Казімір Семяновіч

У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з прозвішчам Семяновіч.
Казімір Семяновіч
Род дзейнасці ваенны інжынер, фізік, інжынер
Дата нараджэння каля 1600[1]
Месца нараджэння
Дата смерці 1651(?)
Грамадзянства
Альма-матар
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
К. Семяновіч на паштовай марцы
«Мастацтва артылерыі». Нацыянальная бібліятэка Беларусі

Казімір Семяновіч (каля 1600 — каля 1651) — ваенны кароннага войска Рэчы Паспалітай, збройнік, ваенны інжынер, артылерыст; адзін з пачынальнікаў ракетнай справы ў Еўропе.

Аўтар кнігі «Вялікае майстэрства артылерыі» (1650).

Паходжанне

[правіць | правіць зыходнік]

Пра жыццё і паходжанне Семяновіча вядома вельмі мала. Паводле літоўскай гістарыяграфіі Семяновіч нарадзіўся каля Расейнаў на Жамойці[2][3] у незаможнай шляхецкай сям’і герба «Астоя»[4], на думку літоўскіх даследчыкаў, таму ён і называў сябе «літоўскім» шляхцічам[2]. Таксама паводле літоўскіх даследчыкаў Семяновіч вучыўся ў Віленскай акадэміі.

Польскія гісторыкі падкрэсліваюць яго належнасць да паланізаванай шляхты[4].

Паводле версіі беларускіх гісторыкаў[5][6][7][8], Семяновіч нарадзіўся каля Дуброўны ў Віцебскім ваяводстве, у родзе незаможных князёў Семяновічаў[9], невялікія ўладанні якіх вядомы ў гэтай частцы Падняпроўя ў XIV—XVII стст. Некаторыя ўзоры лексікі самога Семяновіча могуць пацвярджаць такую думку[10]. Аднак, названы гэтымі даследчыкамі «князь Дзмітр Семяновіч» пад «1393 годам», на праўдзе Дзмітрый Сякіра з роду князёў Друцкіх, уладальнік «двара Быхаў» і «зямлі пустой Дубровенскай», якую нельга атоесніць з Дуброўнай.

Адзначаецца, што з крыніц не вядомы рады Семяновічаў, якія б мелі права на герб «Астоя», і, магчыма, Семяновіч проста купіў права надрукаваць герб у кнізе, каб спрыяць яе папулярнасці. Сам ён пісаў пра сваё месца ў шляхецкай іерархіі даволі невыразна, магчыма, менавіта з гэтай прычыны[11].

Беларуская гістарыяграфія XX ст. інтэрпрэтуе сярэднявечна-рэнесанснае азначэнне «літвін» як палітонім, а не этнонім, і таму мяркуецца, што Семяновіч, пішучы пра сябе «літвін» меў на ўвазе сваё грамадзянства Вялікага Княства Літоўскага, а не літоўскую нацыянальнасць[12].

Аспрэчваецца і тоеснасць Казіміра Семяновіча з магістрам філасофіі і вольных мастацтваў такога самага прозвішча, які запісаны ў актах Віленскай акадэміі 1650 года[11].

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Удзельнік Смаленскай вайны (1632—1634), у тым ліку аблогі Белай.[4] Магчыма, удзельнічаў у бітве пад Ахматавам (1644)[13]. Загадам караля Уладзіслава Вазы пасланы ў Нідэрланды, на службу ў войска герцага Фрыдрыха-Генрыха Аранскага, удзельнічаў у іспанска-галандскай вайне, у тым ліку аблозе Гюйста  (англ.) (бел. (1645)[4]. Вярнуўся ў Рэч Паспалітую (1646), калі Уладзіслаў Ваза збіраў з усёй Еўропы артылерыйскіх спецыялістаў для вялікай вайны з туркамі[4], служыў інжынерам у кароннай артылерыі[14], з 1648 — намеснік начальніка. Па парадзе караля Яна Казіміра вярнуўся ў Нідэрланды (каля 1649), каб надрукаваць сваю працу[14], хаця ёсць і думка, што Семяновіч быў вымушаны выехаць з прычыны канфлікту са сваім начальнікам, Крыштафам Арцішэўскім[13].

Вялікае майстэрства артылерыі

[правіць | правіць зыходнік]

Кніга «Artis Magnae Artilleriae pars prima» («Вялікае майстэрства артылерыі, першая частка», таксама вядомая як «Поўнае майстэрства артылерыі») была ўпершыню надрукаваная па-лацінску ў Амстэрдаме (1650), яшчэ да смерці Семяновіча. Пазней перакладзеная на французскую (1651), нямецкую (1676), англійскую і галандскую (1729), польскую (1963) мовы.[14]

Кніга больш за два стагоддзі была ў Еўропе падручнікам па артылерыі. Былі прадстаўленыя стандартныя канструкцыі ракет, запальных снарадаў і іншых піратэхнічных прыстасаванняў. Тут у першы раз была разгледжаная ідэя выкарыстання рэактыўнага руху ў артылерыі. Вялікі раздзел прысвечаны калібрам, канструкцыі, будове і якасцям ракет (як ваенных так і грамадзянскіх), у т.л., шматступенных ракет, ракетных батарэй і ракет з стабілізатарамі.

Як пісаў сам Семяновіч, ён цікавіўся артылерыяй з дзяцінства, і вывучаў матэматыку, механіку, гідраўліку, архітэктуру, оптыку, тактыку, каб павялічыць свае веды; мяркуецца, што ён паспеў скончыць і рукапіс другой часткі[15]. Існуе версія, што ўдзельнікі цэхаў металургіі, піратэхнікі і збройніцтва арганізавалі яго забойства і выкралі або знішчылі другую частку рукапісу, каб не даць распаўсюджваць свае цэхавыя сакрэты[15].

Памяць

[правіць | правіць зыходнік]

У 1995 годзе «Белпошта» выпусціла адмысловую марку, прысвечаную Казіміру Семяновічу.

У 2012—2013 гадах Нацыянальная бібліятэка Беларусі пры спрыянні спонсараў выкупіла і вярнула ў Беларусь усе першыя выданні трактата «Вялікае мастацтва артылерыі» на лацінскай (1650), французскай (1651), нямецкай (1676) і англійскай (1729) мовах.

У 2017 годзе ў рамках тэлевізійнага праекту «100 імёнаў Беларусі» быў створаны дакументальны «Казімір Семяновіч. Вялікае мастацтва артылерыі»[16].

21 лістапада 2018 года ў Вільнюсе адкрылі скульптуру ў выглядзе ракеты, прысвечаную яе вынаходніку Казіміру Семяновічу (скульптар Владас Урбанавічус). Скульптура пастаўлена па дарозе ў аэрапорт, у раёне Наўйінінкай (Новы Свет), каля прыватнага ўніверсітэта імя Казіміра Семяновіча[17].

У жніўні 2021 года ў Мінску каля Акадэміі навук усталяваны помнік Казіміру Семяновічу[18].

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #128752696 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 20 сакавіка 2015.
  2. ↑ а б Encyclopedia Lituanica. Boston, 1970—1978, Vol.5 p.147
  3. ↑ Lietuviškoji tarybinė enciklopedija. 1983 T.1 p.166
  4. ↑ а б в г д Tadeusz Nowak «Kazimierz Siemienowicz, ca.1600-ca.1651», MON Press, Warsaw 1969, p.182
  5. ↑ Цярохін [артыкул] // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. — Т. 3. — 1973.
  6. ↑ «Вялікае майстэрства артылерыі» / М. Ткачоў, А. Бельскі. — (серыя «Нашы славутыя землякі») — Мінск, 1992. — ISBN 5-343-00881-X
  7. ↑ ЭГБ. — Т.6. Ч.1. — С. 286.
  8. ↑ БЭ у 18 т. — Т. 14.
  9. ↑ Цярохін; Ткачоў, Бельскі, С.8.
  10. ↑ Бельскі, Ткачоў, С.10.
  11. ↑ а б Бельскі, Ткачоў, С.16.
  12. ↑ Бельскі, Ткачоў, С.16,17.
  13. ↑ а б Reprint of article on Siemienowicz from «Mlody Technik» 07.2001
  14. ↑ а б в Tadeusz Nowak «Kazimierz Siemienowicz, ca.1600-ca.1651», MON Press, Warsaw 1969, p.183
  15. ↑ а б Tadeusz Nowak «Kazimierz Siemienowicz, ca.1600-ca.1651», MON Press, Warsaw 1969, p.184
  16. ↑ https://www.youtube.com/watch?v=L6SU1Fp0FNY
  17. ↑ В Вильнюсе открыли скульптуру, посвящённую изобретателю ракет Казимиру Семеновичу
  18. ↑ Каля Акадэміі навук усталявалі помнік Казіміру Семяновічу. Будзьма беларусамі! (17 жніўня 2021).

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Бельскі А. М., Ткачоў М. А. Вялікае мастацтва артылерыі: Казімір Семяновіч. — Мн., 1992.
  • Цярохін С. Ф. Трактат аб артылерыі // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. 1973. № 3.
  • Семяновіч Казімір // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 14: Рэле — Слаявіна / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 14. — С. 322—323. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14).
  • Семено́вич Казимир (руск.) // Часопіс «Изобретатель». № 4 (196) 2016. — С. 42—43.