Канюшына

Канюшына
Канюшына лугавая (Trifolium pratense) — тыпавы від роду Канюшына
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя[1] Клас:  Двухдольныя[2] Парадак:  Бабовакветныя Сямейства:  Бабовыя Падсямейства:  Матыльковыя Трыба:  Trifolieae Род:  Канюшына
Міжнародная навуковая назва
Trifolium L.
Тыпавы від
Trifolium pratense L. [3] — Канюшына лугавая
Арэал
Вобласць натуральнага распаўсюду
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   26204 NCBI   3898 EOL   27877 GRIN   g:12357 IPNI   23722

Канюшына^[4] (Trifolium) — род раслін сямейства Бабовыя (Fabaceae), падсямейства Матыльковыя (Faboideae).

Назва

Навуковая назва роду — trifolium — азначае «трохліснік».

Канюшына атрымала сваю беларускую назву за тое, што падабаецца каням, бо з’яўляецца салодкай.

Батанічнае апісанне

Шматгадовыя, двухгадовыя і аднагадовыя травяністыя расліны з узыходнымі, прамастойнымі або распасцёртымі аблісцелымі сцёбламі, стрыжнёвымі, цыліндрычнымі і верацёнападобна патоўшчанымі каранямі (у некаторых відаў карэнішча). На дробных карэньчыках утвараюцца каранёвыя клубеньчыкі, у якіх месцяцца клубеньчыкавыя бактэрыі, што засвойваюць азот паветра. Лісце чаргаванае, трайчастае ці пальчата-складанае з 5—9 суцэльнакрайнімі лісцікамі з прылісткамі. Кветкі дробныя, двухполыя, зігаморфныя (матыльковага тыпу), рознага колеру, у галоўчатых цыліндрычных, шарападобных і іншых суквеццях. Плод — дробны струк.

Арэал і экалогія

Адрозніваецца больш за 200 відаў. Пашыраны ва ўмераных і субтрапічных абласцях Паўночнага паўшар’я. Некаторыя віды ёсць ў гарах Паўднёвай Амерыкі і трапічнай Афрыкі. На Беларусі 15 дзікарослых відаў найбольш вядомыя: канюшына гібрыдная, або ружовая (Trifolium hybridum), канюшына лугавая, або чырвоная (Trifolium pratense), канюшына паўзучая, або белая (Trifolium repens), канюшына раллявая (Trifolium arvense); у Чырвоную кнігу Беларусі занесены 2 віды: канюшына чырванаватая (Trifolium rubens) і канюшына Спрыгіна (Trifolium spryginii). Растуць на лугах, пашах, у лясах, акультураныя часам дзічэюць.

Віды

Асноўны артыкул: Віды роду Канюшына

Паводле базы даных The Plant List, род уключае 244 відаў^[5]:

• Trifolium africanum Ser.
• Trifolium alexandrinum L. — Канюшына александрыйская
• Trifolium alpestre L. — Канюшына альпійская, ці Пералётнік чырвоны, ці Пржалётнік
• Trifolium ambiguum M.Bieb.
• Trifolium andersonii A.Gray
• Trifolium angulatum Waldst. & Kit.
• Trifolium angustifolium L.
• Trifolium apertum Bobrov
• Trifolium arvense L. — Канюшына раллявая, ці Канюшына пашавая, ці Агурнік, ці Мядуніца, ці Мядунка, ці Канюшкі, ці Кіцюкі, ці Заяччы лапкі, ці Кашуркі, ці Кашурнік
• Trifolium aureum Pollich — Канюшына шаматкая, ці Злотнік, ці Хмельнік
• Trifolium badium Schreb.
• Trifolium brandegei S.Watson
• Trifolium campestre Schreb. — Канюшына палявая, ці Мядзеліна, ці Хмялёк, ці Клевер, ці Жоўтая дзятліна, ці Хмель заяччы, ці Дзікая кашка
• Trifolium canescens Willd.
• Trifolium caucasicum Tausch
• Trifolium cyathiferum Lindl.
• Trifolium dasyphyllum Torr. & A.Gray
• Trifolium diffusum Ehrh.
• Trifolium dubium Sibth. — Канюшына няпэўная
• Trifolium echinatum M.Bieb.
• Trifolium eximium DC.
• Trifolium fragiferum L. — Канюшына сунічная, ці Гарлінка
• Trifolium glomeratum L.
• Trifolium gordejevii (Kom.) Z.Wei
• Trifolium haydenii Porter
• Trifolium hirtum All.
• Trifolium hybridum L. — Канюшына ружовая, ці Краснабай
• Trifolium incarnatum L. — Канюшына мяса-чырвоная, ці Канюшына інкарнатная
• Trifolium lappaceum L.
• Trifolium longipes Torr. & A.Gray
• Trifolium lupinaster L. — Канюшына лубінавая, ці Дзятліна лясная
• Trifolium macrocephalum (Pursh) Poir.
• Trifolium medium L. — Канюшына сярэдняя, ці Канюшына белая, ці Дзятліна баравая, ці Дзяцеліна баравая, ці Канюшына
• Trifolium micranthum Viv.
• Trifolium montanum L. — Канюшына горная, ці Канюшына белая, ці Трыліснік белы, ці Дзяцеліна, ці Дзенцяліна, ці Каўтуннік, ці Пражалот, ці Белая высокая дзятліна, ці Вадзяны жыр, ці Высокая дзяцеліна
• Trifolium nanum Torr.
• Trifolium ochroleucon Huds.
• Trifolium pannonicum Jacq. — Канюшына паноская
• Trifolium parnassii Boiss. & Spruner
• Trifolium parryi A.Gray
• Trifolium phleoides Willd.
• Trifolium physodes M.Bieb.
• Trifolium polyphyllum (C.A.Mey.) Latsch.
• Trifolium pratense L. typus^[3] — Канюшына лугавая, ці Валашок, ці Дзенцяліна, ці Канічына, ці Красная дзятліна, ці Чырвоная дзяцеліна, ці Канюшына, ці Красная курыга, ці Курыжка, ці Тройца
• Trifolium repens L. — Канюшына паўзучая, ці Дзяцеліна, ці Дзецяліна, ці Дзяцелька, ці Дзятлавіна, ці Дзятліна, ці Дзяцеліна белая, ці Канюшына белая, ці Белая дзятліна, ці Белая дзяцеліна
• Trifolium resupinatum L.
• Trifolium retusum L.
• Trifolium rubens L. — Канюшына чырванаватая
• Trifolium spadiceum L. — Канюшына цёмна-каштанавая, ці Дзятлінка жоўтая, ці Пажарнік
• Trifolium squamosum L.

Значэнне і выкарыстанне

Кармавая (мае шмат пратэіну), сідэральная (азотфіксавальная — павялічвае ўрадлівасць глебы), лекавая, меданосная і дэкаратыўная расліна.

Кветкі канюшыны разам з кветкамі лёну ўпрыгожваюць сучасны герб Беларусі.

Зноскі

1. Ужываецца таксама назва Пакрытанасенныя.
2. Пра ўмоўнасць аднясення апісанай у гэтым артыкуле групы раслін да класа двухдольных гл. артыкул «Двухдольныя».
3. Звесткі пра род Trifolium у базе даных Index Nominum Genericorum Міжнароднай асацыяцыі па таксанаміі раслін (IATP). (англ.)
4. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 132. — 160 с. — 2 350 экз.
5. Trifolium (англ.). The Plant List. Version 1.1. (29 лістапада 2013). Праверана 18 верасня 2016.

Літаратура

• Вынаеў Г. У. Канюшына // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Кухарава Л. В., Сауткіна Т. А., Уласава К. С. Канюшына // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 2. Гатня — Катынь / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1983. — С. 477. — 522 с. — 10 000 экз.

Спасылкі

• Клевер — род Trifolium: інфармацыя пра таксон у праекце «Плантариум» (вызначальнік раслін і ілюстраваны атлас відаў). (руск.)