Маліна

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Маліна (значэнні).

Маліна
Маліна звычайная (Rubus idaeus L.)
Навуковая класіфікацыя
прамежныя рангі Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Двухдольныя Парадак:  Ружакветныя Сямейства:  Ружавыя Падсямейства:  Rosoideae Трыба:  Rubeae Род:  Маліна
Міжнародная навуковая назва
Rubus L., 1753
Сінонімы
Batidaea (Dumort.) Greene Comarobatia Greene Dalibarda L.[1]
Тыпавы від
Rubus fruticosus L. 1753
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   24848 NCBI   23216 EOL   794574 GRIN   g:10574 IPNI   34017-1 FW   264405

Маліна^[2] (Rubus) — род (падрод) кветкавых раслін сямейства ружавых.

Назва

Навуковая назва роду rubus значыць «ажына», звязана этымалагічна з назвай чырвонага колеру (пар. дыялектнае па паходжанні лац.: rūfus «ярка-чырвоны»^[3]).

Батанічнае апісанне

Род прадстаўлены шматгадовымі травамі, але часцей за ўсё гэта дравяністыя калючыя расліны (лістападныя кусты) з прамастойнымі, паўзучымі або распасцёртымі галінамі і чарговым простым або складаным лісцем з прылісткамі. Кусты дасягаюць вышынёю да 3 метраў і маюць шматгадовае карэнішча. Сцёблы аднагадовыя — зялёныя, двухгадовыя — адраўнелыя, з шыпамі. Лісце непарнаперыстае, трайчастае.

Кветкі абодваполыя, рэдка — аднаполыя. Размяшчаюцца яны па адным або сабраны зверху ў пазухавыя гронкавыя або шчытковыя суквецці. Гіпантый плоскі або варонкападобны, утвораны звычайна пяцічленным калякветнікам і заключае шматлікія тычынкі і песцікі.

Плод — складаная касцянка (шматкасцянка), чырвоная ці жоўтая, рознага смаку і водару.

Арэал

Адрозніваецца каля 120 відаў. Пашыраны пераважна ва ўмераным і субтрапічным паясах Еўразіі. На тэрыторыі Беларусі сустракаюцца 6 відаў^[4], найбольш вядомая маліна звычайная, трапляецца ў сырых лясах, хмызняках.

Значэнне і ўжыванне

Са старажытных часоў насельніцтва зямнога шара ўжывае ў ежу плады многіх відаў роду: маліну (Rubus idaeus) (віды падроду Idaeobatus), ажыну (Rubus caesius) (цёмнаплодныя віды, якія адносяцца да падроду Rubus, асабліва багата прадстаўленыя ў Еўропе), касцяніцы арктычныя (Rubus arcticus) і марошку (Rubus chamaemorus).

У культуры з IV ст. Культурныя сарты атрыманы на аснове маліны звычайнай, або чырвонай (Rubus idaeus), маліны чорнаваласістай (Rubus melanolasius) і інш. Плады маюць у сабе 5—7 % цукру, 1,5—2 % арганічных кіслот, вітаміны B, C, карацін, флаваноіды, фітастэрыны. Выкарыстоўваюцца свежыя і сушаныя, на кандытарскія вырабы, у медыцыне.

Віды

Асноўны артыкул: Віды роду Маліна

Rubus caesius

У родзе каля 330^[5] (Паводле іншых звестак 600) відаў, якія распаўсюджаны пераважна ў Паўночным паўшар’і.

Шырокі род дзеляць прыкладна на пятнаццаць падродаў:

Rubus subg.

• Anoplobatus (Focke) Focke — Малінаклён
• Chamaebatus (Focke) Focke
• Chamaemorus (Hill) Focke — Марошка
• Comaropsis (Focke) Focke
• Cylactis (Raf.) Focke
• ×Cyclobatus Holub
• Dalibardastrum Focke
• Diemenicus A.R.Bean
• Idaeobatus (Focke) Focke — Маліна
• ×Idaeorubus Holub
• Lampobatus (Focke) Focke
• Malachobatus (Focke) Focke
• Micranthobatus (Fritsch) Kalkman
• Orobatus (Focke) Focke
• Rubus

Некаторыя вядомыя віды:

• Rubus arcticus
• Rubus armeniacus
• Rubus candicans
• Rubus chamaemorus — Маліна прыземістая, ці Марошка прысадзістая, ці Марошка
• Rubus caesius — Ажына, ці Ажына шызая, ці Ажыны, ці Чорныя маліны, ці Яжына, ці Жавікі, ці Ажыннік, ці Скарбарыха, ці Жавіна, ці Жавіннік
• Rubus fructicosus
• Rubus glaucus
• Rubus humulifolius
• Rubus idaeus — Маліна звычайная, ці Маліна
• Rubus matsumuranus
• Rubus nemorosa
• Rubus nessensis — Куманіка, ці Ажына неская, ці Ажына, ці Дуброўка, ці Ажэўні, ці Жавіны, ці Чорныя маліны, ці Жавіна, ці Жавіннік, ці Ажавіна
• Rubus neveus
• Rubus odoratus
• Rubus sachalinensis
• Rubus saxatilis — Касцяніцы, ці Касцяніцы камяністыя, ці Коцезелле, ці Касцянка, ці Касцяніка

Асноўныя шкоднікі і хваробы расліны

Сярод шкоднікаў Маліны вылучаюць^[4]:

• Малінавыя жукі (Byturidae)
• Даўганосік малінава-сунічны (Anthonomus rubi)
• Галіца малінавая сцябловая (Lasioptera rubi)

Сярод асноўных хваробаў вылучаюць^[4]:

• антракноз
• шэрая гніль
• хлароз
• мазаіка
• пурпуровая плямістасць
• вірусныя хваробы і інш.

Зноскі

1. Rubus на сайте Germplasm Resources Information Network — (GRIN)
2. Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 113. — 160 с. — 2 350 экз.
3. Walde A., Hofmann J. B. Lateinisches etymologisches Wörterbuch. — Heidelberg, 1938. — Т. I. — С. 445, 448.
4. Валузнёў А. Р.. Маліна // Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т. 3. Катэнарыя — Недайка / Рэдкал. І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1984. — 588 с., іл. — 10 000 экз. — С. 285.
5. Віды рода Rubus на сайце The Plant List.

Літаратура

• Пярэднеў У. Маліна // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

Спасылкі

• Малина // Энцыклапедыя Кругасвет (руск.)