Дзіванна

Дзіванна
Дзіванна звычайная (Verbascum thapsus) — тыпавы від роду Дзіванна. Агульны выгляд квітнеючай расліны. Паўднёвая Невада, ЗША
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Ясноткакветныя Сямейства:  Залознікавыя Трыба:  Scrophularieae Род:  Дзіванна
Міжнародная навуковая назва
Verbascum L., 1753
Сінонімы
[1] Celsia L. Rhabdotosperma Hartl Staurophragma Fisch. & C.A.Mey.
Даччыныя таксоны
Гл. тэкст
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   33388 NCBI   39257 EOL   11199743 GRIN   g:12679 IPNI   38101

Дзіва́нна^[2][3][4] (Verbáscum) — род кветкавых раслін сямейства Залознікавыя (Scrophulariaceae), які ўключае ў сябе каля 250 (каля 350^[4]) відаў, распаўсюджаных у Еўропе і Азіі, з самай вялікай разнастайнасцю ў Міжземнамор’і.

Батанічнае апісанне

Аднагадовыя, двухгадовыя і шматгадовыя травяністыя расліны, пераважна густа апушаныя. Сцябло прамастойнае, высокае, простае або галінастае. Лісце чаргаванае або папарна збліжанае, простае, суцэльнае, зрэдку перыстараздзельнае. Кветкі звычайна жоўтага колеру, часам фіялетавага, адзіночныя або па 2—10 у гронкападобных або мяцёлчатых суквеццях. Плод — каробачка.

Дзіванна фіялетавая (Verbascum phoeniceum). Батанічная ілюстрацыя з кнігі Яна Копса «Flora Batava», 1800—1934

Распаўсюджванне і экалогія

Шырока распаўсюджаны ва ўмераных абласцях Еўразіі, у Паўночнай Афрыцы і — як заносныя віды — у Паўночнай Амерыцы. Растуць па камяністых схілах, у стэпах, сухіх лугах, пясчаных месцах, каля дарог.

На тэрыторыі Беларусі 7 дзікарослых відаў^[5].

Сінонімы^[6]

• Celsia L.
• Rhabdotosperma Hartl
• Staurophragma Fisch. & C.A.Mey.

Некаторыя віды

• Verbascum acaule (Bory & Chaub.) Kuntze
• Verbascum adeliae Heldr.
• Verbascum adenanthum Bornm.
• Verbascum adrianopolitanum Podp.
• Verbascum anisophylum Murb.
• Verbascum arctubel L.
• Verbascum argenteum Ten.
• Verbascum baldaccii Degen
• Verbascum banaticum Schrad.
• Verbascum barnadesii Vahl
• Verbascum bithynicum Boiss.
• Verbascum blattaria L. — Дзіванна тараканавая, ці Дзіванна цёмная
• Verbascum boerhavii L.
• Verbascum boissieri (Heldr. & Sart.) Kuntze
• Verbascum botuliforme Murb.
• Verbascum bombyciferum Boiss.
• Verbascum bugulifolium Lam.
• Verbascum chaixii Vill.
• Verbascum charidemii Murb.
• Verbascum chinense (L.) Santapau
• Verbascum chrysanthum Murb.
• Verbascum creticum (L.) Cav.
• Verbascum cylindrocarpum Griseb.
• Verbascum cyleneum (Boiss. & Heldr.) Kuntze
• Verbascum daenzeri (Fauché & Chaub.) Kuntze
• Verbascum davidoffii Murb.
• Verbascum decorum Velen.
• Verbascum delphicum Boiss. & Heldr.
• Verbascum densiflorum Bertol. — Дзіванна скіпетрападобная, ці Лісік, ці Дзівана^[7], ці Дзіванна густакветная^[7][4]
• Verbascum dentifolium Delile
• Verbascum dieckianum Borbás & Degen
• Verbascum dimoniei Velen.
• Verbascum dingleri Mattf. & Stef.
• Verbascum dumulosum P.H.Davis
• Verbascum durmitoreum Rohlena
• Verbascum epixanthinum Boiss. & Heldr.
• Verbascum eriophorum Godr.
• Verbascum euboicum Murb. & Rech.f.
• Verbascum foetidum Boiss. & Heldr.
• Verbascum formosum Fisch. ex Schrank
• Verbascum friedrichsthalianum Kuntze
• Verbascum georgicum Benth.
• Verbascum glabratum Friv.
• Verbascum glandulosum Delile
• Verbascum gnaphalodes M.Bieb.
• Verbascum graecum Heldr. & Sart. ex Boiss.
• Verbascum guicciardii Heldr. ex Boiss.
• Verbascum halacsyanum Sint. & Bornm. ex Halácsy
• Verbascum haussknechtii Heldr. ex Hausskn.
• Verbascum hervieri Degen
• Verbascum herzogii Bornm.
• Verbascum humile Janka
• Verbascum hypoleucum Boiss. & Heldr.
• Verbascum jankaeanum Pancic
• Verbascum laciniatum (Poir.) Kuntze
• Verbascum lagubel Fisch. & C.A.Mey.
• Verbascum lanatum Schrad.
• Verbascum lasianthum Boiss. ex Benth.
• Verbascum leianthum Benth.
• Verbascum leucophylum Griseb.
• Verbascum levanticum I.K.Ferguson
• Verbascum litigiosum Samp.
• Verbascum longifolium Ten.
• Verbascum lychnitis L. — Дзіванна мяцёлчатая, ці Дзіванна малая, ці Дзіванна мучністая
• Verbascum macedonicum Kosanin & Murb.
• Verbascum macrurum Ten.
• Verbascum malophorum Boiss. & Heldr.
• Verbascum mucronatum Lam.
• Verbascum nevadense Boiss.
• Verbascum nicolai Rohlena
• Verbascum nigrum L. — Дзіванна чорная, ці Дзеванна, ці Дзевана, ці Дзівана, ці Дзівена, ці Дзівіна, ці Царская свечка, ці Дзівана вялікая, ці Панна-дзіванна
• Verbascum niveum Ten.
• Verbascum nobile Velen.
• Verbascum gypsicola Vural & Aydoğdu
• Verbascum olympicum Boiss.
• Verbascum oreophilum K. Koch
• Verbascum orientale (L.) Al.
• Verbascum orphanideum Murb.
• Verbascum ovalifolium Donn ex Sims
• Verbascum paniculatum Wulf.
• Verbascum pelium Halácsy
• Verbascum pentelicum Murb.
• Verbascum pestalozzae Murb.
• Verbascum phlomoides L. — Дзіванна касматая, ці Дзіванна лекавая^[8]
• Verbascum phoeniceum L. — Дзіванна цёмна-чырвоная, ці Дзіванна фіялетавая
• Verbascum pinnatifidum Vahl
• Verbascum pseudonobilev Stoj. & Stef.
• Verbascum pulverulentum Vill.
• Verbascum purpureum (Janka) Hub.-Mor.
• Verbascum pycnostachyum Boiss.& Heldr.
• Verbascum pyramidatum M.Bieb.
• Verbascum reiseri Halácsy
• Verbascum roripifolium (Halácsy) I.K.Ferguson
• Verbascum rotundifolium Ten.
• Verbascum rupestre (Davidov) I.K.Ferguson
• Verbascum samniticum Ten.
• Verbascum scardicola Bornm.
• Verbascum siculum Tod. ex Lojac.
• Verbascum sinuatum L.
• Verbascum songaricum Schrenk — Дзіванна джунгарская^[4]
• Verbascum speciosum Schrad. — Дзіванна велікапышная^[9]
• Verbascum spectabile M.Bieb.
• Verbascum spinosum L.
• Verbascum thapsus L. typus — Дзіванна звычайная, ці Дзяванна, ці Каўтунічнік, ці Панна-дзяванна, ці Дзевана, ці Дзівана, ці Дзівана белая, ці Дзівана касматая, ці Касмак, ці Лісяк^[10]
• Verbascum undulatum Lam.
• Verbascum vandasii (Rohlena) Rohlena
• Verbascum virgatum Stokes
• Verbascum viridissimum Stoj. & Stef.
• Verbascum widemannianum Fisch. & Mey.
• Verbascum xanthophoeniceum Griseb.
• Verbascum zuccarinii (Boiss.) I.K.Ferguson

Зноскі

1. Гл. спасылку GRIN у картцы расліны.
2. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 138. — 160 с. — 2 350 экз.
3. Напісанне Дзіванна ў адпаведнасці з БЭ ў 18 тамах, т. 6. — Мн., 1998. —— С. 111.
4. Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 522 с. — 10 000 экз.
5. Растения Беларуси
6. in/npgs/html/genus.pl?12679 Verbascum information from NPGS/GRIN(недаступная спасылка)
7. Назва Дзіванна скіпетрападобная згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
8. Назва Дзіванна касматая згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
9. Назва Дзіванна велікапышная згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
10. Назва Дзіванна звычайная згодна з Я. П. Шмярко, І. П. Мазан. Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.

Літаратура

• Дзмітрыева С. А., Пашына Г. В. Дзіванна // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — 522 с. — 10 000 экз. — С. 176—177.
• Вынаеў Г. У. Дзіванна // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — С. 111. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).

Спасылкі

• Коровяк — род Verbascum: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)
• Flora Europaea: Verbascum
• Flora of China: Verbascum
• Дзіванна: інфармацыя на сайце GRIN (англ.) Праверана 13 сакавіка 2009 г.
• Дзіванна: інфармацыя на сайце «Энцыклапедыя жыцця» (EOL) (англ.) Праверана 13 сакавіка 2009 г.
• Дзіванна (руск.) — артыкул з Вялікай савецкай энцыклапедыі Праверана 28 верасня 2009 г.
• Коровяк // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907. Праверана 13 сакавіка 2009 г.