Павуцінне

Павуцінне ― рэчыва, якое выдзяляецца павуціннымі залозамі павукоў. Мае вырашальнае значэнне ў эвалюцыі павукоў ― падтрымлівае існаванне кожнага віду ў асноўных жыццёвых праявах (здабыча ежы, размнажэнне, рассяленне, засваенне неспрыяльных умоў і г. д.). Павукі ўзаемадзейнічаюць з навакольным асяроддзем часта не непасрэдна, а праз павуціну, гэта значыць праз «павуцінную дзейнасць» («індустрыю»), у аснове якой ляжаць складаныя інстынкты. Па хімічнай прыродзе ўяўляе сабой бялок, блізкі па складу да шоўку у насякомых[1].

Склад, вылучэнне і ўласцівасці

[правіць | правіць зыходнік]
Павуцінне ў садзе

Павуцінне павукоў ўяўляе сабой бялок, узбагачаны гліцынам, аланінам і серынам. Унутры павуцінневай залозы ён існуе ў вадкай форме. Пры выдзяленні праз шматлікія прадзільныя трубачкі, якія адкрываюцца на паверхні павуцінных бародавак, адбываецца змяненне структуры бялку, з прычыны чаго ён дубянее ў форме тонкай ніткі. Далей павук пераплятае гэтыя першасныя ніткі ў таўсцейшае павуціннае валакно[2].

Структура павуціння

Па трываласці павуціна блізкая да нейлону і больш трывалая за падобную з ёй па складзе ніткай насякомых (напрыклад, вусеняў тутавага шаўкапрада. Паводле адной са здагадак, адрозненні абумоўлены тым, што павукі фармуюць валакно, звісаючы на ім[3].

Функцыі павуціння

[правіць | правіць зыходнік]

Найбольш вядомы варыянт выкарыстання павуціння павукамі ― пабудова лоўчых сетак, якія ў залежнасці ад будовы здольныя цалкам абезрухоміць здабычу, абцяжарыць яе перамяшчэнне або толькі прасігналізаваць пра яе з'яўленне. Злоўленую здабычу павукі таксама часта заварочваюць у сетку[4]/.

Лоўчыя сеткі

[правіць | правіць зыходнік]

У аранэаморфных павукоў з лоўчых сеткамі звязана вельмі складаныя шлюбныя паводзіны. Перад размнажэннем самцы плятуць «сперматычную сетачку», на якую вылучаюць кроплю насеннай вадкасці для пераносу яе ў рэзервуары цымбіумаў (капулятыўных органаў на кончыках педыпальпы). Развіццё яек і малявак праходзіць у павуцінні ў яйцавым кокане. У некаторых відаў самка ў перыяд размнажэння вылучае нітку, пазначаную ферамонамі, якую самец выкарыстоўвае пры пошуку партнёркі. У сувязі з гэтым, хоць нават сярод найбольш архаічных членістабрухіх павукоў ёсць прадстаўнікі, якія фармуюць для палявання сігнальныя валокны, лічыцца, што першасная функцыя павуціння звязана менавіта з размнажэннем, а не са дабычай ежы. У якасці асноўнага доваду на карысць гэтай гіпотэзы разглядаюць зыходную прымеркаванасць павуціння бародавак да вобласці палавых адтулін. Аднымі з найбольш экстравагантных выкарыстанняў павуціння аказваецца фармаванне страхавых нітак, якія перашкаджаюць няўдаламу падзенню пры скачках, і «парашутам», з дапамогай якіх маляўкі могуць распаўсюджвацца з патокамі паветра. Тарантулы выкарыстоўваюць павуцінне супраць слізгацення па паверхні (клейкі матэрыял вылучаюць прадзільныя трубкі на лапках павукоў). Іншыя павукі ўплятаюць у свае лоўчыя сеткі добра бачныя валокны, якія фармуюць малюнак у форме спіраляў, зігзагаў або крыжоў. Устаноўлена, што здабыча ў такія сеткі трапляе часцей [5][6].

Зноскі

  1. ↑ Навошта павуку павуцінне?. Вакол свету (18 студзеня 1965).
  2. ↑ Лозовская Е.. Загадки паутины. Наука и жизнь (20016).
  3. ↑ Наноискусство пауков. Независимая газета — 26.12.2007
  4. ↑ Яфімчык В. Е.. Павуцінне ў жыцці павукоў. Ecosystema.ru.
  5. ↑ Membrana.ru:Павучыя сеткі ловяць здабычу з дапамогай святла Архівавана 27 красавіка 2019.
  6. ↑ Membrana.ru:Украшенная паутина привлекает жертв и хищников Архівавана 27 красавіка 2019.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Большой энциклопедический словарь «Биология» — под ред. М. С. Гилярова. ― М.: Большая российская энциклопедия, 1998. ISBN 5-85270-252-8.
  • Зоология беспозвоночных, Т. 1: от простейших до моллюсков и артропод. Под ред. В. Вестхайде и Р. Ригера. М.: Т-во научных изданий КМК, 2008.
  • Рупперт Э. Э., Фокс Р. С., Барнс Р. Д. Зоология беспозвоночных. Т. 3: Членистоногие. ― М. «Академия», 2008

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Павуцінне на Вікісховішчы