Неграмадзяне (Латвія)

Пашпарт неграмадзян Латвіі

Неграмадзяне або іншаземцы (лат.: nepilsoņi) у латвійскім заканадаўстве — асобы, якія не з’яўляюцца грамадзянамі Латвіі або якой-небудзь іншай краіны, але якія ў адпаведнасці з латвійскім законам «Аб статусе грамадзян былога СССР, якія не маюць ні латвійскага, ні іншага грамадзянства», маюць права на пашпарт неграмадзяніна, выдадзены латвійскім урадам, а таксама іншыя спецыяльныя правы. Прыкладна дзве траціны з іх складаюць этнічныя рускія, за імі ідуць беларусы, украінцы, палякі і літоўцы. [1]

Неграмадзянамі з’яўляюцца «грамадзяне былога СССР (…), якія пражываюць у Латвійскай Рэспубліцы, а таксама часова адсутныя і іх дзеці, якія адначасова выконваюць наступныя ўмовы: 1) 1 ліпеня 1992 г. яны былі зарэгістраваныя на тэрыторыі Латвіі незалежна ад статусу жылога памяшкання, пазначанага ў рэгістрацыі месца жыхарства, або да 1 ліпеня 1992 г. іх апошняе зарэгістраванае месца жыхарства знаходзілася ў Латвійскай Рэспубліцы, або па рашэнні суда было ўстаноўлена, што яны пражывалі на тэрыторыі Латвіі 10 гадоў да згаданай даты; 2) яны не з’яўляюцца грамадзянамі Латвіі; 3) яны не з’яўляюцца і не былі грамадзянамі іншай дзяржавы». а таксама «дзеці [пералічаных], калі абодва іх бацькі на момант нараджэння дзяцей не былі грамадзянамі або адзін з бацькоў не з’яўляецца грамадзянінам, а другі з’яўляецца асобай без грамадзянства або невядомы, або па ўзаемнай згодзе бацькоў, калі адзін з бацькоў не грамадзянін, а другі — грамадзянін іншай краіны». [2]

Дзеці, якія нарадзіліся пасля аднаўлення незалежнасці Латвіі (21 жніўня 1991 г.) ад бацькоў, якія не з’яўляюцца грамадзянамі, маюць права на грамадзянства па запыце любога з бацькоў.

У той час як пытанне неграмадзян часта прыраўноўваецца да праблемы безграмадзянства, [3] [4] [5] іншыя крыніцы лічаць, што статус неграмадзяніна як у Латвіі, так і ў Эстоніі з’яўляецца ўнікальным і не існаваў раней у міжнародным праве.

«Неграмадзяне» Латвіі карыстаюцца перавагай, якой не карыстаюцца яе грамадзяне, у тым, што могуць падарожнічаць як у Шэнгенскую зону, так і ў Расею без візы. Аднак «неграмадзянам» дазваляецца знаходзіцца ў іншых краінах Шэнгенскай зоны не больш за 90 дзён на працягу любога 180-дзённага перыяду (у той час як грамадзяне Латвіі могуць знаходзіцца ў любой краіне Шэнгенскай зоны або ЕС). Больш за тое, «неграмадзяне» не могуць легальна працаваць у іншых краінах ЕС без дазволу на працу. [6]

Грамадзянства жыхароў Латвіі (Рэестр насельніцтва, студзень 2021 г )[7]
Грамадзяне Латвіі (1,762,123)
  
85.16%
Неграмадзяне Латвіі (209,007)
  
10.10%
Грамадзяне Расіі (52,271)
  
2.53%
Іншыя (45,688)
  
2.21%

Паводле перапісу насельніцтва, у сакавіку 2011 года ў Латвіі пражывала 290 660 неграмадзян або 14,1 % жыхароў Латвіі [8], у параўнанні з прыкладна 715 000 у 1991 годзе [9]. Паводле звестак Рэгістра насельніцтва, у студзені 2011 года ў Латвіі пражывала 326 735 неграмадзян. [10]

Даныя Рэестра насельніцтва на студзень 2021 года паказалі, што ў Латвіі пражывае 209 007 неграмадзян (10,1 % жыхароў). [11] Безумоўна, найбольшую этнічную групу з усіх неграмадзян складаюць рускія, якія складаюць 65,5 % усіх неграмадзян, 13,7 % — беларусы, 9,9 % — украінцы, 3,5 % — палякі і 2,4 % — літоўцы. Сярод найбуйнейшых этнічных груп у Латвіі 0,04 % усіх этнічных латышоў з’яўляюцца неграмадзянамі, таксама 26 % рускіх, 45 % беларусаў, 41 % украінцаў, 17 % палякаў, 20 % літоўцаў, 22 % Габрэі, 4 % цыганоў і 17 % немцаў. [12]

Ва ўзроставай групе да 18 гадоў неграмадзяне складаюць 2,1 % жыхароў; сярод дарослых — 14,2 %; ва ўзроставай групе старэйшыя за 90 гадоў — 25,0 % на 2015 год [13] Па стане на 2020 год, большасць неграмадзян, 62,3 %, пражывае ў трох найбуйнейшых гарадах краіны: Рызе, Даўгаўпілсе і Ліепаі, якія складаюць 41,3 % насельніцтва Латвіі. [14] Па стане на студзень 2016 года 42,92 % неграмадзян нарадзіліся ў Латвіі. [15]

Рэферэндум, праведзены ў кастрычніку 1998 г., ліквідаваў сістэму «вокнаў», якая абмяжоўвала ўзроставыя групы, дазволеныя на натуралізацыю кожны год. Ён таксама даваў права дзецям неграмадзян, якія нарадзіліся ў Латвіі пасля 21 жніўня 1991 года, рэгістравацца ў якасці грамадзян без натуралізацыі [16], за выключэннем пазбаўлення волі або іншага грамадзянства. [17] Бацькі могуць запытаць грамадзянства для сваіх дзяцей да 15 гадоў, пасля чаго дзіця можа зрабіць запыт ад свайго імя ад 15 да 17 гадоў.

З 1 студзеня 2020 года латвійскае грамадзянства аўтаматычна надаецца ўсім дзецям, якія нарадзіліся ў Латвіі, незалежна ад статусу іх бацькоў (грамадзян ці неграмадзян). [18]

Паводле Канстытуцыйнага суда Латвіі:

Афіцыйны ўзор пасведчання асобы замежніка (2007 г)
15. Пасля прыняцця Закона аб неграмадзянах з’явілася новая, да таго часу невядомая катэгорыя асоб — неграмадзяне Латвіі. Неграмадзян Латвіі нельга параўнаць ні з якім іншым статусам фізічнай асобы, які вызначаны ў міжнародных прававых актах, як норма правоў, устаноўленая для неграмадзян, якая не адпавядае ніякаму іншаму статусу. Неграмадзяне Латвіі не могуць разглядацца ні як грамадзяне, ні замежнікі, ні асобы без грамадзянства, а як асобы з «асаблівым прававым статусам» (..) 17. (..) правы і міжнародныя абавязкі, вызначаныя для неграмадзян, сведчаць, што юрыдычныя сувязі неграмадзян з Латвіяй у пэўнай ступені прызнаюцца і на падставе вышэйпералічанага створаны ўзаемныя абавязкі і правы. [19]

Правы неграмадзян Латвіі за межамі Латвіі строга рэгулююцца дагаворам. Напрыклад, неграмадзяне цяпер падарожнічаюць па ЕЗ без візы ў рамках Шэнгена, як і грамадзяне Латвіі; абодва маюць доступ да консульскіх паслуг Латвіі за мяжой. (Грамадзяне замежных краін, якія пражываюць у Латвіі, не карыстаюцца гэтай прывілеяй.) Па-за межамі ЕС многія краіны дазваляюць бязвізавыя паездкі для грамадзян Латвіі, але не для неграмадзян. [20]

Пітэр Ван Элсувеге, навуковец у галіне еўрапейскага права з Генцкага ўніверсітэта, заяўляе, што латвійскае заканадаўства грунтуецца на ўсталяваным прававым прынцыпе, згодна з якім асобы, якія пасяляюцца пад уладай акупацыйнай улады, не атрымліваюць аўтаматычнага права на грамадзянства. Па словах Ван Эльсувеге, гэта пацвярджаюць шэраг гістарычных прэцэдэнтаў, у першую чаргу выпадак з Эльзасам-Латарынгіяй, калі французы, вярнуўшы тэрыторыю ў 1918 годзе, не далі грамадзянства нямецкім пасяленцам, нягледзячы на тое, што Германія анексавала гэтую тэрыторыю 47 гадамі раней, у 1871 годзе [21]

Натуралізацыя

[правіць | правіць зыходнік]

Неграмадзяне могуць натуралізавацца пры ўмове, што яны пастаянна пражываюць у Латвіі не менш за 5 гадоў, прадэманстраюць валоданне латышскай мовай, правільна адказваюць на пытанні, якія тычацца Канстытуцыі і гісторыі Латвіі — у тым ліку таго, што яна была акупаваная Савецкім Саюзам і ведаць словы гімна Латвіі. [22] Былыя вайскоўцы, асобы, асуджаныя за прапаганду фашысцкіх і камуністычных ідэй або распальванне міжнацыянальнай варожасці, а таксама асобы, якія лічацца варожымі да Латвійскай Рэспублікі, не могуць атрымаць грамадзянства. Урад можа адмовіць у натуралізацыі асобам, якія выканалі патрабаванні, калі яны будуць прызнаныя нелаяльнымі. Гэта было аспрэчана Petropavlovskis v. Латвіі ў Еўрапейскім судзе па правах чалавека, але ў 2015 годзе суд аднагалосна вырашыў, што такія адмовы законныя.

Па стане на 30 чэрвеня 2010 года натуралізавана 134 039 чалавек, у асноўным былыя неграмадзяне. Узровень натуралізацыі дасягнуў свайго піку ў 2004—2006 –, дасягнуўшы піку ў 2005 годзе (19 169 натуралізаваных), і з тых часоў значна знізіўся ва ўсіх этнічных катэгорыях (2080 натуралізаваных у 2009 годзе). [23]

Апытанне, праведзенае і апублікаванае ў 2003 годзе Саветам па натуралізацыі, паказала, што найбольш схільныя да натуралізацыі катэгорыі неграмадзян: сацыяльна актыўныя, ва ўзросце ад 25 да 50 гадоў, жанчыны з вышэйшай адукацыяй, супрацоўнікі мясцовых або рэспубліканскіх органаў улады і ўсе, хто жыве ў Рызе і яго наваколлі.

Палітыка грамадзянства

[правіць | правіць зыходнік]

Паводле даследаванняў SKDS [24], у 2005 годзе 45,9 % жыхароў (але толькі 38,4 % грамадзян) выказаліся за прадастаўленне права голасу неграмадзянам на муніцыпальных выбарах, супраць такіх паправак былі 35,6 % жыхароў (і 42,8 % грамадзян). Падтрыманне гэтай ідэі выказалі 74,6 % рускамоўных і 24,8 % этнічных латышоў, негатыўнае стаўленне да яе выказалі 7,8 % рускамоўных і 55,9 % этнічных латышоў.

У цяперашні час Партыя Згода выступае за тое, каб натуралізацыю і грамадзянства для некаторых катэгорый неграмадзян было прасцей атрымаць. [25] Латвійска-расійскі саюз, які падтрымлівае гэтыя крокі, таксама падтрымлівае ідэю «нулявага варыянту», або безумоўнага надання грамадзянства ўсім «неграмадзянам». [26] З іншага боку, Нацыянальны альянс заклікае спыніць натуралізацыю. [27] Большасць кіруючых партый падтрымліваюць статус-кво. LPP і LC заявілі ў 2007 годзе, што яны падтрымліваюць права голасу для неграмадзян на мясцовых выбарах, але прапанавалі рэферэндум па гэтым пытанні ў 2009 годзе правесці адначасова з мясцовымі выбарамі [28] і не падтрымліваюць адпаведнае прапановы ў парламенце зараз. [29]

Як паведамляе справаздача Еўракамісара па правах чалавека за 2007 год па Латвіі, у 2006 годзе налічвалася 411 054 неграмадзяніна, 66,5 % з якіх належалі да рускай меншасці (па § 30). У той час як заявы дзяцей, якія нарадзіліся пасля 21 жніўня 1991 г., разглядаюцца па спрошчанай працэдуры, «больш за 13 000 дзяцей па-ранейшаму з’яўляюцца неграмадзянамі, і дзеці па-ранейшаму нараджаюцца неграмадзянамі» (па § 37,38). Камісар адзначыў, што «выключэнне неграмадзян з палітычнага жыцця не спрыяе іх інтэграцыі» (§ 43). Як паведамлялася, «працяг існавання статусу неграмадзяніна», які ў асноўным маюць прадстаўнікі нацыянальных меншасцяў, з’яўляецца «глыбока праблематычным з пункту гледжання рэальнай або ўяўнай роўнасці і сацыяльнай згуртаванасці» (§ 29). [30]

Упаўнаважаны адзначыў, што не ўсе неграмадзяне, магчыма, пажадаюць атрымаць статус грамадзянства, але не разглядаў гэтую магчымасць далей. Ягоны даклад таксама ўтрымліваў тлумачэнні, прадстаўленыя ўрадам Латвіі ў адказ, у тым ліку:

  • § 30. Па стане на «2007 год у Латвіі налічваецца 386 632 неграмадзяніна, што складае менш за 17 % насельніцтва Латвіі». У дакладзе неадпаведна змешваюць рускамоўных у адну меншасць. Толькі 28,2 % насельніцтва складаюць этнічныя рускія і больш за палову (56,6 %) — грамадзяне. Латвія імкнецца да ўмацавання ўсіх меншасцяў, у тым ліку тых, якія пацярпелі ад русіфікацыі, напрыклад, украінцаў і беларусаў.
  • § 43. НДА і ўсе члены грамадства могуць удзельнічаць у распрацоўцы палітыкі. «Забяспечана кансультацыйная падтрымка НДА нацыянальных меншасцяў…. Улады Латвіі не лічаць, што прадастаўленне права голасу на мясцовым узроўні неграмадзянам у Латвіі ўзмоцніць стымулы да натуралізацыі; наадварот, значна больш верагодна. Насамрэч, шырокі даследчы праект пад назвай „Уплыў рэгіянальных аспектаў на вырашэнне пытанняў грамадзянства“, праведзены Саветам па натуралізацыі, паказаў, што адной з галоўных перашкод для падачы заявы на латвійскае грамадзянства з’яўляецца адсутнасць матывацыі, у тым ліку нікчэмныя адрозненні ў правах грамадзян і неграмадзян. Латвія аддае перавагу мець шмат грамадзян з поўнымі правамі, чым шмат неграмадзян з многімі правамі, у той жа час прызнаючы, што любыя абмежаванні павінны мець важкае абгрунтаванне і адпавядаць міжнародным стандартам. Акрамя таго, не існуе міжнародных стандартаў аб выбарчых правах для неграмадзян, і ў цяперашні час гэта не з’яўляецца шырока прынятай практыкай сярод дзяржаў-членаў СЕ. У Латвіі гэта канстытуцыйная справа» [31].

Упаўнаважаны патлумачыў, што існуе вялікая колькасць неграмадзян, асабліва ў дачыненні да дзяцей, з «адсутнасцю прыхільнасці» з боку латвійскіх уладаў, адказам якіх было тое, што Латвія матэрыяльна прыхільная правам сваіх меншасцяў, і што з практычнага пункту гледжання няма дадатковых пераваг і матывацыі, каб стаць грамадзянінам, чым застацца неграмадзянінам. [32]

  1. Population of Latvia by ethnicity and nationality; Office of Citizenship and Migration Affairs [{{{1}}} Архівавана] {{{2}}}. 2021 (лат.)
  2. Section 1 and Section 8, Law «On the Status of those Former U.S.S.R. Citizens who do not have the Citizenship of Latvia or that of any Other State»
  3. see para. 16 of the Resolution on national minorities [{{{1}}} Архівавана] {{{2}}}. OSCE PA, 2004
  4. Amnesty International 2009 Report [{{{1}}} Архівавана] {{{2}}}.
  5. Report on mission to Latvia (2008) [{{{1}}} Архівавана] {{{2}}}., UN Special Rapporteur on contemporary forms of racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance — see Para. 30 and 88
  6. Неабходна задаць title= і url= для шаблона {{cite web}}. .
  7. Latvijas iedzīvotāju sadalījums pēc valstiskās piederības. Архівавана з першакрыніцы February 10, 2021. Праверана February 3, 2021.
  8. Population citizenship Архівавана 10 чэрвеня 2012 года. (англ.) — Central Statistics Board of Latvia
  9. B. Bowring Report of a second mission to the Republic of Latvia on behalf of FIDH and Bar of England and Wales Архівавана 14 верасня 2015 года. HRC, 1994 — see p. 16
  10. Population of Latvia by nationality; Office of Citizenship and Migration Affairs 1 January 2011. Архівавана 11 жніўня 2011 года. (лат.)
  11. Population of Latvia by nationality; Office of Citizenship and Migration Affairs 1 January 2021. [{{{1}}} Архівавана] {{{2}}}. (лат.)
  12. Population of Latvia by ethnicity and nationality; Office of Citizenship and Migration Affairs [{{{1}}} Архівавана] {{{2}}}. 2021 (лат.)
  13. Population of Latvia by year of birth and nationality; Office of Citizenship and Migration Affairs Архівавана 16 сакавіка 2015 года. 2015 (лат.)
  14. Population of Latvia by nationality and municipality; Data of the Office of Citizenship and Migration Affairs Архівавана 2 сакавіка 2020 года. January 1, 2020 (лат.)
  15. Third Report on the Implementation of the Framework Convention for the Protection of National Minorities by the Republic of Latvia. ACFC/SR/III(2016)001 Архівавана 30 кастрычніка 2017 года. р. 63
  16. EU Enlargement and Latvian Citizenship Policy, retrieved 11 January 2009(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 2 чэрвеня 2010. Праверана 21 сакавіка 2022.
  17. Citizenship of children(недаступная спасылка), OCMA website
  18. No more "non-citizens" to be born in Latvia from 2020 (англ.). Public Broadcasting of Latvia (19 кастрычніка 2019). Архівавана з першакрыніцы March 1, 2021.
  19. Judgement of Latvian Constitutional court in the case No. 2004-15-0106 (on losing non-citizen's status). Архівавана з першакрыніцы October 3, 2016.
  20. Бузаев В. В. Неграждане Латвии Архівавана 7 мая 2016 года. — Рига: ЛКПЧ, 2007 — стр. 101—103 (руск.)
  21. Peter Van Elsuwege, From Soviet republics to EU member states: a legal and political assessment of the Baltic states' accession to the EU, BRILL, 2008, p75
  22. Acquisition of the citizenship of Latvia through naturalization(недаступная спасылка)
  23. Letter of the minister of interior No. 1-28/2547, August 12, 2010, Add. 2 and Add. 3 Архівавана 7 кастрычніка 2011 года. (лат.)
  24. Uzskati par starpetniskajām attiecībām Latvijā — Rīga: SKDS, 2005. — 12.—13. lpp. (лат.)
  25. Project of Harmony Center’s program, section «Non-citizens of Latvia»:Russian Архівавана {{{2}}}., Latvian Архівавана {{{2}}}.
  26. ForHRUL program, see Section 7.3.: Russian Архівавана {{{2}}}., Latvian Архівавана {{{2}}}.
  27. TB/LNNK program for 2006 elections Архівавана {{{2}}}. (лат.)
  28. LPP/LC vēlas referendumu par nepilsoņu tiesībām vēlēt pašvaldības, 23.04.2007. Архівавана {{{2}}}. (лат.)
  29. Voting in Latvian Parliament on 26.04.2007. Архівавана {{{2}}}. (лат.)
  30. Memorandum to the Latvian Government Архівавана 26 мая 2019 года., Strasbourg, May 16, 2007, Commissioner for Human Rights of the Council of Europe.
  31. Memorandum to the Latvian Government Архівавана 26 мая 2019 года., Strasbourg, May 16, 2007, Commissioner for Human Rights of the Council of Europe.
  32. Memorandum to the Latvian Government Архівавана 26 мая 2019 года., Strasbourg, May 16, 2007, Commissioner for Human Rights of the Council of Europe.