Гуманітарныя навукі

«Маладая чытачка», Жан Анарэ Фрагонар

Гуманіта́рныя наву́кі — навукі, што маюць дачыненне да чалавецтва, грамадскага быцця і свядомасці. Паводле прадмета і метаду часта атаясамліваюцца з грамадскімі навукамі, і супрацьпастаўляюцца прыродазнаўчым і тэхнічным навукам.

Паходжанне назвы

Агульная назва гуманітарных навук паходзіць ад лацінскай фразы studia humanitatis у эпоху Адраджэння, што значыць вывучэнне чалавецтва. Лацінская фраза ўжывалася для абазначэння вывучэння класічнай літаратуры і мовы, якое разглядалася як важны аспект вытанчанай адукацыі ў эпоху Адраджэння. У пачатку 15 стагоддзя studia humanitatis была навучальным курсам, які складаўся з граматыкі, паэзіі, рыторыкі, гісторыі і філасофіі маралі, у асноўным на творах лацінскіх і грэчаскіх класікаў^[1].

Галіны

Філалогія

Філалогія — гуманітарная дысцыпліна, якая займаецца вывучэннем мовы па вусных і пісьмовых гістарычных крыніцах. Філалогія таксама вызначаецца як вывучэнне мастацкіх тэкстаў, вусных і пісьмовых запісу, усталяванне іх сапраўднасці і іх першапачатковай формы і вызначэнне іх значэння.

Культуралогія

Культуралогія — гуманітарная дысцыпліна, якая вывучае найбольш агульныя заканамернасці развіцця культуры як сістэмы. Дапамагае сістэматызаваць гістарычныя і гуманітарныя веды, зразумець з’явы грамадскага жыцця ў адзіным сэнсавым кантэксце, раскрыць адзінства і цэласнасць сусветнай цывілізацыі, якая складаецца з мноства культур.

Філасофія

Філасофія — гуманітарная дысцыпліна, якая займаецца сістэматычным вывучэннем агульных і фундаментальных пытанняў, якія тычацца такіх тэм, як існаванне, розум, веданне, каштоўнасць, розум і мова. Гэта рацыянальнае і крытычнае даследаванне, якое разважае пра свае ўласныя метады і дапушчэнні.

Рэлігіязнаўства

Рэлігіязнаўства — міждысцыплінарная навука, або вобласць навуковых даследаванняў, у якой прадметам вывучэння выступае рэлігія, рэлігійнасць, рэлігійныя аб’яднанні, рэлігійныя практыкі, міфалогія, рэлігійная філасофія і атэістычныя вучэнні.

Літаратуразнаўства

Літаратуразнаўства — гуманітарная дысцыпліна, якая вывучае мастацкую літаратуру, яе паходжанне, сутнасць, спецыфіка славесна-мастацкага мыслення і творчасці, заканамернасці гісторыка-літаратурнага працэсу.

Мовазнаўства

Мовазнаўства — гуманітарная дысцыпліна, якая вывучае натуральны чалавечую мову наогул і ўсе мовы свету. Яна даследуе не толькі існуючыя або існавалыя мовы, але і магчымыя ў будучыні. Спецыяліст-мовазнавец назірае факты маўлення (моўныя з’явы) — маўленчыя акты носьбітаў жывой мовы разам з іх вынікамі (тэкстамі).

Мастацтвазнаўства

Мастацтвазнаўства — гуманітарная дысцыпліна, якая вывучае пластычнае мастацтва (выяўленчае мастацтва, дэкаратыўна-прыкладное мастацтва і архітэктуру). Прадстаўлена трыма ўзаемазвязанымі абласцямі: тэорыяй мастацтва, гісторыяй мастацтва і мастацкай крытыкай. Прадмет мастацтва складаюць тры з’явы і звязаныя з імі працэсы: само мастацкі твор, яго аўтар і яго рэцыпіент (глядач).

Гісторыя

Гісторыя — гуманітарная дысцыпліна, якая вывучае мінулае на аснове гістарычных крыніц. Для атрымання ведаў пра мінулыя часы навукоўцы-гісторыкі вывучаюць рэчавыя, пісьмовыя, выяўленчыя і вусныя гістарычныя крыніцы.

Сацыялогія

Сацыялогія — гуманітарная навука пра грамадскія асновы чалавечага існавання, пра сацыяльныя паводзіны індывідаў і розныя формы сумеснай жыццядзейнасці людзей. Да ліку апошніх належаць грамадства, сацыяльныя групы, сацыяльныя сістэмы, інстытуты, арганізацыі, асацыяцыі, саюзы, аб’яднання, грамады, адносіны, сувязі, узаемадзеяння, сацыяльныя сеткі і інш.

Паліталогія

Паліталогія — гуманітарная навука аб палітычнай улады і кіраванні, пра заканамернасці і асаблівасцях развіцця палітычных адносін і працэсаў, функцыянавання палітычных інстытутаў і сістэм, палітычных паводзін і дзейнасці людзей у розных цывілізацыйна-культурных і часавых вымярэннях.

1. humanism | Britannica.com (нявызн.). web.archive.org (5 чэрвеня 2015). Архівавана з першакрыніцы 5 чэрвеня 2015. Праверана 22 сакавіка 2024.