Нараджэнне Хрыстова ва Украіне

Святы Вечар з дванаццаці страў[en] Якава Гніздоўскага[uk]

Традыцыйныя ўкраінскія калядныя святы пачынаюцца напярэдадні Куцці, якую з 24 снежня да 6 студзеня (Хрышчэння Ісуса) па грыгарыянскім і новаюліянскім календарах адзначаюць Праваслаўная царква Украіны, грэка-католікі, рыма-католікі[uk], большасць пратэстанцкіх цэркваў[ru] і румынскія прыходы Украінскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату. Армянская каталіцкая царква ва Украіне традыцыйна для армян святкуе Раство Хрыстова 6 студзеня разам з Вадохрышчам Гасподнім па грыгарыянскім календары.

Украінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхату, частка пратэстанцкіх цэркваў і некаторыя прыходы Праваслаўнай царквы Украіны святкуюць Каляды па юліянскім календары, таму па грыгарыянскім святы доўжацца з 6 па 19 студзеня.[1]

Дата святкавання

[правіць | правіць зыходнік]
Асноўны артыкул: Рэформа царкоўнага календара на Украіне
Украінскі юлькорт Якава Гніздоўскага

З пачаткам расійска-ўкраінскай вайны і пасля таго, калі 16 лістапада 2017 года Нараджэнне Хрыстовае 25 снежня па грыгарыянскім календары стала дзяржаўным выходным ва Украіне, пытанне[uk] пераходу ўкраінскіх цэркваў на грыгарыянскі/наваюліянскі каляндар актывізавалася штогод з набліжэннем Нараджэння Хрыстовага. Пытанне каляндарнай рэформы востра паўстала пасля пачатку поўнамаштабнага ўварвання Расіі ва Украіну ў 2022 годзе,[2] бо, як сцвярджаюць некаторыя публіцысты і царкоўнікі, праз выкарыстанне старога стылю разам з Маскоўскім Патрыярхатам Украіна знаходзіцца ў сферы «рускага свету».[3][4][5][6][7]

1-2 лютага 2023 г. у Львове-Брухавычах Сінод біскупаў УГКЦ пастанавіў, што з 1 верасня 2023 г. Украінская Грэка-Каталіцкая Царква ва Украіне пераходзіць на новы стыль (новаюліянскі каляндар) для нерухомых свят з захавання Пасхаліі, абвешчанай Вярхоўным Архіепіскапам Святаславам 6 лютага 2023.[8][9][10][11]

24 мая 2023 года на Архіерэйскім Саборы ў Скінскай царкве Кіева-Пячэрскай лаўры Праваслаўная Царква Украіны вырашыла перайсці з 1 верасня на новаюліянскі каляндар.[12][13][14][15][16] 27 ліпеня 2023 года Памесны Сабор зацвердзіў пераход.[17][18]

28 чэрвеня 2023 года Прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі ўнёс у Вярхоўную Раду законапраект пра адмену святкавання Раства Хрыстова 7 студзеня, і зацвярджэнні даты 25 снежня як адзінага дня святкавання, адлюстроўваючы змены ў календарах ПЦУ і УГКЦ і змяненне дат Дня абаронцаў Украіны і Дня дзяржаўнасці Украіны.[19][20] Парламент ухваліў гэты закон 14 ліпеня 2023 года, закон падтрымаў 241 дэпутат.[21][22] Зяленскі падпісаў закон 28 ліпеня 2023 года.[23]

Паводле даследавання міжнароднай кампаніі Deloitte у лістападзе 2023 года, пасля пераходу ўкраінскіх хрысціянскіх цэркваў на новы стыль большасць украінцаў (каля 45 %) будуць святкаваць Нараджэнне Хрыстова 25 снежня і толькі 17 % — 7 студзеня, а 32 % плануюць святкаваць двойчы[24][25].

Паводле апытання Міжнароднага рэспубліканскага інстытута, у лютым 2024 года 53 % украінцаў святкавалі Каляды 25 снежня. Каляды 7 студзеня ў 2024 годзе святкавалі 11 %, а двойчы — 17 %. Сярод тых, хто святкаваў Каляды 25 снежня пераважалі грэка-каталікі (93 %), а на другім месцы — вернікі Праваслаўнай царквы Украіны (58 %). Каляды 25 снежня адзначалі таксама атэісты (33 %) і тыя, хто не належыць ні да адной рэлігіі (38 %). Найменш распаўсюджанай дата была сярод вернікаў УПЦ (МП) (24 %).[26]

Святы Вечар

[правіць | правіць зыходнік]
Украінскі юлькорт Якава Гніздоўскага

Святы вечар ва Украіне Святы Вечар (укр.: Святий вечір) або Святвечар (укр.: Святвечір) мае шмат звычаяў і абрадаў, большасць з якіх яшчэ да ўвядзення хрысціянства ва Украіне. Традыцыямі з’яўляюцца ўпрыгожванне хаты і абедзеннага стала адмысловымі атрыбутамі (сімвалічным снапом пшаніцы — дзідухам[uk], часнаком, сенам і інш.), спевам калядак і іншага. Кожны абрад мае свой сэнс і прызначэнне, напрыклад, некалькі пучкоў сена на вышываным абрусе як напамін пра Віфлеемскія яслі. Адным з вядомых звычаяў ночы з’яўляецца спецыяльная вячэра, якая называецца Святая Вячэра[en].[27]

Украінцы пасцяцца на Святы вечар; толькі калі на вячэрнім небе з’явіцца першая зорка, можна пачынаць вячэру. Сям’я збіраецца на абед, які звычайна ўключае 12 страў (колькасць можа вар’іравацца ад 7-17). Гэтыя дванаццаць страў[en] традыцыйна веганскія, а таксама рыба, і не змяшчаюць мяса, малака або яек.[28] Хаця стравы, якія падаюцца, могуць адрознівацца як у розных рэгіёнах, так і ў розных сем’ях, дзве абавязковыя стравы — узвар і куцця, якія этнограф Федзір Воўк[uk] лічыць рэшткамі старажытных рытуалаў, што сягаюць каранямі ў эпоху неаліту.[29] Куцця (страва з збожжа, мёду і маку) традыцыйна падаецца першай за трапезай, пасля таго, як галава дамачадца выносіць яе на мароз. Лыжку падкідваюць пад столь, а колькасць прыліплых макавых зярнят прадвесціць ураджайнасць палёў і жывёлы ў наступным годзе.[30] У іншы час года яго падаюць рэдка. Узвар — гэта напой, прыгатаваны з вараных сушаных садавіны і ягад. Яе можна змяшаць з куццёй або падаць асобна ў канцы трапезы. Порцыі абедзвюх страў таксама адстаўляюцца на ноч на покуці, у куце хаты з абразамі, для продкаў.

Галерэя

[правіць | правіць зыходнік]

Калядкі

[правіць | правіць зыходнік]

У канцы Святой Вечары ў сям’і часта спяваюць калядкі. У многіх грамадах старажытную ўкраінскую традыцыю калядавання працягваюць групы маладых людзей і сяброў арганізацый і цэркваў, якія ходзяць па дамах і збіраюць ахвяраванні. Вядомы калядкі «Новая радасць стала[uk]»,[31] «Бог прадвечны народіўся[uk]»,[31] «Добры вечар табе, пане гаспадар[uk]», «У Віфлееме ныне навіна[uk]», «Неба і зямля ныне торжествуюць[uk]», «Бог ся раджае[uk]» г.д.

Дзідух

[правіць | правіць зыходнік]

У вёсках (земляробчых абшчынах) галава гаспадаркі ўносіць сноп збожжа пад назвай «дзідух[uk]» (яго яшчэ называюць: дзед, каляда, калядоўшчык, сноп, кароль[32]), які ўвасабляе значэнне старажытных і багатых ураджаяў пшаніцы Украіны, жыццёвы кадр стагоддзяў. Даслоўна «дзідух» азначае «дух дзеда», таму ён сімвалізуе продкаў роду. Ва ўкраінскіх гарадскіх хатах можна набыць дыдух, які часта складаецца з трох лапак, зробленых з плеценага збожжа і сухіх траў і кветак.[крыніца?]

Шопка (Калядная батлейка)

[правіць | правіць зыходнік]

Шопка (вяртэп) — традыцыйная пераносная батлейка, якая ўвасабляла рэлігійныя сюжэты фігурамі-лялькамі.[крыніца?]

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі

  1. ↑ Christmas Traditions
  2. ↑ Меланка — 1 студзеня, Вадохрышча — 6-га. Царквы Украіны рыхтуюцца да адмовы ад юліянскага календара (руск.). hromadske.ua (10 снежня 2022). Праверана 12 снежня 2022.
  3. ↑ Пераход на новы царкоўны каляндар стане ўдарам па рускаму свету, - святар Віталь Сабко (укр.). Духоўны Фронт Украіны (25 лістапада 2022). Праверана 11 снежня 2022.
  4. ↑ "Тое, што праваслаўныя карыстаюцца юліянскім календаром, гэта абсурд!" - вучоны (укр.). Радыё Свабода. Праверана 11 снежня 2022.
  5. ↑ Калі святкаваць Ражство Хрыстова: выбар паміж Масквой і Еўропай? (укр.). Радыё Свабода. Праверана 11 снежня 2022.
  6. ↑ Толькі тыя Цэрквы, на якія ўплывала Масква, карыстаюцца «старым» календаром, - біскуп УГКЦ (укр.). Рэлігійна-інфармацыйная служба Украіны. Праверана 11 снежня 2022.
  7. ↑ Каляндар здаровага розуму. risu.ua. Праверана 11 снежня 2022.
  8. ↑ Історичне рішення: УГКЦ в Україні переходить на новий календар (укр.). Українська Греко-Католицька Церква. Праверана 6 лютага 2023.
  9. ↑ Українська греко-католицька церква переходить на новий календар: подробиці історичного рішення (укр.). ТСН.ua (6 лютага 2023). Праверана 6 лютага 2023.
  10. ↑ "Ukraine's main Catholic church moves Christmas to Dec. 25 in pivot to West". Reuters(англ.). 2023-02-06. Праверана 2023-02-06.
  11. ↑ Ukraine Catholic Church moves from Russian-affiliated Julian calendar (англ.). The Pillar (6 лютага 2023). Праверана 6 лютага 2023.
  12. ↑ Праваслаўная царква Украіны пераходзіць на новы каляндар | Навіны Беларусі | euroradio.fm
  13. ↑ Відбувся Архієрейський Собор Православної Церкви України (укр.). OCU (24 мая 2023). Праверана 28 мая 2023.
  14. ↑ Доповідь Предстоятеля на Архієрейському Соборі (укр.). OCU (24 мая 2023). Праверана 28 мая 2023.
  15. ↑ Постанови Архієрейського Собору від 24 травня 2023 р. (укр.). OCU. Праверана 28 мая 2023.
  16. ↑ "ПЦУ переходить на новий календар. Коли буде Різдво, Великдень, Покрова і Миколая". BBC News Україна(укр.). Праверана 2023-05-28.
  17. ↑ Orthodox Church of Ukraine finally adopts new calendar (англ.). english.nv.ua. Праверана 31 ліпеня 2023.
  18. ↑ Поместный собор ПЦУ подтвердил переход на новоюлианский календарь 156 голосами из 161. interfax.com.ua. Интерфакс-Украина (27 ліпеня 2023). Праверана 29 ліпеня 2023.
  19. ↑ Zelensky Introduces Proposed Draft Law to Change Holiday Dates (англ.). Get the Latest Ukraine News Today - KyivPost. Праверана 29 чэрвеня 2023.
  20. ↑ Zelensky submitted to the Verkhovna Rada a law on changing holiday dates (англ.). babel.ua (28 чэрвеня 2023). Праверана 29 чэрвеня 2023.
  21. ↑ Свабода, Радыё. Вярхоўная Рада Ўкраіны перанесьла сьвяткаваньне Раства на 25 сьнежня . Радыё Свабода (14 ліпеня 2023). Праверана 19 ліпеня 2023.
  22. ↑ Рада змінила дати трьох свят – Різдва, Дня Української Державності, Дня захисників і захисниць (укр.). www.ukrinform.ua (14 ліпеня 2023). Праверана 19 ліпеня 2023.
  23. ↑ Ukraine moves official Christmas Day holiday to Dec. 25, denouncing Russian-imposed traditions (англ.). AP News (29 ліпеня 2023). Праверана 31 ліпеня 2023.
  24. ↑ Больш данатаў на УСУ, новыя традыцыі і працяг байкоту прадаўцоў, якія да гэтага часу працуюць у Расіі - даследаванне «Делойт» аб навагоднім шопінг украінцаў (укр.). «Делойт» в Україні. Праверана 13 снежня 2023.
  25. ↑ Пераважная большасць украінцаў будзе святкаваць Нараджэнне Хрыстова 25 снежня - апытанне (укр.). Релігійна правда (8 снежня 2023). Праверана 13 снежня 2023.
  26. ↑ Уже понад 50%: в Україні все більше людей святкують Різдво 25 грудня (укр.). Українська правда. Життя. Праверана 8 мая 2024.
  27. ↑ Inc, World Book (1997). Christmas in Ukraine(англ.). World Book .com. ISBN 978-0-7166-0897-4. {{cite book}}: |last= мае агульную назву (даведка)
  28. ↑ Christmas in Ukraine. Why Christmas. Праверана 14 December 2020.
  29. ↑ Traditional Recipe of Ukrainian Kutia. Ethnocook. Праверана 27 November 2022.
  30. ↑ Sviat Vechir
  31. ↑ а б Boh predvičnyj(недаступная спасылка). Metropolitan Cantor Institute. Byzantine Catholic. Архівавана з першакрыніцы 4 сакавіка 2016. Праверана 26 снежня 2022.
  32. ↑ Леся Горошко, науковий співробітник Інституту народознавства НАН України у статті Юлії Курій, газета «Експрес»: Ялинка — це вже немодно! Архівавана 1 січня 2014.. — 30.12.2013 18:00

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]