Канстытуцыя Індыі

Канстытуцыя Індыі (англ.: Constitution of India, хіндзі: भारतीय़ संविधान) — вярхоўны закон Індыйскай Рэспублікі, аснова, на якой пабудаваны фундаментальныя палітычныя прынцыпы, устаноўлена структура, працэдуры, паўнамоцтвы і абавязкі Урада Індыі і ўрадаў асобных адміністрацыйных адзінак, асноўныя правы і абавязкі грамадзян.

Канстытуцыя Індыі была прынятая Устаноўчым сходам 26 лістапада 1949 года, праз два гады пасля здабыцця краінай незалежнасці. Увайшла ў сілу 26 студзеня 1950 года і з папраўкамі дзейнічае да гэтага часу[1]. Па канстытуцыі Індыя з'яўляецца суверэннай, дэмакратычнай рэспублікай, якая гарантуе ўсім сваім грамадзянам правасуддзе, раўнапраўе і свабоду. З 42-й папраўкі 1975 года да вызначэння Індыйскай Рэспублікі былі дададзеныя словы «сацыялістычная» і «свецкая»[2]. Дзень прыняцця Канстытуцыі з'яўляецца афіцыйным святам у Індыі, які святкуецца штогод 26 студзеня як Дзень Рэспублікі[3].

Канстытуцыя замяніла сабой Акт аб дзяржаўным ладзе Індыі 1935 года, які рэгуляваў яго дзейнасць да 1950 года. Галоўным аўтарам Канстытуцыі лічыцца Бхімраа Рамджы Амбедкар, старшыня Канстытуцыйнага камітэта.

Характэрныя рысы і асаблівасці

[правіць | правіць зыходнік]

Канстытуцыя Індыі 1950 г. — унікальны ў сусветнай практыцы канстытуцыйны дакумент, паколькі яна:

  • З'яўляецца самай вялікай па аб'ёме канстытуцыяй у свеце[4] — уключае 465 артыкулаў, 12 буйных прыкладанняў, больш за 70 паправак і складаецца з 117 369 слоў у версіі на англійскай мове, акрамя якой існуе таксама афіцыйны пераклад на хіндзі. Кожны закон, які прымаецца урадам, павінен знаходзіцца ў згодзе з канстытуцыяй як вярхоўным законам дзяржавы;
  • Вельмі падрабязная і дэталёвая, але яе асноўны змест адносіцца да найважнейшых бакоў грамадскага і дзяржаўнага ладу, прававога статусу асобы;
  • Эклектычная: аўтары канстытуцыі імкнуліся «навучыцца ўсім» ад ўсяго свету, засяродзіць у сваёй канстытуцыі ўсе лепшыя канстытуцыйныя дасягненні іншых дзяржаў, у сілу чаго індыйская канстытуцыя запазычала шэраг палажэнняў канстытуцыйных актаў былой метраполіі — Вялікабрытаніі, а таксама канстытуцый СССР, ЗША, Канады, Японіі, Аўстраліі і інш;
  • З'яўляецца вельмі гнуткай (прадугледжвае вельмі просты парадак унясення паправак), у выніку чаго за 50 гадоў былі змененыя сотні яе розных палажэнняў, г. зн. Канстытуцыя Індыі пастаянна «прыстасоўваецца» да сітуацыі. У выніку прыняцця паправак было дададзена каля 80 новых артыкулаў, выключана каля 20, усяго было выраблена каля 500 розных змяненняў у тэксце. Адны папраўкі ўносяцца ў тэкст Канстытуцыі, змяняючы яго, іншыя прыкладаюцца да яе (ёсць вельмі падрабязныя папраўкі, асобныя з іх блізкія па аб'ёме да Канстытуцыі ЗША).

Нягледзячы на аб'емнасць і структурную складанасць індыйскай Канстытуцыі, можна вылучыць найбольш важныя характэрныя яе рысы:

  • Юрыдычнае замацаванне суверэнітэту Індыйскай Рэспублікі, заваяванага ў выніку антыкаланіяльнага руху (прэамбула);
  • Адмоўнае стаўленне да сацыяльнай няроўнасці;
  • Абвяшчэнне вельмі шырокага круга праў, свабод і абавязкаў грамадзян (часткі 3, 4, 4-А) з улікам індыйскай спецыфікі, каставай сістэмы, захаванне вялікага разрыву ва ўзроўні развіцця розных этнічных груп;
  • Замацаванне прынцыпу змешанай эканомікі, дзе дзяржаўны сектар грае важную ролю. Яна прадугледжвае абмежаванне і скасаванне буйных манаполій, уведзена спецыяльнае антыманапольнае заканадаўства, але каля 130 буйных манаполій і ў наш час кантралююць ѕ усіх прыватных актываў;
  • Спалучэнне некаторых традыцыйных індыйскіх інстытутаў з інстытутамі, утворанымі глабальным развіццём канстытуцыйнага права;
  • Палітыка падтрымання ўсеагульнага міру і міжнароднай бяспекі пры вылучэнні на першы план прыярытэтных інтарэсаў Індыі, асабліва ў апошнія гады, з прычыны наяўнасці ў гэтай краіны ядзернай зброі;

Асновы прававога статусу асобы

[правіць | правіць зыходнік]

Асновы прававога статусу індыйскіх грамадзян аднолькавыя, але вызначаюцца няроўнымі па значэнні артыкуламі канстытуцыі. Сацыяльна-эканамічныя правы фармулююцца ў якасці кіруючых прынцыпаў палітыкі з вынікаючымі адсюль асаблівасцямі іх судовай абароны; іншыя правы замацаваныя іншымі артыкуламі канстытуцыі. Фактычнае ажыццяўленне ўсіх гэтых правоў, аднак, у спецыфічных умовах краіны неаднолькава і шмат у чым залежыць ад перажыткаў каставай сістэмы, якія яшчэ захаваліся, а таксама узроўню развіцця этнічных груп.

Канстытуцыя ўстанаўлівае раўнапраўе грамадзян перад законам, забараняе дыскрымінацыю па матывах рэлігійнай, расавай, каставай прыналежнасці, полу і мясцовасці нараджэння.

Да сацыяльна-эканамічных правоў, якія абвяшчае Канстытуцыя Індыі 1949 г. адносяцца: права на абарону ад эксплуатацыі, у ліку кіруючых прынцыпаў палітыкі — права на дастатковыя сродкі для існавання жывёлагадоўлі, на працу, на абарону ад эканамічнай эксплуатацыі, на дзяржаўную дапамогу ў выпадку хваробы, беспрацоўя, права на пражытачны мінімум, права дзяцей на абавязковае бясплатнае навучанне.

Палітычныя правы ўключаюць свабоду слова, друку, права на аб'яднанне і іншыя традыцыйныя палітычныя правы і свабоды.

Сярод асабістых свабод Канстытуцыя называе недатыкальнасць асобы (хоць дапускаецца і шырока выкарыстоўвалася ў Індыі пры аб'яве надзвычайнага становішча доўгае прэвентыўнае зняволенне пад варту без суда), свабоду перамяшчэння, недатыкальнасць жылля, тайну перапіскі і іншае. Канстытуцыя адмяняе феадальныя тытулы, недатыкальнасць (асабліва прыніжанае становішча адной з кастаў).

Забаранялася дыскрымінацыя па матывах рэлігійнай або каставай прыналежнасці, абвяшчалася абарона правоў і інтарэсаў меншасцей. Быў забаронены гандаль людзьмі, прымусовая праца, праца дзяцей да чатырнаццаці гадоў на фабрыках ці ў шахтах. Дзяржава абяцала ў межах яе эканамічных магчымасцей і развіцця зрабіць усё неабходнае для забеспячэння права на працу, адукацыю і дзяржаўную дапамогу ў выпадках беспрацоўя, старасці, хваробы, непрацаздольнасці. Дзяржава імкнулася забяспечыць на працягу дзесяці гадоў з моманту ўвядзення ў дзеянне Канстытуцыі абавязковае бясплатнае навучанне для ўсіх дзяцей да чатырнаццаці гадоў.

Асноўныя правы забяспечваюцца канстытуцыйнымі гарантыямі: пры іх парушэнні грамадзянін можа звяртацца ў любы суд, уключаючы Вярхоўны, і апошні можа прыняць прымусовае рашэнне (ніжэйшы суд не можа абвясціць той ці іншы закон неканстытуцыйным, ён забяспечвае толькі ажыццяўленне асноўных правоў). Правы, замацаваныя ў раздзеле аб кіруючых прынцыпах палітыкі, такімі гарантыямі не забяспечаны.

У Канстытуцыі Індыі зафіксаваныя таксама асноўныя абавязкі грамадзян. Да іх ліку адносяцца: захаванне ідэалаў і інстытутаў краіны, павага да дзяржаўнага сцяга і дзяржаўнага гімна, вайсковы абавязак, абавязак прытрымлівацца ідэалаў нацыянальна-вызваленчай барацьбы, развіваць навуковы падыход, праяўляць гуманізм, імкнуцца да дасканаласці ва ўсіх абласцях індывідуальнай і калектыўнай дзейнасці і інш. Многія з гэтых абавязкаў маюць не юрыдычны, а маральны характар.

Зноскі

  1. ↑ Introduction to Constitution of India. ==. Ministry of Law and Justice of India (29 ліпеня 2008). Архівавана з першакрыніцы 2 ліпеня 2013. Праверана 14 кастрычніка 2008.
  2. ↑ Forty-Second Amendment to the Constitution. Ministry of Law and Justice of fishys (28 жніўня 1976). Архівавана з першакрыніцы 2 ліпеня 2013. Праверана 14 кастрычніка 2008.
  3. ↑ Das, Hari (2002). Political System of India. Anmol Publications. p. 120. ISBN 8174886907.
  4. ↑ Pylee, M.V. (1997). India's Constitution. S. Chand & Co. p. 3. ISBN 812190403X.