Манетарызм

Манетарызм — макраэканамічная тэорыя, паводле якой колькасць грошай у звароце з’яўляецца вызначальным фактарам развіцця эканомікі. Адзін з галоўных напрамкаў неакласічнай эканамічнай думкі. Сучасны манетарызм узнік у 1950-я гады як шэраг эмпірычных даследаванняў у галіне грашовага абарачэння. Заснавальнікам манетарызму з’яўляецца Мілтан Фрыдман, які стаў у 1976 годзе лаўрэатам прэміі па эканоміцы памяці Альфрэда Нобеля. Аднак назва новай эканамічнай тэорыі была дадзена Карлам Брунерам^[1].

Папярэднікі манетарызму

Дз. Юм

Дж. С. Міль

І. Фішэр

Разуменне таго, што змены коштаў залежаць ад аб’ёму грашовай масы, прыйшло ў эканамічную тэорыю з антычных часоў. Так, яшчэ ў III стагоддзі пра гэта сцвярджаў вядомы старажытнарымскі юрыст Юлій Павел. Пазней у 1752 годзе англійскі філосаф Дз. Юм у «Нарысе аб грошах» вывучаў сувязь паміж аб’ёмам грашовых сродкаў і інфляцыяй. Юм сцвярджаў, што павышэнне грашовай прапановы прыводзіць да паступовага павелічэння коштаў да дасягнення імі першапачатковай прапорцыі з аб’ёмам грошай на рынку. Гэтыя погляды падзяляла і большасць прадстаўнікоў класічнай школы палітэканоміі. Да моманту напісання Дж. С. Мілем «Прынцыпаў палітычнай эканоміі» ў агульным выглядзе ўжо склалася колькасная тэорыя грошай. Да вызначэння Юма Міль дадаў удакладненне аб неабходнасці сталасці структуры попыту, бо ён разумеў, што прапанова грошай можа змяняць адносныя кошты. Пры гэтым ён сцвярджаў, што павелічэнне грашовай масы не вядзе да аўтаматычнага росту коштаў, таму што грашовыя рэзервы або таварная прапанова таксама могуць павялічвацца ў супастаўных аб’ёмах.

У рамках неакласічнай школы І. Фішэр у 1911 годзе надаў колькаснай тэорыі грошай фармальны выгляд у сваім знакамітым ураўненні абмену:

${\displaystyle MV=PQ}$ ,

• дзе ${\displaystyle M}$ — колькасць грошай у звароце,
• ${\displaystyle V}$ — хуткасць абарачэння грошай ,
• ${\displaystyle P}$ — узровень коштаў,
• ${\displaystyle Q}$ — рэальны аб’ём вытворчасці ^{[2] :516}. Па сваёй сутнасці гэтае ўраўненне ўяўляе сабой тоеснасць, паколькі яно дакладна па вызначэнні. Пры гэтым Фішэр паказаў, што ў кароткатэрміновым перыядзе хуткасць абарачэння грошай мяняецца вельмі павольна і яе можна прыняць за пастаянную велічыню^[3].

Мадыфікацыя дадзенай тэорыі Кембрыджскай школай (Фішэр) фармальна выглядае наступным чынам:

${\displaystyle M=kPY}$ ,

• дзе ${\displaystyle k}$ — доля наяўных грашовых сродкаў у звароце,
• ${\displaystyle Y}$ — памер рэальнага даходу ^:517.

Прынцыпова дадзеныя падыходы адрозніваюцца тым, што Фішэр надае вялікае значэнне тэхналагічным фактарам, а прадстаўнікі Кембрыджскай школы — выбары спажыўцоў. Пры гэтым Фішэр у адрозненне ад А. Маршала і А. Пігу выключае магчымасць уплыву працэнтнай стаўкі на попыт на грошы^[3].

Нягледзячы на навуковае прызнанне, колькасная тэорыя грошай не выходзіла за межы акадэмічных колаў. Гэта было звязана з тым, што да Кейнса паўнавартаснай макраэканамічнай тэорыі яшчэ не існавала, і тэорыя грошай не магла атрымаць практычнага прымянення. А пасля свайго з’яўлення кейнсіянства адразу ж заняло панавальнае становішча ў макраэканоміцы таго часу. У гэтыя гады колькасную тэорыю грошай развівала толькі невялікая колькасць эканамістаў, але, нягледзячы на гэта, былі атрыманы цікавыя вынікі. Так, К. Варбуртан у 1945-53 гг. выявіў, што павелічэнне грашовай масы прыводзіць да росту коштаў, а кароткатэрміновыя ваганні ВУП звязаныя з прапановай грошай. Яго працы апярэдзілі з’яўленне манетарызму, аднак навуковая супольнасць не звярнула на іх асаблівай увагі ^[4].

Станаўленне манетарызму

У 1951 годзе М. Фрыдман узначаліў праект у рамках Нацыянальнага бюро эканамічных даследаванняў па вывучэнні грашовага фактару ў дзелавым цыкле. У выніку інтэнсіўных эмпірычных даследаванняў у 1956 годзе выходзіць яго знакаміты артыкул «Колькасная тэорыя грошай: новая версія»^[4]. У 1963 годзе ім у суаўтарстве з А. Шварц была выпушчана фундаментальная праца «Манетарная гісторыя Злучаных штатаў, 1867—1960», якая аказала вялікі ўплыў на дыскусію 1960-х гг. аб эканамічнай палітыцы ^[5].

У 1963 годзе выходзіць знакамітая праца Фрыдмана, напісаная ім у суаўтарстве з Д. Мейселменам^be_en «Адносная стабільнасць хуткасці грашовага абарачэння і інвестыцыйны мультыплікатар у Злучаных Штатах за 1897—1958 гг.», якая выклікала бурныя дэбаты манетарыстаў з кейнсіянцамі. Аўтары артыкула крытыкавалі стабільнасць мультыплікатара выдаткаў у кейнсіянскіх мадэлях. На іх думку, намінальныя грашовыя даходы залежалі выключна ад вагання прапановы грошай. Адразу ж пасля выхаду артыкула іх пункт гледжання быў падвергнуты жорсткай крытыцы з боку многіх эканамістаў. Пры гэтым галоўнай прэтэнзіяй была слабасць матэматычнага апарата, які выкарыстоўваецца ў дадзенай працы. Так, А. Бліндэр і Р. Солаў пазней прызналі, што такі падыход «занадта прымітыўны для ўяўлення любой эканамічнай тэорыі».

У 1968 годзе выходзіць артыкул Фрыдмана «Роля манетарнай палітыкі», якая аказала значны ўплыў на наступнае развіццё эканамічнай навукі. У 1995 годзе Дж. Тобін назваў гэтую працу «найбольш значнай з калі-небудзь апублікаваных у эканамічным часопісе». Гэты артыкул паклаў пачатак новаму напрамку эканамічных даследаванняў — тэорыі рацыянальных чаканняў. Пад яе ўплывам кейнсіянцам прыйшлося перагледзець свае погляды на абгрунтаванне актыўнай палітыкі^[5].

Ключавыя палажэнні

Попыт на грошы і прапанова грошай

Выказаўшы здагадку, што попыт на грошы аналагічны попыту на іншыя актывы, Фрыдман упершыню ўжыў тэорыю попыту на фінансавыя актывы да грошай^[3]. Такім чынам, ён атрымаў функцыю попыту на грошы:

${\displaystyle M_{d}=P*f(R_{b},R_{e},p,h,y,u)}$ ,

• дзе ${\displaystyle M_{d}}$ — велічыня попыту на грошы,
• ${\displaystyle P}$ — абсалютны ўзровень коштаў,
• ${\displaystyle R_{b}}$ — намінальная норма працэнта па аблігацыях,
• ${\displaystyle R_{e}}$ — рынкавы кошт даходу па акцыях,
• ${\displaystyle p}$ — тэмп змены ўзроўню цэн,
• ${\displaystyle h}$ — адносіны працы да ўсіх іншых формаў багацця,
• ${\displaystyle y}$ — агульны аб’ём багацця,
• ${\displaystyle u}$ — велічыня, якая адлюстроўвае магчымую змену густаў і пераваг^{[2] :517}.

Згодна з манетарызмам, попыт на грошы залежыць ад дынамікі ВУП, а функцыя попыту на грошы стабільная. Пры гэтым прапанова грошай нестабільная, бо яна залежыць ад непрадказальных дзеянняў урада. Манетарысты сцвярджаюць, што ў доўгатэрміновым перыядзе рэальны ВУП спыніць свой рост, таму змена прапановы грошай не будзе аказваць на яго ніякага ўздзеяння, паўплываўшы толькі на ўзровень інфляцыі. Гэты прынцып стаў базавым для манетарысцкай эканамічнай палітыкі і атрымаў назву нейтральнасці грошай ^[6].

Манетарнае правіла

У сувязі з дзеяннем прынцыпу нейтральнасці грошай манетарысты выступалі за заканадаўчае замацаванне манетарысцкага правіла, якое заключаецца ў тым, што грашовая прапанова павінна пашырацца з такой жа хуткасцю, як і тэмп росту рэальнага ВУП. Захаванне гэтага правіла ліквідуе непрадказальны ўплыў антыцыклічнай крэдытна-грашовай палітыкі. На думку манетарыстаў, грашовая прапанова, якая пастаянна павялічваецца, будзе падтрымліваць пашырэнне попыту, не выклікаючы пры гэтым росту інфляцыі^[7].

Нягледзячы на лагічнасць дадзенага сцвярджэння, яно адразу стала аб’ектам вострай крытыкі з боку кейнсіянаў. Яны сцвярджалі, што недарэчна адмаўляцца ад актыўнай крэдытна-грашовай палітыкі, бо хуткасць абарачэння грошай не стабільная, і пастаянны рост грашовай прапановы можа выклікаць сур’ёзныя ваганні сукупных выдаткаў, дзейнічаючы дэстабілізуюча на ўсю эканоміку^[7].

Манетарысцкая канцэпцыя інфляцыі

Манетарысцкая канцэпцыя інфляцыі

На думку манетарыстаў, інфляцыя ўзнікае ў выпадку, калі тэмпы росту колькасці грошай перавышаюць тэмпы росту эканомікі. У пачатковы перыяд насельніцтва не чакае доўгачасовага росту цэн і разглядае кожнае падвышэнне коштаў як часавае. Суб’екты эканомікі працягваюць захоўваць колькасць наяўных грошай, неабходную для падтрымання сваіх патрэбаў на звыклым для іх узроўні. Аднак, калі кошты працягваюць расці, то насельніцтва пачынае чакаць далейшага росту коштаў. Так як пакупніцкая здольнасць грошай зніжаецца, то яны становяцца дарагім спосабам захоўвання актываў, і людзі будуць імкнуцца памяншаць суму захоўваемай наяўнасці. Гэта паднімае кошты, заработную плату і намінальныя даходы. У выніку рэальныя грашовыя рэшткі працягваюць змяншацца. На дадзенай стадыі цэны растуць хутчэй, чым колькасць грошай. Калі тэмп росту грашовай масы стабілізуецца, то і тэмп росту коштаў таксама стабілізуецца. Пры гэтым рост агульнага ўзроўню коштаў можа паказваць розныя суадносіны з ростам колькасці грошай. Пры ўмеранай інфляцыі кошты і грашовая маса ўзрастаюць, як правіла, аднолькавымі тэмпамі. Пры высокай жа інфляцыі цэны растуць у некалькі разоў хутчэй за грашовы абарот, прыводзячы да зніжэння рэальных даходаў^[8].

Натуральны ўзровень беспрацоўя

Пад натуральным беспрацоўем разумеецца добраахвотнае беспрацоўе, пры якім рынак працы знаходзіцца ў раўнаважкім стане. Узровень натуральнага беспрацоўя залежыць як ад інстытуцыйных фактараў (напрыклад, ад актыўнасці прафсаюзаў), так і ад заканадаўчых (напрыклад, ад мінімальнага памеру аплаты працы). Натуральная норма беспрацоўя — гэта ўзровень беспрацоўя, які ўтрымлівае ў стабільным стане рэальную заработную плату і ўзровень цэн (пры адсутнасці росту прадукцыйнасці працы)^[9].

На думку манетарыстаў, адхіленні беспрацоўя ад яе раўнаважкага ўзроўню могуць адбывацца толькі ў кароткатэрміновай перспектыве. Калі ўзровень занятасці вышэй за натуральны ўзровень, то вырастае інфляцыя, калі ніжэй, то інфляцыя зніжаецца. Такім чынам, у сярэднетэрміновай перспектыве рынак прыходзіць у раўнаважкі стан. Зыходзячы з гэтых перадумоў робяцца высновы, што палітыка ў галіне занятасці павінна быць накіравана на згладжванне ваганняў узроўню беспрацоўя ад яе натуральнай нормы. Пры гэтым для ўраўнаважвання рынку працы прапануецца выкарыстоўваць інструменты крэдытна-грашовай палітыкі^{[2] :483}.

Гіпотэза пастаяннага даходу

У працы 1957 года «Тэорыя функцыі спажывання» Фрыдман растлумачыў паводзіны спажыўцоў у гіпотэзе пастаяннага даходу. У гэтай гіпотэзе Фрыдман сцвярджае, што людзі адчуваюць выпадковыя змены свайго даходу. Ён разглядаў бягучы даход як суму пастаяннага і часовага даходу:

${\displaystyle Y=Y^{P}+Y^{T}.}$

Пастаянны даход у дадзеным выпадку аналагічны сярэдняму даходу, а часовы даход эквівалентны выпадковаму адхіленню ад сярэдняга даходу. Па меркаванні Фрыдмана спажыванне залежыць ад сталага прыбытку, бо спажыўцы згладжваюць ваганні часавага прыбытку зберажэннямі і пазыковымі сродкамі. Гіпотэза сталага прыбытку сцвярджае, што спажыванне прапарцыйна сталаму прыбытку і матэматычна выглядае наступным чынам:

${\displaystyle C={\alpha }Y^{P},}$

дзе ${\displaystyle {\alpha }}$ — пастаянная велічыня^[10].

Асноўныя палажэнні канцэпцыі Фрыдмана

• Рэгулюючая роля дзяржавы ў эканоміцы павінна быць абмежавана кантролем над грашовым абарачэннем;
• Рынкавая эканоміка — самарэгулюючая сістэма. Дыспрапорцыі і іншыя адмоўныя праявы звязаны з залішняй прысутнасцю дзяржавы ў эканоміцы;
• Грашовая маса ўплывае на велічыню выдаткаў спажыўцоў, фірмаў. Павелічэнне масы грошай прыводзіць да росту вытворчасці, а пасля поўнай загрузкі магутнасцяў — да росту коштаў і інфляцыі;
• Інфляцыя павінна быць задушана любымі сродкамі, у тым ліку і з дапамогай скарачэння сацыяльных праграм;
• Пры выбары тэмпу росту грошай неабходна кіравацца правіламі «механічнага» прыросту грашовай масы, якое адлюстроўвала б два фактары: узровень чаканай інфляцыі; тэмп прыросту грамадскага прадукта.
• Самарэгуляванасць рынкавай гаспадаркі. Манетарысты лічаць, што рыначная гаспадарка ў сілу ўнутраных тэндэнцый імкнецца да стабільнасці, саманаладжвання. Калі маюць месца дыспрапорцыі, парушэнні, то гэта адбываецца найперш у выніку вонкавага ўмяшання. Дадзенае палажэнне накіравана супраць ідэй Кейнса, заклік якога да дзяржаўнага ўмяшання вядзе, на думку манетарыстаў, да парушэння нармальнага ходу гаспадарчага развіцця.
• Колькасць дзяржаўных рэгулятараў скарачаецца да мінімуму. Выключаецца ці зніжаецца роля падатковага, бюджэтнага рэгулявання.
• У якасці галоўнага рэгулятара, які ўздзейнічае на гаспадарчае жыццё, служаць «грашовыя імпульсы» — рэгулярная грашовая эмісія. Манетарысты паказваюць на ўзаемасувязь паміж зменай колькасці грошай і цыклічным развіццём гаспадаркі. Гэта ідэя абгрунтоўвалася ў апублікаванай у 1963 годзе кнізе амерыканскіх эканамістаў Мілтана Фрыдмана і Ганны Шварц «Манетарная гісторыя Злучаных Штатаў, 1867—1960». На аснове аналізу фактычных звестак тут была зроблена выснова аб тым, што ад тэмпаў росту грашовай масы залежыць наступны наступ той ці іншай фазы дзелавога цыклу. У прыватнасці, недахоп грошай выступае галоўнай прычынай узнікнення дэпрэсіі. Зыходзячы з гэтага, манетарысты мяркуюць, што дзяржава павінна забяспечыць пастаянную грашовую эмісію, велічыня якой будзе адпавядаць тэмпу прыросту грамадскага прадукта.
• Адмова ад кароткатэрміновай грашовай палітыкі. Паколькі змена грашовай масы адбіваецца на эканоміцы не адразу, а з некаторым спазненнем (лагам), варта кароткачасовыя метады эканамічнага рэгулявання, прапанаваныя Кейнсам, замяніць на доўгатэрміновую палітыку, разлічаную на працяглае, сталае ўздзеянне на эканоміку.

Такім чынам, паводле поглядаў манетарыстаў грошы з’яўляюцца галоўнай сферай, якая вызначае рух і развіццё вытворчасці. Попыт на грошы мае пастаянную тэндэнцыю да росту (што вызначаецца, у прыватнасці, схільнасцю да зберажэнняў), і каб забяспечыць адпаведнасць паміж попытам на грошы і іх прапановай, неабходна праводзіць курс на паступовае павелічэнне (пэўным тэмпам) грошай у звароце. Дзяржаўнае рэгуляванне павінна абмяжоўвацца кантролем над грашовым абарачэннем.

Асноўныя прадстаўнікі: Мілтан Фрыдман, Карл Бруннер, Алан Мельтцэр, Ганна Шварц.

Манетарызм на практыцы

Грашовае таргетаванне

Першым этапам правядзення палітыкі манетарызму Цэнтральнымі Банкамі стала ўключэнне грашовых агрэгатаў у свае эканаметрычныя мадэлі. Ужо ў 1966 годзе ФРС ЗША пачала вывучаць дынаміку грашовых агрэгатаў. Распад Брэтан-Вудскай сістэмы спрыяў распаўсюджванню манетарысцкай канцэпцыі ў грашова-крэдытнай сферы. Цэнтральныя Банкі найбуйнейшых краін пераарыентаваліся з таргетавання валютнага курсу на таргетаванне грашовых агрэгатаў. У 1970-х гадах ФРС ЗША у якасці прамежкавай мэты абрала агрэгат М1, а ў якасці тактычнай мэты — працэнтную стаўку па федэральным фондам. Пасля ЗША Германія, Францыя, Італія, Іспанія і Вялікабрытанія абвясцілі аб арыенцірах прыросту грашовай масы. У 1979 годзе еўрапейскія краіны прыйшлі да пагаднення аб стварэнні Еўрапейскай валютнай сістэмы, у рамках якой абавязаліся ўтрымліваць курсы сваіх нацыянальных валют у пэўных межах. Гэта прывяло да таго, што найбуйнейшыя краіны Еўропы праводзілі таргетаванне і валютнага курсу, і грашовай прапановы. Невялікія краіны з адкрытай эканомікай, тыпу Бельгіі, Люксембурга, Ірландыі і Даніі працягвалі таргетаваць толькі валютны курс. Пры гэтым у 1975 годзе большасць краін, якія развіваюцца, працягвала падтрымліваць якую-небудзь разнавіднасць фіксаванага курсу. Аднак, пачынаючы з канца 1980-х гадоў грашовае таргетаванне пачало саступаць свае пазіцыі інфляцыйнаму таргетаванню. А ўжо да сярэдзіны 2000-х гадоў большасць развітых краін перайшла да палітыкі вызначэння мэтавага арыенціра інфляцыі, а не грашовых агрэгатаў^[1].

«Новы» манетарызм

У 2005-10 гадах сфарміравалася школа пост-манетарызму, якая атрымала назву «новы» манетарызм. У новай тэорыі ў цэнтры аналізу знаходзіцца мадэляванне мікраэканамічных асноў грошай, якія апісваюць іх абмен на тавары, а таксама тлумачэнне намінальных калянасцяў з дапамогай асаблівасцяў грашовага абмену.

Зноскі

1. {{{загаловак}}}. — 2002.
2. {{{загаловак}}}. — 2007. — ISBN 978-5-468-00026-7.
3. Мишкин 1999.
4. {{{загаловак}}}. — 2002.
5. {{{загаловак}}}. — 2002.
6. {{{загаловак}}}. — 2002. — ISBN 5-7749-0178-5.
7. {{{загаловак}}}. — 1999. — ISBN 5-16-000001-1.
8. {{{загаловак}}}. — 1995.
9. {{{загаловак}}}. — 1996. — ISBN 5-86461-151-4.
10. {{{загаловак}}}. — 1994. — ISBN 5-211-03213-6.

Літаратура

{{{загаловак}}}. — 1999. — ISBN 5-7567-0235-0.

Спасылкі

• Сарват Джахан, Крыс Папагеоргіў Што такое манетарызм? // Фінансы і развіццё. 2014, сакавік