Гуантанама (ваенная база)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Гуантанама (значэнні).

Гуантанама
Краіна	Куба
Уваходзіць у	US Caribbean^[d]
Тып	naval base^[d], concession^[d] і спрэчная тэрыторыя^[d]
Складаецца з	Турма ў Гуантанама
Удзел у	Battle of Guantánamo Bay^[d]
Сайт	cnrse.cnic.navy.mil/Inst…

База ў заліве Гуантанама (англ.: Guantanamo Bay Naval Base; ісп.: Base Naval de la Bahía de Guantánamo) — арандаваная ў 1903 годзе ЗША пасля іспана-амерыканскай вайны ваенна-марская база у заліве Гуантанама (Куба), за 30 км ад аднайменнага горада. З’яўляецца самай паўднёвай глыбакаводнай ваенна-марской базай ЗША ў Заходнім паўшар’і^[1]. На базе размешчана таксама аднайменная турма.

Гісторыя

База ў 1916 годзе.

Флот ЗША на якары, 1927 год.

Пасля іспана-амерыканскай вайны

Ваенна-марская база Гуантанама арандаваная ЗША ў Кубы на дамоўных пачатках ў 1903 годзе, калі ў Канстытуцыю Кубы ў якасці дадатку быў уключаны тэкст так званай папраўкі Плата да праекту Закона Злучаных Штатаў аб бюджэце арміі. У гэтым дагаворы, у прыватнасці, была ўстаноўлена фіксаваная цана арэнды — «2000 песа ў залатой валюце Злучаных Штатаў» у год^[2].

Пасля прыходу да ўлады Фульхенсіа Батысты дагавор арэнды быў пацверджаны ў 1934 годзе. Сучасны статус базы рэгламентуецца дагаворам ад 1934 года, у адпаведнасці з якім плата за выкарыстанне базы была павялічана да $4085^[1]. Сам жа дагавор з’яўляецца «бестэрміновым» і можа быць скасаваны «толькі па ўзаемнай згодзе бакоў, альбо ж пры парушэнні ўмоў арэнды». Арэнда ажыццяўляецца на правах экстэрытарыяльнасці, што ў прыватнасці азначае, напрыклад, што рыбная лоўля ў заліве для мясцовага насельніцтва забароненая.

Да і пасля Другой сусветнай вайны

Ваенна-марская база стала асноўным месцам для зімовых вучэнняў Атлантычнага флоту. З-за росту колькасці базы ў месяцы навучання, на ваенна-марской базе хутка былі створаны аб’екты для падтрымкі паўсядзённых функцый.

Падчас Другой сусветнай вайны база выкарыстоўвалася для паштовых адпраўленняў.

Пасля кубінскай рэвалюцыі 1959 года

Пасля перамогі рэвалюцыі 1959 года ўрад Кубы запатрабаваў ад урада ЗША вяртання тэрыторыі і акваторыі ваенна-марской базы Гуантанама і адмовіўся прымаць ад ЗША плату за арэнду базы.

Падчас Карыбскага крызісу 1962 года база Гуантанама была блакаваная падраздзяленнямі узброеных Сіл Кубы.

Вайна ў В’етнаме, якая пачалася ў 1964 годзе прывяла да пераразмеркавання войскаў ЗША. Па стане на пачатак 1966 года колькасць гарнізона Гуантанама складала 4 тыс. чалавек. 21 мая 1966 года стрэлам з паста марской пяхоты ЗША на базе Гуантанама быў забіты Кубінскі памежнік Луіс Рамірэс Лопес. У 1964 годзе Кастра перакрыў доступ да вады і паставак на базу, з тых часоў ваенна-марская база Гуантанама стала самадастатковай, маючы ўласныя крыніцы энергіі і вады^[1].

У верасні 1977 года колькасць гарнізона базы складала 2444 вайскоўцаў, але ў далейшым яна была некалькі зменшана — і ў верасні 1979 года складала 2100 чалавек.

Пасля з’яўлення ў 2002 годзе на тэрыторыі базы турмы ўрад Кубы паспрабаваў (беспаспяхова) скасаваць дамову арэнды і дамагчыся эвакуацыі базы, аргументуючы гэта парушэннем умоў арэнды.

У 2008 годзе Вярхоўны суд ЗША пры разглядзе справы Бумедзьена вынес вызначэнне: «з практычнага пункту гледжання Гуантанама — гэта не замежжа». Фактычна ЗША ажыццяўляюць свой дзяржаўны суверэнітэт на дадзенай тэрыторыі безумоўна І ў поўным аб’ёме, а юрысдыкцыя Кубы носіць чыста фармальны характар.

Інфраструктура базы Гуантанама

Агульная плошча ваенна-марской базы складае прыблізна 117 квадратных кіламетраў, што адпавядае прамавугольніку памерам 9×13 км. Да таго ж Злучаныя Штаты валодаюць правам выкарыстання 37 квадратных кіламетраў воднай паверхні заліва Гуантанама.

Гавань ваенна-марской базы ў стане змясціць да 50 буйных караблёў. На сушы знаходзіцца звыш 1500 службовых і жылых аб’ектаў, механізаваны порт, суднарамонтныя майстэрні, маецца плывучы док, склады харчавання, боепрыпасаў, гаруча-змазачных матэрыялаў. Тут пастаянна знаходзяцца каля 10 тысяч чалавек ваеннага персаналу. Для забеспячэння нармальных умоў пражывання кантынгенту база размяшчае развітой інфраструктурай, у якую ўваходзяць забаўляльныя ўстановы, клубы, тэнісныя корты, бейсбольныя пляцоўкі, плавальныя басейны, пляжы, іпадром, рыбалоўныя суда і яхты.

• 
  Выгляд з паветра на цэнтральную частку базы.
• 
  «Макдоналдс» на тэрыторыі базы.
• 
  Прапускны пункт на мяжы з Кубай.
• 
  Мяжа базы і кубінскай тэрыторыі.
• 
  Школа на тэрыторыі базы.
• 
  Капліца.
• 
  Сонечныя панэлі на тэрыторыі базы.
• 
  Ветрагенератары на тэрыторыі базы.

Турма

Асноўны артыкул: Турма ў Гуантанама

Тэрыторыя базы на карце правінцыі Гуантанама.

Месца ўтрымання міжнародных тэрарыстаў у Гуантанама з’явілася ў студзені 2002 года, калі туды былі дастаўлены з Афганістану першыя 20 чалавек, абвінавачаных «ва ўдзеле ў баявых дзеяннях на баку ісламскіх экстрэмістаў» — талібаў. З 2002 года па 2006 год праз яе прайшло звыш 750 замежнікаў, захопленых амерыканскімі войскамі ў ходзе аперацый на тэрыторыі Афганістана і Іраку. Усе яны, па сцвярджэнні амерыканскіх ваенных, удзельнічалі ў аперацыях на баку «Аль-Каіды» або руху Талібан. Каля 250 чалавек за гэты час вызвалілі, перавялі ў іншыя турмы або выдалі краінам, грамадзянамі якіх яны з’яўляюцца (сярод экстрадаваных было сем грамадзян Расіі). Імёны астатніх да красавіка 2006 года трымаліся ў строгім сакрэце «з меркаванняў бяспекі». У красавіку Пентагон прадставіў спіс 558 былых і цяперашніх зняволеных Гуантанама з 41 краіны. Па стане на красавік 2006 года ў турме заставалася 490 вязняў, з якіх толькі дзесяці былі прад’яўленыя афіцыйныя абвінавачванні. Сярод іх больш за ўсё грамадзян Саудаўскай Аравіі (132 чалавекі), Афганістану (125) і Емену (107). У далейшым колькасць зняволеных турмы рэзка зменшылася. Па стане на жнівень 2017 года ў турме ўтрымліваўся толькі 41 чалавек.

Гуантанама таксама з’яўляецца месцам зняволення ўйгурскіх сепаратыстаў, якіх ЗША адмаўляюцца перадаваць КНР.

21 студзеня 2009 года, на другі дзень знаходжання на пасадзе, прэзідэнт ЗША Барак Абама падпісаў загад аб расфармаванні турмы, чаму перашкодзіў кангрэс. Да гэтага часу дадзены аб’ект не зачынены.

Прававы статус зняволеных

Затрыманыя і дастаўленыя на Гуантанама асобы падлягаюць суду спецыяльнай вайсковай камісіі, а іх статус камбатант (enemy combatant) вызначае адмысловы трыбунал. Абодва гэтыя органы сфармаваныя Міністэрствам абароны ЗША. Асоба, прызнаная асаблівым трыбуналам камбатантам, можа знаходзіцца ў зняволенні бестэрмінова.

Статус зняволеных неаднаразова аспрэчваўся перад Вярхоўным судом ЗША, у прыватнасці, іх права на habeas corpus, якое выканаўчая ўлада адмаўляла. Суд падтрымліваў гэта права (справы Хамдзі, Расула, Хамдана, Бумедзьена). Нягледзячы на тое, што Кангрэс пасля першых трох спраў прыняў закон (2006), які пазбаўляе «баевікоў»-замежнікаў права на habeas corpus, Суд прызнаў прымяненне гэтага закона неканстытуцыйным (2008), а менавіта, які парушае палажэнне Канстытуцыі ЗША аб дапушчальным «прыпыненні» права habeas corpus. Суд таксама не знайшоў важкай аргументацыі ўрада, згодна з якой дзеянне Канстытуцыі не распаўсюджваецца на Гуантанама.

Абвінавачванні ў парушэннях правоў чалавека

Па дадзеных арганізацыі «Amnesty International» і іншых праваабаронцаў, а таксама па сведчаннях саміх былых вязняў, у Гуантанама да зняволеных ўжываліся санкцыянаваныя ўрадам і прэзідэнтам ЗША^[3] катаванні, у тым ліку ў выглядзе імітацыі ўтаплення, пазбаўлення сну, прычым Пентагон заявіў, што такое стаўленне нельга лічыць бесчалавечным. Таксама ЗША лічаць магчымым пакараць смерцю зняволеных, якія далі прызнальныя паказанні пад катаваннямі^[4].

Выпадкова на стале апынулася фота з Гуантанама, якое абляцела свет як доказ амерыканскага бясчынства. Руслан і Расул хорам адрэагавалі: «Несапраўднае!» — і сталі пералічваць: капялюшыкаў такіх не было; іх везлі ў белых кедах, у лагеры давалі шлапакі; перад клеткамі так не саджалі; акрамя таго, на фота — два ахоўнікі на дзясятак чалавек, а на самай справе было па 20 на аднаго зняволенага, ды і то калі ён у кайданах. 'Гэта самі амерыканцы фатаграфавалі сябе ж на трэніроўцы, — выказалі здагадку яны. — Нічога таемна там зрабіць было нельга: калі чацвёра ахоўнікаў збіраліся, кожны са сваёй спецслужбы, усе на ўсіх даносілі. Мы ад іх чулі толькі абразы, жанчыны танцавалі, калі пачыналася малітва, уключалі гімн ЗША, пачыналі парадыраваць малітву, крыўляліся, стукалі па клетках, рвалі, кідалі караны, якія штодня нам сілком падсоўвалі, і штодня абшуквалі. Калі адзін зняволены накрыў галаву ручніком падчас намаза — сонца паліла, — убеглі да яго ў клетку і збілі ў кроў толькі за тое, што галаву прыкрыў. Яны размаўляюць фразамі з галівудскіх фільмаў, пераймаюць герояў, паміж сабой — увесь час лаянка. У іх нейкая разнавіднасць разумовай адсталасці, якую яны культывуюць.

У культуры

• Песня Гуантанамера на вершы Хасэ Марці.
• Ваенна-марская база Гуантанама з’яўляецца месцам дзеяння ў амерыканскім мастацкім фільме «Некалькі добрых хлопцаў», камедыя «Гаральд і Кумар 2: Уцёкі з Гуантанама», драма Лагер X-Ray.
• Месца дзеяння і падзеі гульні Metal Gear Solid V: Ground Zeroes з’яўляюцца адсылкай да базы і турмы Гуантанама.
• У адной з місій гульні Tom Clancy’s Splinter Cell: Blacklist галоўны герой пранікае ў турму Гуантанама.
• Як мінімум адзін з эпізодаў серыяла NCIS адбываецца на базе Гуантанама.
• Згадваецца ў фільме Улада 2018 года.
• Згадваецца ў 2-м сезоне анімэ Ермунганд.
• Месца дзеяння фільма «Маўрытанец», які выйшаў у 2021 годзе, знаходзіцца на базе Гуантанама.
• У нямецкага ультраправага гурта Die Lunikoff Verschwörung ёсць аднайменная песня.
• «Дарога на Гуантанама» (англ. The Road to Guantanamo) — брытанскі фільм рэжысёраў Мата Уайткроса і Майкла Уінтэрботама. Аповяд пра лёс трох маладых брытанскіх мусульман, якія пасля падзея 11 верасня 2001 года адправіліся ў Пакістан наведаць сваякоў і былі арыштаваныя па абвінавачванні ў сувязях з «Аль-Каідай».

Крыніцы

1. History (нявызн.). cnrse.cnic.navy.mil. Праверана 2 лістапада 2024.
2. Газета Гранма, «Размышления главнокомандующего Фиделя Кастро», http://www.granma.cubaweb.cu/secciones/reflexiones/rus-042.html Архіўная копія ад 11 мая 2008 на Wayback Machine
3. Джордж Буш заступился за пытки (нявызн.). Lenta.ru (8 сакавіка 2008). Архівавана з першакрыніцы 20 верасня 2011. Праверана 13 жніўня 2010.
4. США: потенциальная казнь подвергнутых пыткам и впоследствии осуждённых узников Гуантанамо — это не правосудие - «Международная Амнистия» (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 20 жніўня 2008.

Літаратура

• «Зарубежное военное обозрение», № 11/1978, подполковник Ю. Седов, американская военная база Гуантанамо, с.103,104.

Спасылкі

• Турма ў Гуантанама
• Гуантанама-Бэй — скандальнае парушэнне правоў чалавека (Amnesty International)
• Архан Джэмаль: канцлагер XXI стагоддзя