Артыкул вымагае праверкі арфаграфіі Удзельнік, які паставіў шаблон, не пакінуў тлумачэнняў. |
Горад
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Мікала́еў (укр.: Миколаїв) — горад на поўдні Украіны, на сутоках рэчак Паўднёвы Буг і Інгул. Адміністрацыйны цэнтр Мікалаеўскай вобласці, Жаўтнэвага і Мікалаеўскага раёнаў.
Знаходзіцца за 65 кіламетраў ад Чорнага мора. Праз горад праходзяць аўтамабільная дарога еўрапейскага значэння E58: Вена — Браціслава — Кашчыцэ — Ужгарад — Бая-Марэ — Ясі — Кішынёў — Адэса — Мікалаеў — Марыупаль — Растоў-на-Доне, а таксама рэгіянальны аўтамабільны шлях Кіраваград — Мікалаеў. Вузел чыгуначных ліній на Адэсу, Херсон, Снігураўку, Далінскую. Аэрапорт.
У 1399 годзе вялікі князь літоўскі Вітаўт заснаваў на месцы сучаснага Мікалаева горада Вітаўку як памежную фартэцыю Вялікага Княства Літоўскага.[3]
Старажытная гісторыя мясцовасці, дзе цяпер знаходзіцца Мікалаеў, звязаная з падзеямі ў паўднёвай частцы сучаснага горада — Вітаўцы. Уласна сваю назву гістарычная мясцовасць атрымала ад вялікага князя літоўскага Вітаўта, які ўзвёў тут у 1399 годзе Вітаўтаўскі замак (фартэцыю) і мытню для кантролю гандлю з татарамі.
Пазней, пасля экспансіі Турцыі, назва горада ўскладнілася турэцкім словам «гаммані», якое мае значэння «лазня», «купальня», «фантан».
Згодна з Кючук-Кайнарджыйскім мірным дагаворам 1774 года гэтыя землі ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі, назва Вітальд-Гаммані была скарочаная і прыстасавана да расійскай і ўкраінскай моў — Вітаўка. У 1789 годзе Вітаўку перайменавалі ў Богаяўленскае (з 1938 года — Кастрычніцкае, з 1962 года — Жаўтнэвае).
У 1789 годзе князь Рыгор Пацёмкін непадалёк ад Вітаўкі, на паўвостраве пры сутоках Інгул і Паўднёвага Буга, заснаваў флотскае і карабельнае горада. Першым грамадзянінам Мікалаева зрабіўся прадпрымальнік, ваенны дзеяч і будаўнік М. Фалееў. Менавіта ордар № 1065 ад 9 верасня 1789 для яго і з’яўляецца першай дакументальнай згадкай сучаснай назвы горада:
Фабераву дачу называць Спаскім, а Вітаўку — Богаяўленскім, а новую верф, якая ўзводзіцца на Інгуле — горадам Мікалаевам... |
Існуе версія, што горада атрымала сваю назву ў гонар перамогі расійскіх войскаў 1788 годзе падчас узяцця турэцкай фартэцыі Ачакаў, якая супала з Днём Св. Мікалая.[4]
Будаваўся горад паводле спецыяльна складзенага расійскім архітэктарам І. Старовым плану — з простымі вуліцамі і кварталамі правільнай формы. Жыццё Мікалаева цалкам падпарадкоўвалася суднабудаванню і флоту. Амаль сто гадоў тут знаходзіўся штаб Чарнаморскага флоту. Падчас губернатарства А. Грэйга ў 1-й траціне XIX ст. у Мікалаеве ўпершыню была зробленая спроба пабудаваць водаправод, на вуліцах з’явіўся брук, азеляненне.
У 1862 годзе ў месце адкрыўся камерцыйны порт, што паслужыла штуршком да пераўтварэння Мікалаева ў значны эканамічны і гандлёвы цэнтр. Ужо ў канцы XIX ст. Мікалаеўскі порт займаў трэцяе месца пасля Пецярбургу і Адэсы па аб’ёмах гандлю з замежнымі дзяржавамі, а паводле экспарту збожжа, галоўнымі пастаўнікамі якога былі стэпавыя губерні, — першае месца ў Расійскай імперыі.
У 1918 годзе ў Мікалаеве знаходзіліся хаўрусныя войскі гетмана П. Скарападскага. Савецкая ўлада на Мікалаеўшчыне ўмацавалася толькі ў 1920 г. У часы галадамору 1932—1933 гг. у Мікалаеве, як вялікім прамысловым асяродку, прымаліся пэўныя захады па барацьбе з бедствам, тады як сяляне вобласці засталіся без дапамогі і цярпелі ад голаду.[5]
З 1942 па 28 сакавіка 1944 года горад знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. У паваенны час Мікалаеў зрабіўся адным з найбольшых цэнтраў суднабудавання ў СССР.
Мікалаеў размяшчаецца на поўдні Украіны, у межах Прычарнаморскай нізіны.
Места знаходзіцца каля Бугскага ліману на сутоках рэчак Паўднёвы Буг і Інгул, у сухастэпавай зоне.[6]
Клімат Мікалаева ўмерана-кантынентальны, засушлівы, стэпавы, з гарачым сонечным летам і мяккай зімой. Сярэдняя тэмпература студзеня складае −3 °C, зіма мяккая, маласнегавая, з частымі адлігамі, зменлівая, адлігі змяняюцца пахаладаннямі. Уначы замаразкі практычна штодзень.
На клімат горада значна ўплывае размешчанае паблізу Чорнае мора. У сувязі з гэтым сакавік і красавік параўнальна халодныя, а восень параўнальна цёплая.
Лета спякотнае, сонечнае, сярэдняя тэмпература ліпеня складае 22 °C, пры паступленні гарачага паветра з Сахары, які добра выграваецца ўлетку ва ўмовах яснага неба тэмпература нярэдка даходзіць і да +40 °C у цені. На працягу апошніх гадоў, з прычыны глабальнага пацяплення тэмпература дасягала вельмі высокіх для поўдня Украіны значэнняў.
Сярэднегадавая колькасць ападкаў 450—500 міліметраў. Выпаральнасць дасягае амаль 1000 міліметраў ападкаў у рок. У сувязі з гэтым клімат Мікалаева і вобласці вельмі засушлівы. Ападкі выпадаюць даволі раўнамерна, але галоўным чынам у летні перыяд пасля навальніцаў і ўзімку ў выглядзе снегу
У структуры прамысловасці Мікалаева галоўнае месца займае машынабудаванне і металаапрацоўка, сярод якіх асабліва вылучаюцца галіны суднабудавання і энергетычнага машынабудавання.
Прамысловыя прадпрыемствы горада забяспечваюць да 50 % аб’ёмаў прадукцыі суднабудавання Украіны, звыш 90 % дзяржаўнай вытворчасці газавых турбін, 80 % гліназёму.
Апроч цяжкай, у месце развітая харчовая прамысловасць (асаблівы ўзрост якой адбыўся пасля 1991 года дзякуючы замежным інвестыцыям) — так, ува Украіне і за яе межамі нязменная папулярнасцю карыстаецца прадукцыя ТАА «Сандора», ЗАТ «Лакталіс-Украіна», піўзавода «Янтар» і інш.
Найбольшыя мікалаеўскія прадпрыемствы:
У Мікалаеве знаходзіцца адзін з найлепшых ва Украіне і найвядомейшых у Еўропе заапаркаў. У горадзе дзейнічае шэраг музеяў, у тым ліку мастацкі музей імя Васіля Верашчагіна.
Да ліку прыкметных архітэктурна-гістарычных помнікаў горада належаць: