Лесапільня
Лесапільня[1], таксама лесапільны завод, тарта́к — прадпрыемства першаснай перапрацоўкі леса на піламатэрыялы ў сістэме лесанарыхтоўчай прамысловасці.
Гісторыя ўзнікнення
[правіць | правіць зыходнік]_(2).jpg)
Найстарэйшая ў свеце лесапільня, датаваная 2-й паловай III стагоддзя, была знойдзена ў горадзе Іерапалі Рымскай імперыі. Яна мела прывад ад вадзянога кола, пры дапамозе якога праз корбы і шатуны прыводзіліся ў рух дзве піларамы[2].
У Еўропе лесапільні атрымалі шырокае распаўсюджанне з XVI стагоддзя, а ў 1593 годзе быў атрыманы патэнт на лесапільныя механізмы[3].
Спачатку пільні ўладкоўваліся ў лесе, непасрэдна на месцы здабычы драўніны. Атрыманыя матэрыялы перавозіліся да месца прызначэння на калёсах, запрэжаных канямі, а ўзімку — на санях, якія цягнулі валы. Па меры развіцця лесанарыхтоўчай прамысловасці, пільні станавіліся больш пастаяннымі прадпрыемствамі, размешчанымі на рэках, адкуль гатовыя вырабы перамяшчаліся на плытах[4].
Наступнае развіццё лесапільняў адбылося ў сувязі з індустрыяльнай рэвалюцыяй у XVII—XVIII стагоддзях. Дзякуючы вынаходніцтву дыскавай пілы павялічыліся прадукцыйнасць і якасць піламатэрыялаў, якія дагэтуль распілоўваліся ўручную[5].
Узнікненне парасілавай устаноўкі ў XIX стагоддзі дазволіла ствараць лесапільні паводдаль ад рэк, да таго ж адыходы драўніны забяспечылі крыніцу паліва для паравых катлоў[4].
У XX стагоддзі дзякуючы прымяненню электрычнасці і інфармацыйных тэхналогій, лесапільні пераўтварыліся ў буйныя заводы і фабрыкі, дзе большасць працэсаў працы аўтаматызавана. Нягледзячы на гэта, працягваюць дзейнічаць дробныя прыватнаўласніцкія пільні, якія спецыялізуюцца на канкрэтным тыпе прадукцыі.
Лесапільні ў Беларусі
[правіць | правіць зыходнік]Развіццё лесанарыхтоўчай прамысловасці ў Беларусі пачалося ў 2-й палове XIX стагоддзя, што адбылося дзякуючы змяненню эканамічных зносін і развіццю чыгункі, якая прыйшла на змену традыцыйнаму плытагонству.
На тэрыторыі Слуцкага павета напярэдадні Кастрычніцкай рэвалюцыі працавала 38 прадпрыемстваў, большую частку з якіх складалі лесанарыхтоўкі. Асноўнымі яе галінамі з’яўляліся выраб драўлянага вугалю і паташу, выганка дзёгцю і смалакурэнне. Размяшчэнне падобных прадпрыемстваў часта абумоўлівалася жаданнямі іх гаспадароў несці мінімальныя транспартныя выдаткі, таму лесапільні часта ўзнікалі ў лясах, на ўзлесках, ва ўрочышчах[6].
Некаторыя паселішчы ўзніклі на месцы колішніх месцаў лесанарыхтоўчай прамысловасці, што адлюстравана ў такіх тапонімах, як Паташня, Дзегцяры, Смалярня, Смалакурны Завод і іншых[7].
Няпоўны спіс былых лесапільняў і лесапільных заводаў Беларусі
[правіць | правіць зыходнік]| Назва | Месцазнаходжанне | Гады існавання | Апісанне |
|---|---|---|---|
| Бабруйскія лесапільныя заводы | Бабруйск, Бабруйскі павет, Мінская губерня | 1892—1914 | Дзейнічала ўсяго 10 заводаў. Выкарыстоўваліся лакамабілі, паравыя катлы і рухавікі. Выраблялі струганы лес, дошкі, гонты, драніцу, мэблю і іншае. Працавалі па 12-59 і больш рабочых (ад 194 у 1913). |
| Бароўскі лесапільны завод | Бароўка, Клімавіцкі павет, Магілёўская губерня | 1902—1914 | У 1908 годзе працавала 140 чалавек, у 1910—150 чалавек. Выраблялі бочкі, дошкі, клёпкі, дранку (гонту)[8]. |
| Крывенскі лесапільны завод | урочышча Крывое каля маёнтка Раманаўка, Рэчыцкі павет, Мінская губерня | 1908—1914 | Належала «Таварыству распрацоўкі лесу». Вырабляла дошкі, брусы, фрызы з дрэва цвёрдых лісцевых парод. Мела паравы рухавік (40 к.с.). У 1913 годзе працавала 50 чалавек. |
| Бабруйскія лесапільныя заводы | Бабруйск, Бабруйскі павет, Мінская губерня | 1892—1914 | Дзейнічала ўсяго 10 заводаў. Выкарыстоўваліся лакамабілі, паравыя катлы і рухавікі. Выраблялі струганы лес, дошкі, гонты, драніцу, мэблю і іншае. Працавалі па 12-59 і больш рабочых (ад 194 у 1913). |
| Лесапільня Лур’е і Памеранц | Глуша, Бабруйскі павет, Мінская губерня | 1908—1913 | Вырабляла дошкі, гонту, клёпкі. Мела паравы рухавік. У 1908 годзе на лесапільні працавала 50 чалавек, выраблена прадукцыі на 122000 рублёў. |
| Лесапільня Патрыкеева | Глуша, Бабруйскі павет, Мінская губерня | пач. ХХ ст. | Вырабляла шпількі, верацяно, іншую прадукцыю. У 1908 годзе выраблена прадукцыі на 2000 рублёў, працаваў лакамабільны рухавік, 5 рабочых. |
| Любянецкая лесапільня | маёнтак Любянец, Слуцкі павет, Мінская губерня | 1900—1913 | Працавала больш за 20 рабочых. Меўся паравы рухавік[6]. |
| Слонімскі лесапільны завод | Слонім, Слонімскі павет, Гродзенская губерня/Навагрудскае ваяводства | 1896—1946 | Вырабляў дошкі, брусы. У 1913 годзе меў паравую машыну. На заводзе працавала каля 50 чалавек[9]. |
| Старасельскі лесапільны завод | Старое Сяло, Мінскі павет, Мінская губерня | 1884—1914 | Вырабляў дошкі і іншыя піламатэрыялы. Меў паравую машыну. У 1884—1889 гадах працавала ад 16 да 135 чалавек. |
| Старэўскі лесапільны завод | Старэва, Бабруйскі павет, Мінская губерня | 1897—? | Працавала ўсяго 35 рабочых, акрамя паравога рухавіка меўся лакамабіль. 9 сакавіка 1905 года адбылася забастоўка рабочых, якія патрабавалі паляпшэння ўмоў працы[6]. |
| Ялізаўскі лесапільны завод | Ялізава, Бабруйскі павет, Мінская губерня | 1901—1916 | Вырабляў дошкі з хвойных і паркет з цвёрдых лісцевых парод. У 1910 г. меў 2 паравыя машыны, працавалі 52 чал. Частка дошак ішла на Ялізаўскі шклозавод |
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ Слоўнік беларускай мовы / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Я. Коласа і Я. Купалы; ўклад. Н. П. Еўсіевіч [і інш]; навук. рэд. А. А. Лукашанец, В. П. Русак. — Мінск : Беларус. навука, 2012. — 916 с. — ISBN 978-985-08-1365-7 : 53 334 р.
- ↑ Ritti, Tullia; Grewe, Klaus; Kessener, Paul (2007), «A Relief of a Water-powered Stone Saw Mill on a Sarcophagus at Hierapolis and its Implications», Journal of Roman Archaeology, 20, pp. 138—163
- ↑ H. Bonke et al., Cornelis Corneliszoon van Uitgeest: uitvinder aan de basis van de Gouden Eeuw, 2e dr. Zutphen 2004.
- ↑ а б Oakleaf, H.B. (1920), Lumber Manufacture in the Douglas Fir Region, Chicago: Commercial Journal Company
- ↑ Norman Ball, 'Circular Saws and the History of Technology' Bulletin of the Association for Preservation Technology 7(3) (1975), pp. 79-89.
- ↑ а б в Алесь Мікалаевіч Карлюкевіч.. Ля вытокаў лясной прамысловасцi . Белорусская лесная газета. Архівавана з першакрыніцы 31 студзеня 2018. Праверана 17.06.2019.
- ↑ Жучкевіч 1974, с. 95, 306, 353.
- ↑ Прамысловасць Клімавіцкага раёна (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 16 чэрвеня 2019. Праверана 17.06.2019.
- ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — 552 с.: іл. ISBN 985-11-0251-2 (т. 15), ISBN 985-11-0035-8. — С. 19.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Вадзім Андрэевіч Жучкевіч. «Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі». — Мінск: БДУ, 1974. — 448 с. — 12 700 экз.