Мардук

Мардук
Мардук забіівае Тыямат
бог вайны і ўрадлівасці
Міфалогія	Шумера-акадская
Пол	мужчынскі пол
Бацька	Эа
Маці	Нінхурсанга (Дамгалнуна, Дамкіна)
Жонка	Царпаніт
Дзеці	Набу
У іншых культурах	Бэл
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мардук (акад.: 𒀭𒀫𒌓) — бог-заступнік Вавілона ў шумера-акадскай міфалогіі.

Паходжанне

Паходжанне постаці Мардука ў шумера-акадскай міфалогіі цалкам не высветлена. Яго імя з’явілася ў пісьмовых помніках у перыяд Амарэйскай дынастыі Вавілона, у прыватнасці ў зводзе законаў Хамурапі^[1]. Аднак існуе меркаванне, што Мардук быў вядомы ўжо ў 3 тысячагоддзі да н. э., хаця і ў якасці другараднага бога^[2]. У калекцыі Ельскага ўніверсітэта знаходзіцца надпіс YBC 2305 стараакадскага перыяду, у якім некаторыя вучоныя выяўляюць назву Вавілона і імя Мардука^[3], але такая форма прачытання не з’яўляецца агульнапрынятай.

У 1968 г. дацкі гісторык Торкільд Якабсен на аснове лінгвістычнага аналізу прыйшоў да высновы, быццам бы першасна Мардук з’яўляўся богам буры і маланак^[4]. Нягледзячы на тое, што яго сцверджанне ніколі не разглядалася сур’ёзна з боку спецыялістаў па акадскай мове, на яго думку часам спасылаюцца аўтары даведнікаў і падручнікаў.

Найчасцей імя Мардука тлумачыцца як вытворнае ад шумерскага амар-Утук (літаральна «цяля Уту»^[5]). Такім чынам, постаць Мардука магла ўзнікнуць у Сіпары, дзе здаўна шанаваўся бог сонца Шамаш-Уту. Гэта супярэчыць пазнейшым літаратурным помнікам накшталт Энума Эліш, дзе Мардук называецца сынам бога Эа. Высоўваецца гіпотэза, што ранні вобраз Мардука мог быць звязаны з шумерскім богам Асалухі^[6], паколькі іх сакральныя функцыі былі вельмі падобнымі.

Эпічны герой

Мардук — вызначальны герой акадскай эпічнай паэмы Энума Эліш^[7]. Яе галоўная тэма — стварэнне свету. Мардук у ёй вызначаны як прадстаўнік трэцяга пакалення багоў, але ў самым пачатку твора падкрэсліваецца яго сувязь з першым пакаленнем, калі яго дзед Ану даруе яму 4 ураганныя вятры. Багам пагражае прамаці Тыямат. Яна стварае армію з першародных пачвар на чале са сваім мужам Кінгу. Багі звяртаюцца за дапамогай да Мардука, які патрабуе наўзамен перадаць яму першынство. Тыя пагаджаюцца, і ён перамагае Тыямат і Кінгу. З частак іх цел ён стварае зямлю, неба, зоры, святло і, нарэшце, чалавека. Важным вынікам касмаганічнай бітвы становіцца тое, што Мардук авалодвае таблеткамі лёсу. У канцы Энума Эліш багі славяць Мардука і даюць яму 50 імён-эпітэтаў.

Мэта Энума Эліш — сцверджанне першынства Мардука. Ён атрымоўвае «карабель» Энліля — дагэтуль вярхоўнага бога Месапатаміі, яму дастаюцца сімвалы ўлады ранейшага валадара — вятры, распараджэнне лёсамі, 50 імёнаў^[8][9]. Але Энліль часам выглядаў як бог-разбуральнік, што наслаў сусветны патоп. У адрозненне ад яго, Мардук — стваральнік. Нават пасля забойства Тыямат ён працягвае яе галоўную функцыю фарміравання навакольнага свету. Людзі становяцца абавязаны яму фактам свайго нараджэння.

Сімвалы

Вавілонскія астролагі атаяснялі Мардука з планетай Юпітэр. Яго сакральнымі жывёламі лічыліся коні і сабакі. Яшчэ адной жывёлай Мардука быў вогненны цмок Мушушу, выявы якога памяшчалі на сцены архітэктурных помнікаў і пячаткі. На ранніх выявах Мардук меў трохкутную рыдлёўку або матыку. Пазней яго малявалі ў ваенным аблачэнні са зброяй, часам — на калясніцы^[10][11]. На вяршыні храмаў Мардука або ў месцах яго шанавання ўсталёўвалі конусападобныя шпілі. Вавілонская сакральная лічба Мардука — 10.

• 
  Шанаванне Мардука
• 
  Выява Мушушу на браме Іштар

Зноскі

1. The Code of Hammurabi
2. Marduk — Jewish Virtual Library
3. Бартош, В. Появление бога Мардука, его города Вавилона и храма Эсагил // Лістападаўскія сустрэчы-8: зб. арт. па матэрыялах Міжнар. навук. канф. у гонар акадэмікаў М. М. Нікольскага і У. М. Перцава / навук. рэд. В. А. Фядосік, І. А. Еўтухоў. — Мінск : БДУ, 2011 (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 30 чэрвеня 2022. Праверана 19 снежня 2021.
4. Jacobsen, T. The Battle between Marduk and Tiamat // Journal of the American Oriental Society, #88 (1), 1968. P. 104—108.
5. Meaning, origin and history of the name Marduk
6. Takayoshi Oshima, Babylonian Prayers to Marduk
7. Enuma Elish — The Babylonian Epic of Creation — Full Text
8. Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses — Marduk (god)
9. Enlil/Ellil (god) — List of deities — Oracc
10. Marduk — Babylonian god — Britannica
11. The amazing name Marduk: meaning and etymology

Літаратура

• Аўсейчык, У. Я. Міфалогія: вучэб.-метад. комплекс — Наваполацк: ПДУ, 2013. ISBN 978-985-531-400-5
• Мардук // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 112. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).
• Шамякіна, Т. Міфалогія і беларуская літаратура. — Мінск: Мастацкая літаратура, 2008. ISBN 978-985-02-0925-2

Спасылкі

• ENUMA ELISH THE EPIC OF CREATION
• Marduk: History And Mythology Of The Patron God Of Babylon Архівавана 16 снежня 2021.
• Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses — Marduk (god)
• Marduk — World History Encyclopedia