр заявіў, што многія з дзетак, якіх кармілі штучна, будуць пакутаваць ад недаядання і дыярэі, а некаторыя з гэтых дзяцей памруць^[212].

Адзенне для кармлення

Кармленне ў спецыяльным бюстгалтары

Леанарда да Вінчы. «Мадонна Літа» (бачна кашуля са спецыяльнымі прарэхамі для кармлення)

Луіс дэ Маралес. «Марыя з Дзіцем» (бачны сіметрычны сакрэт кармлення)

Існуюць спецыяльнае адзенне і бялізна для кормячых маці. Як вопратка, так і бялізна для кармлення сканструяваная такім чынам, што для кармлення адкрываецца толькі невялікая частка грудзей, дастатковая для прыкладання малога. У выпадку адзення (футболкі, тунікі, сукенкі і інш.) грудзі, жывот і спіна маці застаюцца закрытымі, што дазваляе захаваць цяпло. У такой вопратцы існуюць розныя варыянты забеспячэння доступу да грудзей («сакрэты кармлення»)^[213]. Адзенне можа быць дапоўнена часткова прышытай дэталлю, якой можна прыкрыць аголеныя грудзі ў час кармлення.

Бюстгалтары для кармлення  (англ.) робяцца са зручнай натуральнай тканіны і шырокімі шлейкамі на плячах для большага камфорту. Яны распрацаваны для падтрымкі грудзей павялічанага памеру пад час кармлення грудзьмі, могуць мець магчымасць рэгуліроўкі чашак, каб можна было крыху мяняць іх памер пры ваганні памеру грудзей у цяжарных і кормячых жанчын. Такая бялізна спрашчае кармленне грудзьмі дзякуючы выкарыстанню клапанаў або ўставак з тканіны, якія аднімаюцца і адцягваюцца ўніз або ў бок і агаляюць сасок і арэолу^[214]. Костачкі не рэкамендуюцца для такіх бюстгальтараў, бо могуць перашкаджаць патоку малака і выклікаць лактастаз ці мастыт. У некаторых варыянтах прымяняецца эластычная тканіна, якая дазваляе жанчыне адцягнуць увесь бюстгальтар у бок для аблягчэння кармлення^[215].

Заўвагі

1. у арыгінале маецца на ўвазе перыяд, які ў англамоўнай літаратуры называюць „Toddlerhood“ — узрост ад года да трох.
2. Маецца на ўвазе самае першае кармленне пасля родаў.

Крыніцы

1. Информация для женщин и не только для женщин !(недаступная спасылка)
2. Schiebinger, Londa (1993). Nature’s Body. Gender in the Making of Modern Science. Boston: Beacon Press. page 68
3. Nathoo, Tasnim; Ostry, Aleck (2009). The One Best Way?: Breastfeeding History, Politics, and Policy in Canada. Wilfrid Laurier Univ. Press. ISBN 978-1-55458-171-9.
4. Ramsay DT, Kent JC, Owens RA, Hartmann PE. (February 2004). "Ultrasound imaging of milk ejection in the breast of lactating women". Pediatrics. 113 (22): 361–367. PMID 14754950.
5. Mothers and Children Benefit from Breastfeeding (нявызн.). Womenshealth.gov (27 лютага 2009). Архівавана з першакрыніцы 16 сакавіка 2009. Праверана 20 снежня 2013.
6. Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen LA (August 1993). "Maternal weight-loss patterns during prolonged lactation". Am. J. Clin. Nutr. 58 (2): 162–6. PMID 8338042.
7. Fisher D. Social drugs and breastfeeding (нявызн.)(недаступная спасылка). Queensland, Australia: Health e-Learning (1 лістапада 2006). Архівавана з першакрыніцы 27 лістапада 2018. Праверана 21 снежня 2013.
8. Gartner LM, et al Breastfeeding and the use of human milk // Pediatrics. — 2005. — В. 115. — № 2. — С. 496–506. — DOI:10.1542/peds.2004-2491
9. Nutrition in the First 1,000 Days: State of the World’s Mothers, 2012 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 мая 2012. Праверана October 26, 2013.
10. Kramer MS, Kakuma R (2002). Kramer, Michael S (рэд.). "Optimal duration of exclusive breastfeeding". Cochrane Database Syst Rev (1): CD003517. doi:10.1002/14651858.CD003517. PMID 11869667.
11. Baker R (2003). "Human milk substitutes. An American perspective". Minerva Pediatr. 55 (3): 195–207. PMID 12900706.
12. Agostoni C, Haschke F (June 2003). "Infant formulas. Recent developments and new issues". Minerva Pediatr. 55 (3): 181–94. PMID 12900705.
13. Awatef M, Olfa G, Imed H, et al. (March 2010). "Breastfeeding reduces breast cancer risk: a case-control study in Tunisia". Cancer Causes Control. 21 (3): 393–7. doi:10.1007/s10552-009-9471-3. ISSN 0957-5243. PMID 19921444.
14. http://apps.who.int/gb/archive/pdf_files/WHA54/ra54id4.pdf
15. https://web.archive.org/web/20090518052526/http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA58/WHA58_32-ru.pdf
16. http://www.llli.org/docs/Outcomes_of_breastfeeding_June_2007.pdf Архівавана 26 мая 2013.
17. Глобальная стратегия по кормлению детей грудного и раннего возраста / Всемирная организация здравоохранения. — Женева, 2003.
18. Widström AM, Wahlberg V, Matthiesen AS, et al. (March 1990). "Short-term effects of early suckling and touch of the nipple on maternal behaviour". Early Hum. Dev. 21 (3): 153–63. doi:10.1016/0378-3782(90)90114-X. PMID 2311552.
19. Breastfeeding Benefits: How They Add Up | Breastfeeding Basics
20. Early skin-to-skin contact for mothers and their healthy newborn infants
21. Breastfeeding Frequency from California Pacific Medical Center. Retrieved June 2012.
22. Marasco L (Apr–May 1998). "Common breastfeeding myths". Leaven. 34 (2): 21–24. Архівавана з арыгінала 6 ліпеня 2009. Праверана 2009-09-21.
23. Pope Francis encourages mothers to breastfeed — even in the Sistine Chapel | World news | The Guardian
24. Proper positioning and latch-on skills (нявызн.). AskDrSears.com (2006). Праверана 24 верасня 2008.
25. Staff, Healthwise.. Breast-feeding: Learning how to nurse (нявызн.). Праверана 17 чэрвеня 2009.
26. Natural Birth and Baby Care.com Архівавана 5 чэрвеня 2010.
27. Breastfeeding Guidelines (нявызн.)(недаступная спасылка). Rady Children's Hospital San Diego. Архівавана з першакрыніцы 23 чэрвеня 2004. Праверана 4 сакавіка 2007.
28. Paul I, Lehman E, Hollenbeak C, Maisels M (2006). "Preventable newborn readmissions since passage of the Newborns' and Mothers' Health Protection Act". Pediatrics. 118 (6): 2349–58. doi:10.1542/peds.2006-2043. PMID 17142518.
29. World Health Organization. (2003). Global strategy for infant and young child feeding (PDF). Geneva, Switzerland: World Health Organization and UNICEF. ISBN 92-4-156221-8. Праверана 2009-09-20.
30. WHO | Breastfeeding (англ.)
31. Breastfeeding: Data: Report Card 2012: Outcome Indicators | DNPAO | CDC (англ.)
32. Douglas Quenqua (March 25, 2013). "Infants Are Fed Solid Food Too Soon, C.D.C. Finds". The New York Times. Праверана March 25, 2013.
33. Baldwin, Elizabeth N. (2001). "Extended Breastfeeding and the Law". Breastfeeding Abstracts. 20 (3): 19–20.
34. Stein MT, Boies EG, Snyder D (2004). "Parental concerns about extended breastfeeding in a toddler". J Dev Behav Pediatr. 25 (5 Suppl): S107–11. PMID 15502526.
35. Reamer SB, Sugarman M (1987). "Breastfeeding Beyond Six Months: Mothers' Perceptions of the Positive and Negative Consuquences". Journal of Tropical Pediatrics. 33 (2): 93–7. doi:10.1093/tropej/33.2.93. PMID 3586100.
36. zviazda.by
37. Myers GJ, Thurston SW, Pearson AT, Davidson PW, Cox C, Shamlaye CF, Cernichiari E, Clarkson TW (2009). "Postnatal exposure to methyl mercury from fish consumption: a review and new data from the Seychelles Child Development Study". Neurotoxicology. 30 (3): 338–49. doi:10.1016/j.neuro.2009.01.005. PMC 2743883. PMID 19442817.
38. Little RE, Anderson KW, Ervin CH, Worthington-Roberts B, Clarren SK (1989). "Maternal alcohol use during breast-feeding and infant mental and motor development at one year". NEJM. 321 (7): 425–30. doi:10.1056/NEJM198908173210703. PMID 2761576.
39. Дыета пры грудным гадаванні
40. Howard CR, Lawrence RA (1998). "Breast-feeding and drug exposure". Obstet Gynecol Clin North Am. 25 (1): 195–217. doi:10.1016/S0889-8545(05)70365-X. PMID 9547767.
41. Sun Y, Irie M, Kishikawa N, Wada M, Kuroda N, Nakashima K (2004). "Determination of bisphenol a in human breast milk by HPLC with column-switching andfluorescence detection". Biomedical Chromatography. 18 (8): 501–507. doi:10.1002/bmc.345. PMID 15386523.
42. Ye X, Kuklenyik Z, Needham LL, Calafat AM (2006). "Measuring environmental phenols and chlorinated organic chemicals in breast milk using automated on-line column-switching–high performance liquid chromatography–isotope dilution tandem mass spectrometry". Journal of Chromatography B. 831 (1–2): 110–115. doi:10.1016/j.jchromb.2005.11.050. PMID 16377264.
43. Weight gain (growth patterns) (нявызн.). AskDrSears.com. Праверана 3 красавіка 2007.
44. Swagerty DL, Walling AD, Klein RM (May 2002). "Lactose intolerance". Am Fam Physician. 65 (9): 1845–50. PMID 12018807. Архівавана з арыгінала 4 ліпеня 2008. Праверана 9 ліпеня 2014.
45. Bulhões AC, Goldani HA, Oliveira FS, Matte US, Mazzuca RB, Silveira TR (2007). "Correlation between lactose absorption and the C/T-13910 and G/A-22018 mutations of the lactase-phlorizin hydrolase (LCT) gene in adult-type hypolactasia". Brazilian Journal of Medical and Biological Research. 40 (11): 1441–6. doi:10.1590/S0100-879X2007001100004. PMID 17934640.
46. Daws, Dilys (August 1997). "The perils of intimacy: Closeness and distance in feeding and weaning". Journal of Child Psychotherapy. 23 (2): 179–199. doi:10.1080/00754179708254541.
47. U.S. Food and Drug Administration. FDA moves to end use of bromocriptine for postpartum breast engorgement (нявызн.) (17 жніўня 1994). Архівавана з першакрыніцы 23 снежня 2007. Праверана 22 верасня 2009.
48. Breastmilk: Colostrum, Foremilk and Hindmilk Архівавана 29 чэрвеня 2008. (англ.)
49. Coutsoudis A, Pillay K, Kuhn L, Spooner E, Tsai WY, Coovadia HM (February 2001). "Method of feeding and transmission of HIV-1 from mothers to children by 15 months of age: prospective cohort study from Durban, South Africa". AIDS. 15 (3): 379–87. doi:10.1097/00002030-200102160-00011. PMID 11273218. Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 4 мая 2013. Праверана 2 мая 2014.
50. Coovadia HM, Rollins NC, Bland RM, et al. (March 2007). "Mother-to-child transmission of HIV-1 infection during exclusive breastfeeding in the first 6 months of life: an intervention cohort study". Lancet. 369 (9567): 1107–16. doi:10.1016/S0140-6736(07)60283-9. PMID 17398310.
51. Coutsoudis A, Pillay K, Spooner E, Kuhn L, Coovadia HM (August 1999). "Influence of infant-feeding patterns on early mother-to-child transmission of HIV-1 in Durban, South Africa: a prospective cohort study. South African Vitamin A Study Group". Lancet. 354 (9177): 471–6. doi:10.1016/S0140-6736(99)01101-0. PMID 10465172.
52. Iliff PJ, Piwoz EG, Tavengwa NV, et al. (April 2005). "Early exclusive breastfeeding reduces the risk of postnatal HIV-1 transmission and increases HIV-free survival". AIDS. 19 (7): 699–708. doi:10.1097/01.aids.0000166093.16446.c9. PMID 15821396. Архіўная копія (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 5 мая 2013. Праверана 2 мая 2014.
53. Iwinski S (2006). "Is Weighing Baby to Measure Milk Intake a Good Idea?". LEAVEN. 42 (3): 51–3. Архівавана з арыгінала 2 красавіка 2007. Праверана 2007-04-08.
54. LLLI | How can I tell if my baby is getting enough milk? Архівавана 7 сакавіка 2013. (англ.)
55. What are the LLLI guidelines for storing my pumped milk? (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 1 ліпеня 2014. Праверана 14 мая 2014.
56. Hanna N; Ahmed K; Anwar N; Petrova A; M Hiatt M; Hegyi T (November 2004). "Effect of storage on breast milk antioxidant activity". Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed. 89 (6). BMJ Publishing Group Ltd: F518–20. doi:10.1136/adc.2004.049247. PMC 1721790. PMID 15499145.
57. Maximizing Milk Production with Hands On Pumping (нявызн.).
58. Arlene Eisenberg (1989). What to Expect the First Year. Workman Publishing Company. ISBN 0-89480-577-0.
59. Sears, Dr. W. Ask Dr. Sears: Leaving Baby for Vacation (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 27 лютага 2013. Праверана 16 мая 2014.
60. Spatz D (2006). "State of the science: use of human milk and breast-feeding for vulnerable infants". J Perinat Neonatal Nurs. 20 (1): 51–5. doi:10.1097/00005237-200601000-00017. PMID 16508463.
61. Tully DB, Jones F, Tully MR (2001). "Donor milk: what's in it and what's not". J Hum Lact. 17 (2): 152–5. doi:10.1177/089033440101700212. PMID 11847831.(недаступная спасылка)
62. Breast Milk, Breastmilk, Breastfeeding, Breast Feeding — Rehydration Project (англ.)
63. Grunberg R (1992). "Breastfeeding multiples: Breastfeeding triplets". New Beginnings. 9 (5): 135–6. Архівавана з арыгінала 12 кастрычніка 2004. Праверана 20 мая 2014.
64. Australian Breastfeeding Association: Breastfeeding triplets, quads and higher Архівавана 11 кастрычніка 2007.
65. Association of Radical Midwives: Breastfeeding triplets Архівавана 20 кастрычніка 2007.
66. Все о кормлении тандемом на сайте Ла Лече Лиги Архівавана 2 снежня 2008. (руск.)
67. Flower H (2003). Adventures in Tandem Nursing: Breastfeeding During Pregnancy and Beyond. La Leche League International. ISBN 978-0-912500-97-3.
68. Alcorn K (2004-08-24). "Shared breastfeeding identified as new risk factor for HIV". aidsmap  (англ.). Праверана 2007-04-10.
69. Guardian Unlimited: Not your mother’s milk
70. Джэніфер Баўмгарднер  (англ.), Breast Friends, Babble, 2007
71. Relactation. A review of experience and recommendations for practice / World Health Organization. — Geneva, 1998. Архівавана 29 ліпеня 2012.
72. Slome C. (Лістапад 1956). "Non-puerperal lactation in grandmothers". Journal of Pediatrics. 49 (5): 550–552. PMID 13368016.
73. Hornmann E. Breastfeeding an adopted baby and relactation. 2006
74. Media Release Breastfeeding an Adopted Baby and Relactation are Possible! Архівавана 31 снежня 2010.
75. Ip S, Chung M, Raman G, et al. (April 2007). "Breastfeeding and maternal and infant health outcomes in developed countries". Evid Rep Technol Assess (Full Rep) (153): 1–186. ISBN 978-1-58763-242-6. PMID 17764214.
76. Horta BL, Bahl R, Martines JC, Victora CG (2007). Evidence on the long-term effects of breastfeeding: systematic reviews and meta-analyses (PDF). Geneva, Switzerland: World Health Organization. ISBN 978-92-4-159523-0. Праверана 2010-04-05.
77. Lucas A, Cole TJ (1990). "Breast milk and neonatal necrotising enterocolitis". Lancet. 336 (8730): 1519–23. doi:10.1016/0140-6736(90)93304-8. PMID 1979363.
78. Kull I, Wickman M, Lilja G, Nordvall S, Pershagen G Breast feeding and allergic diseases in infants-a prospective birth cohort study // Arch Dis Child. — 2002. — В. 87. — № 6. — С. 478-81.
79. [W H Oddy, senior research officer http://www.bmj.com/cgi/content/full/319/7213/815 Asthma BMJ 1999]
80. [Oddy 2004 Czasopismo of Asthma 2004 Sept. http://jhl.sagepub.com/cgi/content/abstract/19/3/250 Архівавана 29 чэрвеня 2010. A review of the effects of breastfeeding on respiratory infections, atopy, and childhood asthma]
81. Fort P, Moses N, Fasano M, Goldberg T, Lifshitz F Breast and soy-formula feedings in early infancy and the prevalence of autoimmune thyroid disease in children // J Am Coll Nutr. — 1990. — В. 9. — № 2. — С. 164-7.
82. Akobeng A, Ramanan A, Buchan I, Heller R Effect of breast feeding on risk of coeliac disease: a systematic review and meta-analysis of observational studies // Arch Dis Child. — 2006. — В. 91. — № 1. — С. 39–43.
83. Rigas A, Rigas B, Glassman M, Yen Y, Lan S, Petridou E, Hsieh C, Trichopoulos D Breast-feeding and maternal smoking in the etiology of Crohn's disease and ulcerative colitis in childhood // Ann Epidemiol. — 1993. — В. 3. — № 4. — С. 387-92.
84. Pratt H Breastfeeding and eczema // Early Hum Dev. — 1984. — В. 9. — № 3. — С. 283-90.
85. «Gastroenteritis». Merck Manuals Online Medical Library. 1 February 2003. Retrieved 21 November 2006.
86. Jacobsson L, Jacobsson M, Askling J, Knowler W Perinatal characteristics and risk of rheumatoid arthritis // BMJ. — 2003. — В. 326. — № 7398. — С. 1068–9.
87. Hanson LA, Söderström T (1981). "Human milk: Defense against infection". Prog. Clin. Biol. Res. 61: 147–59. PMID 6798576.
88. Van de Perre P (July 2003). "Transfer of antibody via mother's milk". Vaccine. 21 (24): 3374–6. doi:10.1016/S0264-410X(03)00336-0. PMID 12850343.
89. Jackson KM, Nazar AM (April 2006). "Breastfeeding, the immune response, and long-term health". J Am Osteopath Assoc. 106 (4): 203–7. PMID 16627775.
90. Vukavic T (May 1983). "Intestinal absorption of IgA in the newborn". Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition. 2 (2): 248–251. doi:10.1097/00005176-198305000-00006. PMID 6875749.
91. Weaver, L. T.; Wadd, N.; Taylor, C. E; Greenwell, J.; Toms, G. L. (1991). "The ontogeny of serum IgA in the newborn". Pediatric Allergy and Immunology. 2 (2): 72. doi:10.1111/j.1399-3038.1991.tb00185.x.
92. Kunz C, Rodriguez-Palmero M, Koletzko B, Jensen R (June 1999). "Nutritional and biochemical properties of human milk, Part I: General aspects, proteins, and carbohydrates". Clin Perinatol. 26 (2): 307–33. PMID 10394490.
93. Rodriguez-Palmero M, Koletzko B, Kunz C, Jensen R (June 1999). "Nutritional and biochemical properties of human milk: II. Lipids, micronutrients, and bioactive factors". Clin Perinatol. 26 (2): 335–59. PMID 10394491.
94. Winslow, Ron (26 August 2013). "Many Drugs Found Safe for Breast-Feeding Mothers". Wall Street Journal. Праверана 2 September 2013.
95. Sachs, Hari Cheryl; Committee on Drugs (2013). "The Transfer of Drugs and Therapeutics Into Human Breast Milk: An Update on Selected Topics". Pediatrics. 132 (3). The American Academy of Pediatrics: e796–e809. doi:10.1542/peds.2013-1985. PMID 23979084.
96. Horne RS, Parslow PM, Ferens D, Watts AM, Adamson TM (2004). "Comparison of evoked arousability in breast and formula fed infants". Arch. Dis. Child. 89 (1): 22–5. PMC 1755888. PMID 14709496.
97. Vennemann MM, Bajanowski T, Brinkmann B, et al. (March 2009). "Does breastfeeding reduce the risk of sudden infant death syndrome?". Pediatrics. 123 (3): e406–10. doi:10.1542/peds.2008-2145. PMID 19254976.
98. Perez-Bravo F, Carrasco E, Gutierrez-Lopez MD, Martinez MT, Lopez G, de los Rios MG (February 1996). "Genetic predisposition and environmental factors leading to the development of insulin-dependent diabetes mellitus in Chilean children". J. Mol. Med. 74 (2): 105–9. doi:10.1007/BF00196786. PMID 8820406.
99. Owen CG, Martin RM, Whincup PH, Smith GD, Cook DG (November 2006). "Does breastfeeding influence risk of type 2 diabetes in later life? A quantitative analysis of published evidence". Am. J. Clin. Nutr. 84 (5): 1043–54. PMID 17093156.
100. Mayer-Davis EJ, Dabelea D, Lamichhane AP, et al. (March 2008). "Breast-feeding and type 2 diabetes in the youth of three ethnic groups: the SEARCh for diabetes in youth case-control study". Diabetes Care. 31 (3): 470–5. doi:10.2337/dc07-1321. PMID 18071004.
101. Oddy WH, Kendall GE, Li J, et al. (April 2010). "The long-term effects of breastfeeding on child and adolescent mental health: a pregnancy cohort study followed for 14 years". J. Pediatr. 156 (4): 568–74. doi:10.1016/j.jpeds.2009.10.020. PMID 20004910.
102. Bier JA, Oliver T, Ferguson AE, Vohr BR (November 2002). "Human milk improves cognitive and motor development of premature infants during infancy". J Hum Lact. 18 (4): 361–7. doi:10.1177/089033402237909. PMID 12449052.
103. Armstrong J, Reilly JJ (2002). "Breastfeeding and lowering the risk of childhood obesity". Lancet. 359 (9322): 2003–4. doi:10.1016/S0140-6736(02)08837-2. PMID 12076560.
104. Arenz S, Rückerl R, Koletzko B, von Kries R (2004). "Breast-feeding and childhood obesity--a systematic review". Int. J. Obes. Relat. Metab. Disord. 28 (10): 1247–56. doi:10.1038/sj.ijo.0802758. PMID 15314625.
105. Li R, Fein SB, Grummer-Strawn LM (June 2010). "Do infants fed from bottles lack self-regulation of milk intake compared with directly breastfed infants?". Pediatrics. 125 (6): e1386–93. doi:10.1542/peds.2009-2549. PMID 20457676.
106. "Most Popular E-mail Newsletter". USA Today. Архівавана з арыгінала 20 сакавіка 2012. Праверана 9 лютага 2014.
107. Greer FR, Sicherer SH, Burks AW (January 2008). "Effects of early nutritional interventions on the development of atopic disease in infants and children: the role of maternal dietary restriction, breastfeeding, timing of introduction of complementary foods, and hydrolyzed formulas". Pediatrics. 121 (1): 183–91. doi:10.1542/peds.2007-3022. PMID 18166574.
108. Oddy WH, Holt PG, Sly PD, et al. (September 1999). "Association between breast feeding and asthma in 6 year old children: findings of a prospective birth cohort study". BMJ. 319 (7213): 815–9. doi:10.1136/bmj.319.7213.815. PMC 314207. PMID 10496824.
109. Pratt HF (April 1984). "Breastfeeding and eczema". Early Hum. Dev. 9 (3): 283–90. doi:10.1016/0378-3782(84)90039-2. PMID 6734490.
110. Kramer MS, Matush L, Vanilovich I, et al. (2007). "Effect of prolonged and exclusive breast feeding on risk of allergy and asthma: cluster randomised trial". BMJ. 335 (7624): 815. doi:10.1136/bmj.39304.464016.AE. PMC 2034727. PMID 17855282.
111. Mead MN (2008). "Contaminants in human milk: weighing the risks against the benefits of breastfeeding". Environ Health Perspect. 116 (10): A426–34. doi:10.1289/ehp.116-a426. PMC 2569122. PMID 18941560. Архівавана з арыгінала 6 лістапада 2008. Праверана 15 лютага 2014.
112. Akobeng AK, Ramanan AV, Buchan I, Heller RF (2006). "Effect of breast feeding on risk of coeliac disease: a systematic review and meta-analysis of observational studies". Arch. Dis. Child. 91 (1): 39–43. doi:10.1136/adc.2005.082016. PMC 2083075. PMID 16287899.
113. Nichols HB, Trentham-Dietz A, Sprague BL, et al. (May 2008). "Effects of birth order and maternal age on breast cancer risk: modification by whether women had been breast-fed". Epidemiology. 19 (3): 417–23. doi:10.1097/EDE.0b013e31816a1cff. PMC 2782562. PMID 18379425.
114. Williams MJ, Williams SM, Poulton R (February 2006). "Breast feeding is related to C reactive protein concentration in adult women". J Epidemiol Community Health. 60 (2): 146–8. doi:10.1136/jech.2005.039222. PMC 2566145. PMID 16415265.
115. Leeson CP, Kattenhorn M, Deanfield JE, Lucas A (March 2001). "Duration of breast feeding and arterial distensibility in early adult life: population based study". BMJ. 322 (7287): 643–7. doi:10.1136/bmj.322.7287.643. PMC 26543. PMID 11250848.
116. Montgomery SM, Ehlin A, Sacker A (December 2006). "Breast feeding and resilience against psychosocial stress". Arch. Dis. Child. 91 (12): 990–4. doi:10.1136/adc.2006.096826. PMC 2082977. PMID 16887859.
117. Breastfeeding & the Oral Cavity (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 сакавіка 2013. Праверана 15 лютага 2014.
118. Der G, Batty GD, Deary IJ (2006). "Effect of breast feeding on intelligence in children: prospective study, sibling pairs analysis, and meta-analysis". BMJ. 333 (7575): 945. doi:10.1136/bmj.38978.699583.55. PMC 1633819. PMID 17020911.
119. Evenhouse E, Reilly S (2005). "Improved estimates of the benefits of breastfeeding using sibling comparisons to reduce selection bias". Health Serv Res. 40 (6 Pt 1): 1781–802. doi:10.1111/j.1475-6773.2005.00453.x. PMC 1361236. PMID 16336548.
120. Kramer MS, Aboud F, Mironova E, et al. (2008). "Breastfeeding and child cognitive development: new evidence from a large randomized trial". Arch Gen Psychiatry. 65 (5): 578–84. doi:10.1001/archpsyc.65.5.578. PMID 18458209.
121. Taylor, Justin Q. (10 June 2013). "The First 1,000 Days Define the Rest of Our Lives: New Infant Nutrition Research". Public Health Report. Праверана 19 June 2013.
122. Deoni SC, Dean DC, Piryatinsky I, et al. (May 2013). "Breastfeeding and early white matter development: A cross-sectional study". Neuroimage. 82C: 77–86. doi:10.1016/j.neuroimage.2013.05.090. PMC 3777218. PMID 23721722.
123. Caspi A, Williams B, Kim-Cohen J, et al. (2007). "Moderation of breastfeeding effects on the IQ by genetic variation in fatty acid metabolism". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A.  (руск.). 104 (47): 18860–5. doi:10.1073/pnas.0704292104. PMC 2141867. PMID 17984066.
124. Paddock C (6 November 2007). "IQ boost from breastfeeding linked to common gene". Medical News Today. Праверана 20 September 2009.
125. Steer CD, Davey Smith G, Emmett PM, Hibbeln JR, Golding J (2010). Penha-Goncalves, Carlos (рэд.). "FADS2 polymorphisms modify the effect of breastfeeding on child IQ". PLoS ONE. 5 (7): e11570. doi:10.1371/journal.pone.0011570. PMC 2903485. PMID 20644632.
126. http://www.bio.davidson.edu/COurses/genomics/2008/Lau/IQgene.html
127. Feldman S (July–August 2000). "Nursing Through Pregnancy". New Beginnings. 17 (4). La Leche League International: 116–118, 145. Архівавана з арыгінала 26 сакавіка 2007. Праверана 2007-03-15.
128. WHO «strategic directions for improving the health and development of children and adolescents», WHO/FCH/CAH/02.21, Geneva: Department of Child and Adolescent Health and Development, World Health Organization.
129. Cornall, D (June 2011). "A review of the breastfeeding literature relevant to osteopathic practice". International Journal of Osteopathic Medicine. 14 (2): 61–66. doi:10.1016/j.ijosm.2010.12.003.
130. The Baby Friendly Initiative | Resources | Skin-to-skin contact Архівавана 6 мая 2013. (англ.)
131. Pisacane A, Continisio GI, Aldinucci M, D'Amora S, Continisio P (October 2005). "A controlled trial of the father's role in breastfeeding promotion". Pediatrics. 116 (4): e494–8. doi:10.1542/peds.2005-0479. PMID 16199676.
132. van Willigen J (2002). Applied anthropology: an introduction. Westport, CT: Bergin & Garvey. ISBN 0-89789-833-8.
133. Stuart-Macadam P, Dettwyler K  (руск.) (1995). Breastfeeding: biocultural perspectives. Aldine de Gruyter. p. 131. ISBN 978-0-202-01192-9. {{cite book}}: Праверце значэнне |author= (даведка)
134. Chua S, Arulkumaran S, Lim I, Selamat N, Ratnam S (1994). "Influence of breastfeeding and nipple stimulation on postpartum uterine activity". Br J Obstet Gynaecol. 101 (9): 804–5. doi:10.1111/j.1471-0528.1994.tb11950.x. PMID 7947531.
135. Zuckerbrot, Tanya. Benefits of breastfeeding (нявызн.). http://www.foxnews.com.+Праверана Sep 27, 2012.
136. Can Breastfeeding Help You Lose Weight (нявызн.)(недаступная спасылка). Health News. Архівавана з першакрыніцы 24 снежня 2013. Праверана September 27, 2012.
137. Dewey K, Heinig M, Nommsen L (1993). "Maternal weight-loss patterns during prolonged lactation". Am J Clin Nutr. 58 (2): 162–6. PMID 8338042.
138. Lovelady C, Garner K, Moreno K, Williams J (2000). "The effect of weight loss in overweight, lactating women on the growth of their infants". N Engl J Med. 342 (7): 449–53. doi:10.1056/NEJM200002173420701. PMID 10675424.
139. Villamor E, Cnattingius S (2006). "Interpregnancy weight change and risk of adverse pregnancy outcomes: a population-based study". Lancet. 368 (9542): 1164–1170. doi:10.1016/S0140-6736(06)69473-7. PMID 17011943.
140. Cedergren M. Effects of gestational weight gain and body mass index on obstetric outcome in Sweden. Int J Gynaecol Obstet 2006;93:269 −74.
141. Polley BA, Wing RR, Sims CJ (2002). "Randomized controlled trial to prevent excessive weight gain in pregnant women". Int J Obes Relat Metab Disord. 26 (11): 1494–502. doi:10.1038/sj.ijo.0802130. PMID 12439652.
142. Martin JA, Hamilton BE, Sutton PD, et al. (2007). "Births: final data for 2005". National Vital Statistics Reports. 56: 1–104.
143. Committee to Reexamine IOM Pregnancy Weight Guidelines, Food and Nutrition Board, and Board on Children, Youth and Families. Weight gain during pregnancy: Reexamining the guidelines. Institute of Medicine and National Research Council. http://www.nap.edu. Accessed 30 November 2011.
144. Kac G, Benicio MH, Velasquez-Melendez G, Valente JG, Struchiner CJ. Breastfeeding and postpartum weight retention in a cohort of Brazilian women" Am J Clin Nutr 2004;79:487-493.
145. Brewer MM, Bates MR, Vannoy LP (1989). "Postpartum changes in maternal weight and body fat depots in lactating vs nonlactating women". Am J Clin Nutr. 49 (2): 259–265. PMID 2916446.
146. Sadurskis A, Kabir N, Wager J, Forsum E (1988). "Energy metabolism, body composition  (англ.), and milk production in healthy Swedish women during lactation". Am J Clin Nutr. 48 (1): 44–49. PMID 3389329.
147. Sohlstrom A, Forsum E. Changes in adipose tissue volume and distribution during reproduction in Swedish women as assessed by magnetic resonance imaging" Am J Clin Nutr 1995;61:287-295.
148. Kramer FM, Stunkard AJ, Marshall KA, McKinney S, Liebschutz J (1993). "Breast-feeding reduces maternal lower-body fat". J Am Diet Assoc. 93 (4): 429–433. doi:10.1016/0002-8223(93)92289-A. PMID 8454811.
149. Stuebe A, Gillman M, Kleinman K, Rifas-Shiman S, Rich-Edwards J (2007). "Duration of lactation and maternal metabolism at 3 years postpartum". Am J Obstet Gynecol. 197 (6): S128. doi:10.1016/j.ajog.2007.10.450.
150. Hilson JA, Rasmussen KM, Kjolhede CL (2006). "Excessive weight gain during pregnancy is associated with earlier termination of breast-feeding among white women". J Nutr. 136 (1): 140–146. PMID 16365073.
151. Janney CA, Zhang D, Sowers M (1997). "Lactation and weight retention". Am J Clin Nutr. 66 (5): 1116–24. PMID 9356528.
152. Price C; Robinson S (2004). Birth: Conceiving, Nurturing and Giving Birth to Your Baby. McMillan. p. 489. ISBN 1-4050-3612-5.
153. Longer duration of breastfeeding reduces risk of metabolic syndrome for the mom (англ.)
154. Ram KT, Bobby P, Hailpern SM, Lo JC, Schocken M, Skurnick J, Santoro N (2008). "Duration of lactation is associated with lower prevalence of the metabolic syndrome in midlife—SWAN, the study of women's health across the nation". American Journal of Obstetrics and Gynecology. 198 (3): 268.2e1–6. doi:10.1016/j.ajog.2007.11.044. PMC 2395466. PMID 18191796.
155. Gunderson EP, Jacobs DR, Chiang V, Lewis CE, Feng J, Quesenberry CP, Sidney S (2009). "Duration of Lactation and Incidence of the Metabolic Syndrome in Women of Reproductive Age According to Gestational Diabetes Mellitus Status: A 20-Year Prospective Study in CARDIA (Coronary Artery Risk Development in Young Adults)". Diabetes. 59 (2): 495–504. doi:10.2337/db09-1197. PMC 2809964. PMID 19959762.
156. Breastfeeding. — Centers for Disease Control and Prevention.
157. Rosenblatt K, Thomas D (1995). "Prolonged lactation and endometrial cancer. WHO Collaborative Study of Neoplasia and Steroid Contraceptives". Int J Epidemiol. 24 (3): 499–503. doi:10.1093/ije/24.3.499. PMID 7672888.
158. Newcomb P, Trentham-Dietz A (2000). "Breast feeding practices in relation to endometrial cancer risk, USA". Cancer Causes Control. 11 (7): 663–7. doi:10.1023/A:1008978624266. PMID 10977111.
159. Stuebe AM, Michels KB, Willett WC, Manson JE, Rexrode K, Rich-Edwards JW (2009). "Duration of lactation and incidence of myocardial infarction in middle to late adulthood". Am J Obstet Gynecol. 200 (2): 138.e1–8. doi:10.1016/j.ajog.2008.10.001. PMC 2684022. PMID 19110223.
160. Melton III L; Bryant S; Wahner H; O'Fallon W; Malkasian G; Judd H; Riggs B (March 1993). "Influence of breastfeeding and other reproductive factors on bone mass later in life". Osteoporosis International. 3 (2). London: Springer: 76–83. doi:10.1007/BF01623377. PMID 8453194.
161. Rayburn W, Piehl E, Lewis E, Schork A, Sereika S, Zabrensky K (1985). "Changes in insulin therapy during pregnancy". Am J Perinatol. 2 (4): 271–5. doi:10.1055/s-2007-999968. PMID 3902039.
162. Pikwer M, Bergström U, Nilsson JA, et al. (Apr 2009). "Breast feeding, but not use of oral contraceptives, is associated with a reduced risk of rheumatoid arthritis". Ann Rheum Dis. 68 (4): 526–30. doi:10.1136/ard.2007.084707. PMID 18477739.
163. Breastfeeding for six months can delay breast cancer onset by a decade (нявызн.) (15 жніўня 2013). Праверана 3 лістапада 2013.
164. Breastfeeding and the Use of Human Milk (англ.)
165. Baldwin EN (2001). "Extended Breastfeeding and the Law". Breastfeeding Abstracts. 20 (3): 19–20. Архівавана з арыгінала 4 лютага 2018. Праверана 4 студзеня 2015.
166. Breastfeeding: Data: Report Card 2010 (нявызн.). U.S. Center for Disease Control and Prevention. Праверана 8 сакавіка 2011.
167. Healthy People 2010 : Maternal, Infant, and Child Health (нявызн.)(недаступная спасылка). U.S. Department of Health and Human Services. Архівавана з першакрыніцы 18 студзеня 2017. Праверана 8 сакавіка 2011.
168. «Childbirth: Breast-Feeding Ends by 6 Months for Many» article by Roni Caryn Rabin in The New York Times September 27, 2010, accessed September 28, 2010 (англ.)
169. Jakobsen MS, Sodemann M, Mølbak K, Aaby P (1996). "Reason for Termination of Breastfeeding and the Length of Breastfeeding". International Journal of Epidemiology. 25 (1): 115–21. doi:10.1093/ije/25.1.115. PMID 8666478.
170. http://pcij.org/blog/wp-docs/ao2006-0012.pdf Архівавана 9 жніўня 2017.
171. http://www.who.int/nutrition/databases/infantfeeding/countries/phl.pdf
172. Rita Linda V. Jimeno (June 4, 2012). "An alarming House bill". The Manila Standard. Архівавана з арыгінала 10 жніўня 2012. Праверана 24 жніўня 2014.
173. Fifteenth Congress : House Bill No. 715 (нявызн.)(недаступная спасылка). House of Representatives of the Philippines  (англ.). Архівавана з першакрыніцы 18 мая 2013. Праверана 24 жніўня 2014.
174. "Aamir Khan roped in for drive against malnutrition". The Times of India. Архівавана з арыгінала 5 лістапада 2013. Праверана 3 June 2013.
175. Грудное вскармливание и репродуктивное здоровье женщины Архівавана 6 сакавіка 2016. (руск.)
176. Colletto, Priscilla Young (1998). "Beyond Toddlerhood: The Breastfeeding Relationship Continues". LEAVEN. 34 (1): 3–5.
177. WHO | Dr Laurence Grummer-Strawn (англ.)
178. Pelto GH, Zhang Y, Habicht JP (2010). "Premastication: the second arm of infant and young child feeding for health and survival?". Matern Child Nutr. 6 (1): 4–18. doi:10.1111/j.1740-8709.2009.00200.x. PMID 20073131.
179. Krebs NF, Westcott JE, Butler N, Robinson C, Bell M, Hambidge KM (2006). "Meat as a first complementary food for breastfed infants: feasibility and impact on zinc intake and status". J. Pediatr. Gastroenterol. Nutr. 42 (2): 207–14. doi:10.1097/01.mpg.0000189346.25172.fd. PMID 16456417.
180. Dettwyler, Katherine A. (1994). "A Time to Wean". Breastfeeding Abstracts. 14 (1): 3–4.
181. Breastfeeding — dealing with mastitis Архівавана 21 кастрычніка 2014. (англ.)
182. Newman J; Pitman T (2000). Dr. Jack Newman's guide to breastfeeding. HarperCollins Publishers. ISBN 0-00-638568-0.
183. The Surgeon General’s Call to Action to Support Breastfeeding (англ.)
184. Breast Surgery Likely to Cause Breastfeeding Problems (нявызн.)(недаступная спасылка). The Implant Information Project of the Nat. Research Center for Women & Families (1 лютага 2008). Архівавана з першакрыніцы 14 студзеня 2010. Праверана 15 кастрычніка 2014.
185. Family Planning - Healthy People 2020 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 28 снежня 2010. Праверана 18 жніўня 2011.
186. "Breastfeeding-related maternity practices at hospitals and birth centers—United States, 2007". MMWR Morb. Mortal. Wkly. Rep. 57 (23): 621–5. June 2008. PMID 18551096.
187. Office of the Surgeon General (US); Centers for Disease Control and Prevention (US); Office on Women's Health (US) (2011). "Call to Action to Support Breastfeeding" (PDF). Surgeon General's Call to Action. PMID 21452448. Архівавана з арыгінала (PDF) 17 лютага 2013. Праверана 14 лістапада 2014. — даследаванне праводзілася ў ЗША і не ўлічвала рэгіёны свету з мінімальнай колькасцю светласкурых людзей.
188. Woods NK, Chesser AK, Wipperman J (2013). "Describing adolescent breastfeeding environments through focus groups in an urban community". J Prim Care Community Health. 4 (4): 307–10. doi:10.1177/2150131913487380. PMID 23799673.
189. Ireland, Jae. Will My Breasts Be Ruined After Breastfeeding? (нявызн.). LiveStrong.com (20 ліпеня 2011). Праверана 27 Jan 2013.
190. Benjamin RM (2011). "Public health in action: give mothers support for breastfeeding". Public Health Rep. 126 (5): 622–3. PMC 3151176. PMID 21886320.
191. Galson SK (July 2008). "Mothers and children benefit from breastfeeding" (PDF). Journal of the American Dietetic Association. 108 (7): 1106. doi:10.1016/j.jada.2008.04.028. PMID 18589012. Архівавана з арыгінала (PDF) 14 жніўня 2012. Праверана 25 August 2012.
192. Архіўная копія (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 мая 2012. Праверана 20 снежня 2013.
193. Короткая уздечка языка у ребенка и грудное вскармливание Архівавана 22 кастрычніка 2013. (руск.)
194. Короткая уздечка язычка у новорожденных и грудное вскармливание (руск.)
195. Wolf JH (2008). "Got milk? Not in public!". International breastfeeding journal. 3 (1): 11. doi:10.1186/1746-4358-3-11. PMC 2518137. PMID 18680578. Архівавана з арыгінала 6 лістапада 2015. Праверана 26 лістапада 2014.
196. "Breastfeeding Legislation in the United States: A General Overview and Implications for Helping Mothers". LEAVEN. 41 (3): 51–4. 2005. Архівавана з арыгінала 31 сакавіка 2007. Праверана 26 лістапада 2014.
197. Jordan, Tim (2002). Pile, Steve (рэд.). Social Change. Blackwell. p. 233. ISBN 0-631-23311-3.
198. Barsch, Sky (2006-11-14). "Woman alleges she was kicked off Burlington flight for breast-feeding". Burlington Free Press. Праверана 2007-01-24.
199. "Eyeful of breast-feeding mom sparks outrage". Associated Press. 2006-07-27. Праверана 25 November 2011.
200. Boyer, K., & Geographies of Care. (March 01, 2011). The way to break the taboo is to do the taboo thing breastfeeding in public and citizen-activism in the UK. Health and Place, 17, 2, 430—437.
201. Forbes GB, Adams-Curtis LE, Hamm NR, White KB (2003). "Perceptions of the Woman Who Breastfeeds: The Role of Erotophobia, Sexism, and Attitudinal Variables". Sex Roles. 49 (7/8): 379–388. doi:10.1023/A:1025116305434.
202. Harmon, A. (2005, June 7). 'Lactivists' Taking Their Cause, and Their Babies, to the Streets. The New York Times. Retrieved November 1, 2013, from http://www.nytimes.com/2005/06/07/nyregion/07nurse.html?ex=1275796800&en=0c55cf357d95bd30&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss&_r=0
203. Battersby, S. «Understanding the Social and Cultural Influences on Breast-Feeding Today.» Journal of Family Health Care 20 (2010): 128—131. Web. 14 November 2014. <http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21053661>.
204. Stevens, Emily E, Thelma E Patrick and Rita Pickler. «A History of Infant Feeding.» The Journal of Perinatal Education; Advancing Normal Birth Spring (2009): 32-39. Web. 11 November 2014. <http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2684040/>
205. Taylor EN, Wallace LE (2012). "For Shame: Feminism, Breastfeeding Advocacy, and Maternal Guilt". Hypatia. 27 (1): 76–98. doi:10.1111/j.1527-2001.2011.01238.x.
206. Hausman, B. L. (January 01, 2007). Things (Not) to Do with Breasts in Public: Maternal Embodiment and the Biocultural Politics of Infant Feeding. New Literary History, 38, 3, 479—504.
207. Boyer, K. (January 01, 2010). Of care and commodities: breast milk and the new politics of mobile biosubstances. Progress in Human Geography, 34, 1, 5-20.
208. Nestle Boycott Home (нявызн.). INFACT Canada. Праверана 11 May 2013.
209. Milking it Joanna Moorhead, The Guardian, May 15, 2007
210. "Writers boycott literary festival". BBC News. 27 May 2002. Праверана 2007-06-07.
211. Innocenti Declaration. On the Protection, Promotion and Support of Breastfeeding (нявызн.). WHO/UNICEF policymakers. Праверана 31 July 2013.
212. Baby health crisis in Indonesia as formula companies push products, The Guardian, Zoe Williams in Jakarta, 15 Feb. 2013.
213. Типы кормительных секретов в одежде для кормящих Архівавана 29 студзеня 2012.
214. Bra Glossery (нявызн.). Bare Necessities. Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2013. Праверана 13 лістапада 2011.
215. Push Up Bras (нявызн.). TheOfficialWebsiteForBras.com. Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2013. Праверана 26 красавіка 2010.

Літаратура

• Лифляндский, В. Г. Мать и дитя: Энциклопедия питания ребенка от рождения до юношества / В. Г. Лифляндский, В. В. Закревский. — Санкт-Петербург : Нева, 2004. — 354 с.
• Мать и дитя. Большая энциклопедия. — Москва : Современный литератор, 2003. — 816 с.
• Энциклопедия молодой семьи / редкол.: Г. И. Герасимович [и др.]. — Минск : БелСЭ, 1989. — 3-е изд. — 663 с.

Спасылкі

• Грудное выкормліванне(недаступная спасылка) // baby-lobby.com
• Szkoła karmienia — materiały video Архівавана 4 студзеня 2013. (польск.)
• Poradnik o karmieniu piersią (польск.)