Жыццё дванаццаці цэзараў

Жыццё дванаццаці цэзараў
лац.: Dē vītā Caesarum
Выданне
Жанр Трактат
Аўтар Гай Светоній Транквіл
Мова арыгінала лацінская мова
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Старонка з тэкстам Светонія, надрукаваная ў 1540 г. Гарамонам

«Жыццё дванаццаці цэзараў» (De vita Caesarum) — асноўная праца старажытнарымскага гісторыка Светонія, напісаны ў яго бытнасць сакратаром імператара Адрыяна (каля 121 г.). Уяўляе сабой зборнік біяграфій Юлія Цэзара і 11 першых рымскіх прынцэпсаў, ад Аўгуста да Даміцыяна. Праца прысвечаны прэфекту прэторыя Гаю Септыцыю Клару. Першыя старонкі кнігі не захаваліся.

Характарыстыка

[правіць | правіць зыходнік]

Біяграфіі выкладзены не ў храналагічнай паслядоўнасці. Спачатку Светоній расказвае пра паходжанне кожнага кіраўніка, пра раннія гады яго жыцця, пра яго грамадскую дзейнасць, затым пераходзіць да прыватнага жыцця, уласцівасцяў характару, знешнасці. Завяршае кожную біяграфію апавяданне пра акалічнасці смерці імператара.

Па ацэнцы М. Л. Гаспарава, «Светоній пазбаўлены літаратурнага густу: ён не клапоціцца пра мастацкае аздабленне стылю, ён аднастайны і сухі»[1]. У адрозненне ад Тацыта, гістарычныя спружыны падзей і псіхалагічныя матывіроўкі мала займаюць аўтара[1]. Ён прыводзіць толькі факталагічную канву, багатую на незлічоныя анекдоты, сапраўднасць якіх часцяком выклікае сумнеў. У гэтым яго падабенства з Плутархам.

Сачыненне Светонія неацэнна ў тым стаўленні, што яно пралівае святло на хатні, інтымны бок дзейнасці рымскіх імператараў. Менавіта да «Жыцця дванаццаці цэзараў» узыходзяць найбольш ходкія матывы і сюжэты, звязаныя з імператарамі (конь Калігулы, акцёрскія практыкаванні Нерона, словы Веспасіяна «грошы не пахнуць», гладыятарскае прывітанне Ave, Caesar, morituri te salutant). Погляд аўтара не скажоны сенатарскімі забабонамі, уласцівымі, напрыклад, творам Тацыта[2]. За ідэал кіраўнікоў ён прымае «боскіх» Аўгуста і Ціта.

Поспех

[правіць | правіць зыходнік]

Пікантныя падрабязнасці асабістага жыцця кіраўнікоў гарантавалі «Дванаццаці цэзарам» папулярнасць як у антычнасці, так і ў Новы час. У якасці своеасаблівага іх працягу задумваліся Марыем Максімам «Жыццяпісы Аўгустаў». Эйнхард уставіў у лацінскі жыццяпіс Карла Вялікага радкі, у якіх Светоній усхваляў доблесці Аўгуста. Аж да пачатку сістэматычных археалагічных даследаванняў у XIX стагоддзі менавіта па паведамленнях Светонія было прынята судзіць пра таго ці іншага імператара з ліку Флавіяў і Юліяў-Клаўдзіяў[2].

Асобныя пасажы (напрыклад, пра тое, як Тыберый аддаваўся педафіліі ў адзіноце вострава Капры) уяўляліся настолькі распушчанымі, што аж да канца XX стагоддзя ў перакладах іх замянялі адпунктоўкамі або пакідалі лацінскі тэкст без перакладу.

Захаванасць сачыненняў. Рукапісы. Выданні

[правіць | правіць зыходнік]

Да нашых дзён «Жыццё дванаццаці цэзараў» захавалася практычна цалкам. Зрэшты, ніводны з рукапісаў, уключаючы самыя раннія, не мае прадмовы і пачатку біяграфіі Гая Юлія Цэзара з гісторыяй роду Юліяў, акалічнасцямі нараджэння будучага дыктатара, яго дзяцінствам і звычайным для антычнай літаратуры пералікам прадвесцяў. У VI стагоддзі візантыйскі антыквар Іаан Лід карыстаўся копіяй з прысвячэннем Септыцыю Клару, але ў рукапісе IX стагоддзя прысвячэння ўжо няма. Паводле некаторых ацэнак, страчаны фрагмент мог быць вельмі значным — да 16 рукапісных старонак[3]. У ім Светоній мог расказаць таксама пра свае намеры, абгрунтаваць важнасць сваёй працы і паказаць на арыгінальнасць працы[4].

Найстаражытны захаваны рукапіс «Жыцця дванаццаці цэзараў» адносіцца да IX стагоддзя. Ён умоўна вядомы як «Codex Memmianus» (умоўныя абазначэнні — «Codex Parisinus 6115», «Paris. Lat. 6115» або «M») і створаны каля 840 года ў Туры. Аднак яшчэ раней у Фульдскім кляштары існаваў і іншы рукапіс. Каля 844 года яго жадаў атрымаць для сваіх даследаванняў антыквар Серват Луп[en], абат кляштара Фер'ер[en], але яму даслалі копію. Магчыма, фульдскі манускрыпт быў крыніцай (архетыпам) для ўсіх наступных копій «Жыцця дванаццаці цэзараў»[5]; у спецыяльнай літаратуры ён традыцыйна пазначаецца як «Ω» (Амега) паводле класіфікацыі Макса Іма[de], у менш вядомай класіфікацыі Леа Прудома яго абазначэнне — «P»[6]. Мяркуецца, што менавіта гэтым кодэксам каля 818 года карыстаўся Эйнхард для складання біяграфіі Карла Вялікага[7][8]. Іншыя рукапісы былі зроблены значна пазней. У прыватнасці, у XI стагоддзі быў створаны манускрыпт «Gudianus 268 Guelferbytanus», або «G», у XI ці XII ст. — «Vaticanus 1904», або «V», у XII стагоддзі — «Codex Laurentianus 68, 7» і «Codex Parisinus 6116»[3][9]. Рукапісы сачыненняў Светонія падзяляюць на чатыры групы паводле характэрных асаблівасцей чытання розных фрагментаў. Гэтыя розначытанні ўзыходзяць да невялікай колькасці крыніц (архетыпаў). Да найстаражытнейшай першай групы адносяцца манускрыпты «M» і «G», другая («V», «Codex Laurentianus 68, 7» і іншыя кодэксы) і трэцяя групы («Codex Parisinus 6116» і іншыя) узыходзяць да двух розных рукапісаў-архетыпаў прыблізна XI стагоддзя, чацвёртая група прадстаўлена копіямі эпохі Адраджэння[9].

Першыя два выданні «Жыцця дванаццаці цэзараў» выйшлі ў 1470 годзе (абодва — у Рыме) і ў 1471 годзе (у Венецыі). У іх аснове ляжалі познія копіі (рукапісы чацвёртай групы). У 1564 годзе былі ўпершыню апублікаваны ўдакладняючыя чытанні спрэчных фрагментаў па рукапісе «M» (першая група), а ў 1610 годзе ў Парыжы было надрукавана выданне Светонія, заснаванае на непасрэдным вывучэнні «M»[9]. У Новы час вялася актыўная праца па аднаўленні арыгінальнага тэксту Светонія. Доўгі час узорам служыла выданне Іагана Георга Грэвіуса[en] 1672 года, якое асабліва моцна паўплывала на вывучэнне творчасці рымскага пісьменніка ў Нідэрландах і Англіі. У 1713 годзе пачаў працу над новым крытычным выданнем тэкстаў Светонія вядомы філолаг Рычард Бэнтлі, але ў 1719 годзе адмовіўся ад гэтай задумы[10]. Сучасныя выданні тэксту «Жыцця дванаццаці цэзараў» грунтуюцца на крытычным тэксце К. Л. Рота, выпушчаным у 1858 годзе і заснаваным на параўнанні ўсіх рукапісаў[9].

Зноскі

  1. ↑ а б М. Л. Гаспаров. Светоний и его книга
  2. ↑ а б Светоній у Брытанскай энцыклапедыі
  3. ↑ а б Соболевский С. И. Историческая литература II—III вв. // История римской литературы в 2-х томах. — Т. 2. — М.: Изд-во АН СССР, 1962. — С. 336
  4. ↑ Lounsbury R. C. Suetonius // Dictionary of Literary Biography. Vol. 211: Ancient Roman Writers. — Gale—Bruccoli Clark Layman, 1999. — P. 302
  5. ↑ Альбрехт М. История римской литературы в 3-х томах. — Т. 3. — М.: Греко-латинский кабинет Ю. А. Шичалина, 2005. — С. 1535
  6. ↑ The Manuscripts // Suetonius, in two volumes. Volume I. Ed. and transl. by J. C. Rolfe. — London—Cambridge (MA), 1979. — P. XXI
  7. ↑ Гаспаров М. Л. Примечания // Гай Светоний Транквилл. Жизнь двенадцати цезарей. — М.: Наука, 1993. — С. 274
  8. ↑ Innes M. The Classical Tradition in the Carolingian Renaissance: Ninth-Century Encounters with Suetonius // International Journal of the Classical Tradition. — 1997. Vol. 3, No. 3. — P. 272
  9. ↑ а б в г Гаспаров М. Л. Примечания // Гай Светоний Транквилл. Жизнь двенадцати цезарей. — М.: Наука, 1993. — С. 275
  10. ↑ Bowersock G. W. Suetonius in the eighteenth century // From Gibbon to Auden: Essays on the Classical Tradition: Essays on the Classical Tradition. — P. 54

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Лагатып Вікіцытатніка
Лагатып Вікіцытатніка
У Вікікрыніцах ёсць тэксты па тэме
De vita Caesarum