Гётаку

Адбітак рыбы ў тэхніцы гётаку

Гётаку (яп.: 魚拓 Gyotaku, з gyo "рыба" + taku «адбітак каменю  (англ.)») — традыцыйны японскі метад друку рыбы — практыка, якая ўзыходзіць да сярэдзіны 1800-х гадоў. З’яўляецца формай ценявога друку  (англ.), якой карысталіся рыбакі для фіксацыі свайго ўлову, але таксама стала самастойнай формай мастацтва.

Метад гравюры гётаку выкарыстоўвае рыбу, марскіх істот або падобныя прадметы ў якасці «друкаваных пласцін». Адбіткі рабіліся чарніламі сумі  (руск.) і паперай васі  (руск.). Ходзяць чуткі, што самураі ўладкоўвалі спаборніцтвы па рыбалцы з дапамогай адбіткаў гётаку. Гэтая арыгінальная форма гётаку, як метад запісу для рыбакоў, выкарыстоўваецца і сёння, і яе можна ўбачыць у крамах рыбалоўных снасцяў  (руск.) у Японіі.

Метады

Гётаку ў рэшце рэшт ператварылася ў форму мастацтва з трыма рознымі падыходамі:

• прамы метад (яп.: 直接法 chokusetsu-hō) найбольш блізкі да арыгінальнага. Рыбу чысцяць, падрыхтоўваюць, падтрымліваюць, а затым пакрываюць тушшу. У гэты момант на рыбу наносіцца змочаная васі («рысавая» папера), і акуратным расціраннем або націсканнем рукамі ствараецца малюнак.
• непрамы метад (яп.: 間接法 kansetsu-hō) з’яўляецца больш карпатлівым працэсам і дае вельмі далікатныя і падрабязныя выявы. Гэты метад прадугледжвае прыляпленне паперы васі, шоўку ці іншай тканіны да рыбы з дапамогай рысавай пасты. Рэльеф рыбы праглядваецца праз шоўк, а туш старанна наносіцца на шоўк, прыліпаючы да рыбы, з дапамогай тампонаў (аплікатараў з шоўку, абгорнутага вакол бавоўны).
• метад пераносу (яп.: 転写法 tensha-hō) менш вядомы і мала распаўсюджаны. Ён быў распрацаваны, калі мэтай друку было стварыць малюнак на цвёрдай паверхні, такой як дрэва, скура, пластык ці нават сцяна жылля. Гэта сітуацыі, калі немагчыма нанесці аснову твора непасрэдна на паверхню аб’екта, пакрытага тушшу. У tensha-hō суб’ект падрыхтоўваецца і пакрываецца тушшу, як і ў прамым метадзе. Затым малюнак здымаецца з аб’екта пасля размяшчэння і націскання кавалка нейлону або поліэтылену на аб’ект, пакрыты чарніламі. Затым пераносную плёнку падымаюць, асцярожна кладуць і прыціскаюць да мэтавай паверхні. У гэтым метадзе канчатковы малюнак не пераварочваецца, як у прамым метадзе. Падчас гэтага працэсу выява перагортваецца другі раз, у выніку чаго атрымліваецца права арыентаваны адбітак.

Часам прамыя адбіткі застаюцца ў чорна-белым выглядзе, у якім яны надрукаваны, а потым вочы размалёўваюцца ў адценнях шэрага . Гэта найбольш набліжана да першапачатковай формы гётаку як запісу ўлову рыбака. Колер звычайна дадаецца ў мастацкую версію гэтых тварэнняў, альбо выкарыстоўваючы каляровую туш непасрэдна на рыбе, альбо дадаючы колер да твора пасля, празрыстымі чарніламі або каляровымі сродкамі. Гатовыя работы можна замацаваць на скрутках, увільготненым спосабам замацаваць на палатне або замацаваць на фонавай паперы васі, а затым матыраваць і аформіць у рамку. Часта праца ўключае ў сябе чырвоную пячатку (адбітак) і/або нейкую каліграфію іерогліфаў кандзі, якая паказвае імя мастака і інфармацыю, або важную інфармацыю.

Падобным чынам прыродныя прынты развіваліся ў заходнім свеце, пачынаючы як функцыянальны працэс, а потым ператвараючыся ў від мастацтва. У самых ранніх прыродных гравюрах чарніла або пігменты наносіліся непасрэдна на рэльефную паверхню лісця і/ці іншых адносна плоскіх прыродных аб’ектаў, каб захапіць выявы іх памераў, формаў, тэкстуры паверхні і далікатных узораў жылак або лускі. Як правіла, абодва бакі ліста пакрываліся чарніламі, і затым ліст змяшчаўся ўнутр складзенага аркуша або паміж двума лістамі паперы. Калі церці ўручную або прапускаць праз друкарскі станок, атрымліваецца люстраное адлюстраванне верхняга і ніжняга боку аднаго і таго ж ліста. Часта гравюры рабіліся чорнымі чарніламі, а колеры пазней маляваліся або рысаваліся мастаком. У іншых выпадках расплюшчаны высушаны ліст або расліну адзін раз пакрывалі чорнымі чарніламі, а потым некалькі разоў друкавалі ў друкарскім станку. Першапачатковы цёмны адбітак выкарыстоўваўся ў якасці рабочай копіі або пробнага адбітка. Наступныя адбіткі з больш слабымі слядамі чарнілаў расфарбоўваліся ўручную, каб больш нагадваць знешні выгляд рэальных прадметаў. Гэтая методыка звычайна прымяняецца да вырабу адбітка з рыбы. Майстры таксама выкарыстоўвалі дрэва і разьбяныя малюнкі для гэтага.

Прамы метад у цяперашні час выкарыстоўваецца ва ўсім свеце для стварэння малюнкаў шырокага спектру аб’ектаў. Многія рыбадрукары выкарыстоўваюць прамы метад, але наносяць каляровыя чарніла, каб больш дакладна паўтарыць натуральныя колеры аб’ектаў. Дублікаты малюнкаў можна ствараць прамым метадам для атрымання унікальных, адзіных у сваім родзе адбіткаў, таму іх можна выдаваць, як і іншыя формы рэльефнага друку.

Зноскі