Жыгімонт I Стары

Жыгімонт I Стары
польск.: Zygmunt I Stary
літ.: Žygimantas Senasis
кароль польскі[d]
24 студзеня 1507 — 1 красавіка 1548
Папярэднік Аляксандр Ягелончык
Пераемнік Жыгімонт II Аўгуст
Нараджэнне 1 студзеня 1467[1]
Смерць 1 красавіка 1548[1] (81 год)
Месца пахавання
Род Ягелоны
Бацька Казімір IV Ягелончык
Маці Лізавета Габсбург
Жонка Барбара Запальяі[2] і Бона Сфорца[2][3]
Дзеці Ядвіга Ягелонка[d], Жыгімонт II Аўгуст, Сафія Ягелонка[d], Ганна Ягелонка[4], Кацярына Ягелонка, Ганна Ягелонка[d], Ян з княжатаў літоўскіх[5], Катарына, графіня Мантфорская[d], Рэгіна Шафранец[d], Альбрыхт Ягелончык[d] і Ізабела Ягелонка[4]
Аўтограф Выява аўтографа
Узнагароды
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Жыгімонт Стары (1 студзеня 1467 — 1 красавіка 1548) — вялікі князь літоўскі і кароль польскі (1506—1548). Пяты сын Казіміра Ягелончыка, унук Ягайлы.

Біяграфічныя звесткі

[правіць | правіць зыходнік]

Нарадзіўся ў Казяніцах Радамскага павета Каралеўства Польскага. Атрымаў добрую адукацыю, валодаў некалькімі мовамі. Атрымаў ад старэйшага брата, караля Чэхіі і Венгрыі Уладзіслава II, Глогаўскае і Апольскае княствы ў Сілезіі. У 1504 годзе прызначаны каралеўскім намеснікам Сілезіі, пазней і Лужыцы. Пасля смерці вялікага князя літоўскага Аляксандра абраны панамі-радай 20 кастрычніка 1506 года на велікакняжацкі сталец. 8 снежня 1506 года, нягледзячы на апазіцыю сенатараў з Малой Польшчы, абраны і на польскі сталец. Мянушку «Стары» атрымаў за тое, што яшчэ пры сваім жыцці дамогся каранавання ў пераемнікі свайго дзесяцігадовага сына Жыгімонта.

Унутраная палітыка

[правіць | правіць зыходнік]

Імкнуўся ўмацаваць дзяржаву, але ваенныя і фінансавыя рэформы, спробы вяртання каралеўскіх і вялікакняжацкіх маёнткаў захопленых магнатамі, не мелі значнага поспеху. У 1537 годзе супраць Жыгімонта Старога і магнатаў узняўся феадальны мяцеж польскай сярэдняй шляхты — г.зв. Курыная вайна. Баярства ВКЛ дамаглося роўных правоў для ўсяго вышэйшага стану, быў уведзены адзіны кодэкс законаў для дзяржавы — Статут Вялікага Княства Літоўскага (1529). Для адбіцця нападаў крымскіх татараў на Украіне была створана памежная варта з мясцовых жыхароў — казакі. Падчас Жыгімонта Старога ў Польшчы і ВКЛ распаўсюдзілася Рэфармацыя розных плыняў, што садзейнічала далейшаму ўздыму гуманізму і адукацыі.

Знешняя палітыка

[правіць | правіць зыходнік]

У 1531 годзе ў барацьбе за Пакуцце атрымаў перамогу над малдаўскім гаспадаром Пятром Рарэшам. Праводзячы антыгабсбургскую палітыку заключыў у 1524 годзе саюз з Францыяй і ў 1533 годзе з Асманскай імперыяй. Быў вымушаны весці абарончыя войны супраць Маскоўскай дзяржавы (1507—1508, 1512—1522, 1534—1537), у выніку якіх быў страчаны Смаленск.

Падчас перамогі Рэфармацыі ў Прусіі Жыгімонт Стары згадзіўся на разцэркаўленне маёмасці, ў прыватнасці зямель, (секулярызацыю) Тэўтонскага ордэна і ўтварэнне на яго тэрыторыі васальнага ў адносінах да Каралеўства Польскага Прускага герцагства на чале з Альбрэхтам Гагенцолернам — сваім пляменнікам. Пры Жыгімонту Старым, пасля загадкавай смерці апошніх мазавецкіх князёў, у 1526—1529 гг. з Польшчай было ўз’яднанае Мазавецкае княства.

Другая жонка, з 1518 года, Жыгімонта Старога — Бона Сфорца, адыгрывала пры ім значную ролю ў палітычным жыцці дзяржавы, намагалася забяспечыць стальцы Польшчы і ВКЛ свайму сыну Жыгімонту Аўгусту, у 1529 годзе было праведзена яго намінальнае абранне другім вялікім князем літоўскім.

Мецэнацтва

[правіць | правіць зыходнік]
Жыгімонт Стары. Малюнак Яна Матэйкі

Жыгімонт вядомы як мецэнат. Ён меў значную бібліятэку, запрашаў да свайго двара вядомых скульптараў, архітэктараў, жывапіцаў. Яго подпісам пазначаны дзве ахоўныя граматы для ўсходнеславянскага першадрукара Францыска Скарыны.

Зноскі

  1. ↑ а б Deutsche Nationalbibliothek Record #118797158 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 18 кастрычніка 2015.
  2. ↑ а б (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  3. ↑ Бона Сфорца // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. Андреевский — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. IV. — С. 356.
  4. ↑ а б Lundy D. R. The Peerage
  5. ↑ Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku / пад рэд. J. Wolff — Warszawa: 1895. — С. 201.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Мысліцелі і асветнікі Беларусі: энцыкл. давед. — Мн., 1995. — С. 75.
  • Беларусь: энцыкл. давед. — Мн., 1995. — С. 311.
  • Беларуская ССР: карот. энцыкл. Т. 5. — Мн., 1981. — С. 227.
  • Беларуская энцыклапедыя. Т. 6. — Мн., 1998. — С. 460—461.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
s: Жыгімонт I Стары ў Вікікрыніцах
commons: Жыгімонт I Стары на Вікісховішчы