Дагістарычная Арменія

Скураныя чаравікі з пячоры Арэні-1 узростам 5500 — кандыдат на званне самага старога абутку ў свеце

На поўначы Арменіі (Ларыйскае плато) было выяўлена больш за 20 рознаўзроставых познаашэльскіх помнікаў (0,6 млн гадоў), размешчаных, галоўным чынам, у перадгор'ях вулканічнага Джавахецкага хрыбта, найболей падобных з матэрыяламі месцазнаходжанняў даліны ракі Раздан (Джрабер, Фантан, Кендарасы)[1]. Сярод іх пераважаюць паверхневыя месцазнаходжанні (Благадарнае, Даштадэм 3, Нарамут др.), на якіх сабрана звыш тысячы ашэльскіх вырабаў з мясцовага гіяладацыта, уключаючы каля 360 ручных рубіл. Яшчэ выяўлены тры стратыфікаваныя помнікі (Мурадава, Карахач і Куртан I), дзе ўпершыню былі прадстаўлены сярэднеашэльскія і раннеашэльскія індустрыі. Найбольшую цікавасць уяўляе Карахач, дзе раннеашэльскія вырабы (чоперы, пікі, грубыя біфасы і інш.), зробленыя з іншых разнавіднасцей дацыту, а таксама андэзіту і алівінавага далерыту, выяўленыя ў пласце вулканічнага попелу і ў ніжэйшых пралювіяльных адкладах. Датаванні попелу уран-свінцовым метадам ляжаць у дыяпазоне 1,75-1,94 млн гадоў назад, што павінна адпавядаць і ўзросту каменных вырабаў[2]. Падобная з вырабамі з Карахача раннеашэльская індустрыя выяўлена таксама ў ніжніх узроўнях блізкага помніка Мурадава. У самых вярхах Мурадава пададзены познаашэльскі матэрыял (пласт 3), а ў сярэдняй частцы тоўшчы — сярэдне-ашэльская індустрыя (пласты 4-9). Раннеашэльскія і сярэднеашэльскія комплексы выяўлены таксама на помніку Куртан I, размешчаны ў паўднёва-усходняй частцы Ларыйскага плато. Па сукупнасці дадзеных (абсалютныя датаванні падсцілаючых попелаў, палеамагнітныя дадзеныя, узроставы дыяпазон знойдзеных раней зубоў насарога), узрост культурных адкладаў Куртана I складае каля 1 млн гадоў[1]. Адкрытыя ў паўночнай Арменіі помнікі ўтрымваюць сляды найстаражытнейшых міграцый ранніх людзей за межы Афрыкі. Раннеашэльскія матэрыялы Карахача па ўзросту блізкія найстаражытнейшым раннеашэльскім індустрыям Усходняй Афрыкі (каля 1,5-1,8 млн гадоў назад)[3]. Да ранняга палеаліта адносіцца селішча Сатані-Дар. Стаянка Нор Гехі (325 тыс. г. н.) вядомая тым, што там у адным пласце пад вулканічным лавай знайшлі ўзоры адразу дзвюх тэхнік — біфасіяльнай і больш развітай левалуазнай[4].

Пахаванне ў старажытным мегалітычным комплексе Зарац-Карэр на поўдні Арменіі

Сляды пасялення старажытнага чалавека былі выяўлены ў розных раёнах Армянскага нагор'я: у Арзні, Нурнусе і іншых месцах былі выяўлены стаянкі з каменнымі прыладамі, а ў Разданскай цясніне, Лусакерце і інш. былі знойдзены пячоры-жытлы (Лусакерт I, Ерэван I[5]).

У пячорнай стаянцы Ерэван I выяўлены фрагменты чэрапа і зубы дзіцяці 8-12 гадоў і верхні разец чалавека 30-40 гадоў. У пячорнай стаянцы Лусакерт I выяўлены фрагмент ніжняй сківіцы сталага індывіда. Знаходкі адносяцца да сапіентнай формы з налётам архаізма[6].

На Армянскім нагор'і былі выяўлены сляды селішчаў эпохі неаліту. Адной з ранніх культур эпохі неаліту, выяўленых у Цэнтральным Закаўказзі з'яўляецца Шулаверы-Шомутэпінская культура, якая датуецца VI—IV тыс. да н.э. Іншымі раннімі культурамі з'яўляецца Кура-Оракская (IV—II тыс. да н.э.) і Трыялецкая (2200—1500 гг. да н.э.) культуры.

На тэрыторыі сучаснага Ерэвана ў раёне Шэнгавіта ў было выяўлена селішча пачатку бронзавага веку, што датуецца V—III тысячагоддзямі да нашай эры[7][8].

Дадзеныя археалагічных раскопак пацвярджаюць, што жыхары Армянскага нагор'я яшчэ ў глыбокай старажытнасці авалодалі многімі рамёствамі. Так, вядома, што ўжо ў V—IV тысячагоддзі да н.э. яны ўмелі плавіць медзь, а ў II тысячагоддзі да н.э. — жалеза[9].

На тэрыторыі Рэспублікі Арменія былі выяўлены рэшткі шматлікіх каменных збудаванняў: дольменаў, менгіраў, кромлехаў і сцены цыклапічных збудаванняў. Вялікая колькасць мегалітычных збудаванняў было выяўлена каля гары Арагац, у далінах вакол сучасных гарадоў Ошакан, Парпі, Агтц і Сісіян. Найболей добра захаваліся сакральныя і цыклапічныя збудаванні і крэпасці каля Каша і Агаўнатуна. Вялікую цікавасць уяўляюць рэшткі неалітычнага земляробскага селішча на прытоку ракі Аракс, а таксама мегалітычны комплекс Зарац-Карэр (арм.: Զորաց Քարեր), вядомы таксама як Караўндж (арм.: Քարահունջ)[10], размешчаны ў вобласці Сюнік недалёка ад горада Сісіян. Найважнейшыя археалагічныя помнікі былі выяўлены пры раскопках у Шэнгавіце, Лчашэне, Неркін і Верын Навер, Арціку, Карашамбе. У час археалагічных раскопак былі выяўлены помнікі матэрыяльнай культуры: кавалачак тэкстылю XV—XVI стст. да н.э. (Арцік); ідэальнай формы сярэбраная сякерка XXII—XXI стст. да н.э. (Карашамб); вытанчаныя бронзавыя скульптуры XV—XIV стст. да н.э. (Лоры-Берд); залатая чара з выявамі львоў III тыс. да н.э. (Ванадзор), чатырохколавыя вазы III тыс. да н.э. (Лчашэн), статуэтка жабы XIII—XII стст. да н.э. (Лчашэн).

Зноскі

  1. ↑ а б Любин В. П., Беляева Е. В. Традиции и трансфор мации в раннем палеолите Кавказа и Ближнего Востока // Традиции и инновации в истории и культуре, 2015 Архівавана 21 лістапада 2015.
  2. ↑ Древнейший ашель — в Армении?
  3. ↑ ОТКРЫТИЕ ДРЕВНЕЙШИХ РАННЕПАЛЕОЛИТИЧЕСКИХ ПАМЯТНИКОВ НА СЕВЕРЕ АРМЯНСКОГО НАГОРЬЯ (АРМЕНИЯ)
  4. ↑ Атомный реактор людей палеолита. В Армении найдены орудия гоминид, проливающие свет на эволюцию абстрактного мышления
  5. ↑ Памятники мустьерской эпохи и остатки неандертальцев на территории СССР
  6. ↑ Б. Г. Ерицян, А. Ю. Худавердян. Среднепалеолитические пещерные стоянки Ереван I и Лусакерт I (Армения) // Научные ведомости Белгородского государственного университета, № 7 (204), вып. 34 Июнь 2015 Архівавана 12 студзеня 2021.
  7. ↑ Shengavit Shengavit a Kura Araxes Culture Site in Yerevan on the Ararat hills, Republic of Armenia (англ.)(недаступная спасылка). — In those trenches he (Hakop Simonyan) isolated four distinct strata, the earliest from the late fifth millennium and the latest from the early to mid-third millennium BC.. Архівавана з першакрыніцы 9 мая 2008. Праверана 17 чэрвеня 2019.
  8. ↑ Земледельцы Северного Кавказа и Закавказья (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012. Праверана 17 чэрвеня 2019.
  9. ↑ История Армении (руск.). Архівавана з першакрыніцы 2 лютага 2012. Праверана 17 чэрвеня 2019.[ ]
  10. ↑ «Караундж-Стоунхендж Армении» (Carahunge-Armenia's Stonehenge)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 24 лістапада 2009. Праверана 17 чэрвеня 2019.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]