Орачэны

Орачэны
(кіт.: 鄂伦春族)
Шаман
Агульная колькасць 10 тыс.
Рэгіёны пражывання Кітай
Мова орачэнская
Рэлігія анімізм, культ продкаў, шаманізм
Блізкія этнічныя групы эвенкі, негідальцы

О́рачэны або о́рачаны (кіт.: 鄂伦春族) — тунгуса-маньчжурскі народ, насельнікі Паўночна-Усходняга Кітая, пераважна ва Унутранай Манголіі і правінцыі Хэйлунцзян. Агульная колькасць (2010 г.) - каля 10 тыс. чал.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Назва орачэнаў сустракаецца ўжо ў XVII ст. і можа паходзіць ад тунгускіх слоў "алень" ці "горы". Да гэтага часу яны насялялі паўночны бераг ракі Амур і, магчыма, з'яўляліся адной з груп эвенкаў-аленяводаў. Аднак сутычкі з рускімі казакамі вымусілі іх перасяліцца на поўдзень.

У сярэдзіне XX ст. колькасць орачэнаў значна скарацілася. Улады КНР надалі ім афіцыйны статус нацыянальнай меншасці, які прадугледжвае пэўныя прывілеі, стымулявалі аселасць і сацыяльна-эканамічныя пераўтварэнні. Ва Унутранай Манголіі была створана орачэнская тэрытарыяльна-адміністрацыйная адзінка. Аднак вынікам гэтых змен таксама стаў заняпад традыцыйнай культуры і роднай мовы орачэнаў.

Колькасць орачэнаў у XX ст.
Год 1917 1943 1953 1982 1990 2000
Колькасць 4000 3700 2250 4100 7000 8196

Традыцыйная культура

[правіць | правіць зыходнік]

Галоўнымі заняткамі орачэнаў здаўна з'яўляліся паўкачавое паляванне, збіральніцтва і рыбалоўства. Найбольш важным аб'ектам палявання з'яўлялася казуля. Орачэны наогул пазбягалі месц, дзе гэтая жывёла не жыла. Сушанае мяса казулі лічылася галоўнай ежай. Са скуры казулі шылі вопратку і абутак. Скуру здымалі з галавы разам з рогамі і выраблялі з яе шапкі. Паляванне на футравых звяроў мела больш камерцыйнае значэнне. Футра мянялі ў кітайцаў і манголаў на розныя тавары. Але мяса футравых звяроў таксама ўжывалася ў ежу. Раней орачэны славіліся як выдатныя стралкі з лука. Агнястрэльнай зброяй яны сталі карыстацца толькі ў XIX ст. Здабычай займаліся як мужчыны, так і жанчыны.

Земляробства з'явілася толькі ў сярэдзіне XX ст., аднак жывёлагадоўля была вядома здаўна. Орачэны трымалі коней, якіх выкарыстоўвалі для руху па гарах. Орачэнскія коні невялікія, затое вельмі цягавітыя, прывучаныя сілкавацца сушаным мясам і ягадамі.

Звычайным жытлом была разборная канічная каркасная канструкцыя з бярозавых жэрдак, якая накрывалася варанай бярозавай карай і шкурамі дзікіх жывёл. На швах для ўпрыгожвання прывязваліся скураныя пэндзлікі. У сярэдзіне жытла ладзіўся агмень. Падлогу рабілі двухслаёвую таксама са скуры, прычым на ніжнюю частку ішло да 50 скур. Верхняя частка хутка брудзілася, таму для яе бралі горшыя скуры, а часцяком і тканіны.

Орачэны падзяюцца на экзагамныя роды, шлюбы ўнутры якіх забаронены. Яны складаюцца з малых нуклеарных сем'яў. Глава сям'і — заўсёды мужчына.

Мова

[правіць | правіць зыходнік]

Родная мова орачэнаў блізкая да паўднёвых дыялектаў эвенкійскай мовы, непісьменная. У наш час фактычна выцеснена кітайскай.

Рэлігія

[правіць | правіць зыходнік]

Орачэны вераць у шматлікіх духаў прыроды, а таксама духаў-абаронцаў сям'і і рода. Рэліквіі-абярэгі захоўваюць на тычцы над жытлом. Практыкуюцца шматлікія табу. Нябожчыкаў хаваюць у дуплах дрэў. Орачэны шануюць мядзведзя. Раней праводзіліся мядзведжыя святы, якія аднак скончваліся рытуальным забойствам звера. У мінулым важную ролю ў грамадстве таксама адыгрывалі шаманы саман і удаю.

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]