Кярнаве

Мястэчка Кернаў літ.: Kernavė Герб Сцяг Краіна  Літва Павет Віленскі Раён Шырвінцкі Сянюнія Кернаўская Каардынаты 54°53′00″ пн. ш. 24°51′00″ у. д.^HGЯO Ранейшыя назвы Кернава Насельніцтва 272 чал. (2011) Часавы пояс UTC+2, летам UTC+3 Афіцыйны сайт kernave.org/index_en.html Кернаў на карце Літвы

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кернаў^[1] або Кернава^[2], таксама Кярнаве (літ.: Kernavė) — мястэчка ў Літве, на рацэ Віліі. Цэнтр сянюніі Шырвінцкага раёна Віленскага павета. Месціцца за 18 км на паўднёвы захад ад Шырвінтаў, за 35 на паўночны захад ад Вільні.

Каля паселішча размешчаны гістарычна-археалагічны комплекс, уключаны ў Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Назва

Рэчка Кернаўка (Kernavėlė) ля ўтоку ў Вілію

Назва Кернаў, Кернава (літ.: Kernavė, Кярнаве) ад назвы ракі Kernavė, якая ад літоўскага kernavė «топкае месца ў лугах, у лясах». Такога ж паходжання літоўскія рачныя назвы Kernavas, Kerniava, Kernavė^[3], назва ракі Кернава (прыток вілейскай Ашмянкі).

Хроніка Быхаўца падае міфалагізаваную версію паходжання кернаўскай назвы — ад імя легендарнага князя Кернуса, які нібыта заснаваў Кернаў. Так жа сама утварылася і імя Швінтарог (ад мясціны *Šventaragis «Святы рог» пасярод цяперашняй Вільні).

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Kernow (1365), Керново (XVI стагоддзе), Керновъ (1689); у беларускіх тэкстах таксама ўжываюцца формы Кернова^[4] і Кернава.

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Кернаў датуецца 1279 годам («Старэйшая рыфмаваная хроніка», «Хроніка Германа Вартберга») у звязку з рэйдам крыжакоў. Абарончай сістэмай паселішча ў XIII—XIV стагоддзях былі 5 замкаў, размешчаных на правым беразе Віліі, ад якіх засталіся гарадзішчы, цяперашнія іх назвы — Замкавая Гара (вышыня 30 м, плошча 5,82 га); Гара Ахвярніка (або Святая Гара; вышыня 13—18 м, плошча 1,3 га); Гара Ліздзейкі (або Крывейтэ; вышыня 25—30 м, плошча 0,4 га); «Сталец Міндоўга» (вышыня 22 м, плошча 1,08 га); Гара Кернава (стаіць асобна ад асноўнай групы, разам з могільнікам займае 1,48 га).

У Кернаве, мяркуецца, была рэзідэнцыя вялікага князя літоўскага Трайдзеня і першапачаткова вялікага князя Гедзіміна. Іх лакалізуюць на Гары Ахвярніка. Гандлёва-рамесны пасад месціўся вакол замкаў, прадмесці — на Замкавай Гары. Забудова была драўлянай^[5]. Пахавальны абрад на могільніку сведчыць пра суіснаванне ў XIII—XIV стагоддзях паганскіх і хрысціянскіх традыцый. У 1365 годзе Кернаў значна пацярпеў у часе рэйду тэўтонскіх рыцараў. У 1390 годзе атрад крыжакоў на чале з маршалам Энгельгартам фон Рабэ знішчыў драўляныя замкі, пасля чаго яны не змаглі адрадзіцца і не мелі былой сілы.

Гарадскі герб з прывілея 1792 г.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай

У XV стагоддзі ў даліне Паяты (каля 25 га) на беразе Віліі з’явілася новае паселішча, што ўваходзіла ў склад Віленскага павета. Каля 1420 года вялікі князь Вітаўт заснаваў у Кернаве касцёл. У 1571 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст надаў мястэчку магдэбургскае права, якое ў 1792 годзе пацвердзіў кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі. У XVI—XVII стагоддзях аўтары тагачасных гістарыяграфічных твораў («Хроніка» Мацея Стрыйкоўскага, Густынскі летапіс, «Гісторыя» А. Каяловіча) называлі Кернаў адным з найважнейшых палітычна-адміністрацыйных цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага ў XIII—XIV стагоддзях.

1795 года Кернаў апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Віленскім павеце. У канцы XIX — пачатку XX стагоддзяў у мястэчку дзейнічалі касцёл і капліца.

Кернаў. Н. Орда, XIX ст.

За часамі Першай сусветнай вайны з 1915 года Кернаў быў заняты войскамі Германскай імперыі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Кернаў абвешчаны часткай Беларускай Народнай Рэспублікі^[6]. Раней свае прэтэнзіі на тэрыторыю выказала Літва. Па польска-літоўскіх баях і падпісанні пагаднення паміж Польскай Рэспублікай і Літвой у 1919 годзе ён апынуўся ў складзе Літвы.

З 1940 года ў Літоўскай ССР. У 1960 годзе тэрыторыю старажытнага паселішча і замкаў абвясцілі запаведнікам. У 2004 годзе Кернаў занеслі ў Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

З 1990 года ў складзе адноўленай незалежнай Літвы.

Насельніцтва

• XVIII стагоддзе: 1795 год — 194 чал.
• XIX стагоддзе: 1833 год — 63 чал.; 1861 год — 260 чал.; 1866 год — 260 чал., у тым ліку 180 каталікоў, 12 праваслаўных, 60 іўдаістаў^[7]; 1886 год — 242 чал.; 1895 год — 294 чал.
• XX стагоддзе: 1923 год — 252 чал.; 1959 год — 170 чал.; 1977 год — 170 чал.; 1979 год — 177 чал.; 1985 год — 202 чал.; 1989 год — 289 чал.
• XXI стагоддзе: 2001 год — 307 чал.; 2005 год — 320 чал.; 2011 — 272 чал.

Славутасці

Дзейнічае Кернаўскі археалагічны і гістарычны музей-запаведнік.

• Гістарычна-археалагічны рэзерват (XIII—XIV стст.)
• Капліца
• Касцёл Маці Божай Шкаплернай (1914—1924)
• Могілкі хрысціянскія
• Скульптурныя помнікі

Галерэя

• Краявіды Кернава
• 
  Гарадзішчы
• 
  На ўзгорку
• 
  Капліца
• 
  Касцёл

Гл. таксама

• Культура ўсходнелітоўскіх курганоў

Крыніцы

1. Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 2 / [складзены і падрыхтаваны да друку ў 2012 г. ; спецыяльны змест распрацавалі: Я. К. Анішчанка і інш.]. — 1 атлас (347, [4] с.) : каляр., карты, тэкст, іл., паказальнік с. — ISBN 978-985-508-245-4. С. 62.
2. Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 3 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 352 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-298-0. С. 80.
3. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 153.
4. Смоліч А. Географія Беларусі. — Вільня: Друкарня «Віленскага Выдавецтва» Б. А. Клецкіна, 1922. — 307 с.
5. ЭнцВКЛ 2005.
6. Вялікі гістарычны атлас Беларусі : у 4 т. / Дзяржаўны камітэт па маёмасці Рэспублікі Беларусь, Рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства «Белкартаграфія»; рэдкалегія: В. Л. Насевіч (галоўны рэдактар) [і інш.]. — Мінск: Белкартаграфія. — Т. 4 / [рэд. В.Л. Насевіч]. — 270 с., іл. с. — ISBN 978-985-508-476-2. С. 19.
7. SgKP 1883, s. 47.

Літаратура

• Дзярновіч А. Кернаў // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 88. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Kernavė — litewska Troja: katalog wystawy ze zbiorów Państwowego Muzeum-Rezerwatu Archeologii i Historii w Kernavė, Litwa / Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie; [aut. not kat. Aleksiejus Luchtanas, Gintautas Vėlius; oprac. red. Anna Bitner-Wróblewska; tł. Beata Piasecka, Aleksiejus Luchtanas]. — Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 2002. — 216 s.: fot., mapa.
• Kiernów // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno (польск.). — Warszawa, 1883. — S. 46—47.
• Vėlius, G. XIII—XIV a. Kernavės kapinyno apgalviai // Lietuvos archeologija. — 2001. — T. 21. — P. 383—399.
• Vėlius, G. Kernavė in the context of towns of the Grand Duchy of Lithuania / Gintautas Vėlius // Archaeologia Lituana. — 2003. — T. 4. — P. 161—174.
• Vėlius, G. Kernavės miesto bendruomenė XIII—XIV amžiuje / Gintautas Vėlius. — Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla, 2005. — 111 p.: iliustr., lent.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Кярнаве