Падзенне Кабула (2021)

Асноўны артыкул: Вайна ў Афганістане (2001—2021)

Кантраляваная талібамі тэрыторыя перад падзеннем Кабула.

15 жніўня 2021 года сілы Талібана ўвайшлі ў Кабул, сталіцу Афганістана. Іх прасоўванне пачалося з магутных атак з ускраін, але было прыпынена, калі дэлегацыя баевікоў і афганскі ўрад аднавілі перамовы, якія прывялі да поўнага захопу ўлады талібамі^[1][2][3].

Перадгісторыя

Гл. таксама: Вывад амерыканскіх войск з Афганістана (2020—2021) і Наступленне талібаў (2021)

На люты 2020 года ў краіне знаходзілася 13 000 амерыканскіх вайскоўцаў. Да канца прэзідэнтсва Дональда Трампа кантынгент скарочаны да 2500 чалавек. Новы кіраўнік дзяржавы Джо Байдэн прызначыў канчатковы вывад усіх часцей Узброеных сіл ЗША і іх саюзнікаў на 11 верасня 2021 года, да 20-годдзя тэрарыстычных атак на Сусветны гандлёвы цэнтр. Аднак пазней усё было перанесена на 31 жніўня.

Сыход амерыканцаў заахвоціў талібаў перайсці да рашучых дзеянняў. Яшчэ падчас сыходу войскаў ЗША яны разгарнулі шырокамаштабнае наступленне па ўсёй краіне. Да 15 жніўня баевікі ўзялі значную частку краіны, у тым ліку гарады Кандагар, Герат і Мазары-Шарыф.

Ход падзей

15 жніўня камандаванне «Талібану» афіцыйна загадала сваім сілам спыніць наступленне на Кабул, заявіўшы, што яны не будуць захопліваць горад сілай, хоць паўстанцы ўвайшлі ў яго наваколлі^[4]. Мясцовыя жыхары паведамлялі, што баевікі прасоўваліся ў гарадскія раёны, нягледзячы на афіцыйныя заявы іх лідараў^[1][5].

Пасля некалькіх сутыкненняў паўстанцы захапілі турму Кулі-Чархі і вызвалілі ўсіх зняволеных. Талібы паднялі свой сцяг у некалькіх раёнах горада і прымусілі некаторых паліцэйскіх перадаць усю сваю зброю^[1].

Падчас нападу талібаў на сталіцу, амерыканскія ваенныя верталёты Boeing CH-47 Chinook і Sikorsky UH-60 Black Hawk і верталёты Дзярждэпартамента ЗША Boeing Vertol CH-46 Sea Knight былі заўважаны ля амерыканскага пасольства ў Кабуле. Амерыканцы вывезлі сваіх дыпламатаў і знішчылі сакрэтныя дакументы^[6]. Сярод грамадзянскага насельніцтва распаўсюдзілася паніка, і многія кінуліся да сваіх дамоў або ў аэрапорт, які заставаўся пад кантролем урада^[1][7].

У заяве Міністэрства ўнутраных спраў Афганістана гаворыцца, што прэзідэнт Ашраф Гані вырашыў адмовіцца ад улады. Замест яго ўрада будзе сфармаваны Часовы ўрад на чале з Талібанам^[8]. Пасля гэтага баі сціхлі, хоць многія мірныя жыхары заставаліся напалоханымі і хаваліся ў сваіх дамах^[1]. Да 11:17 па цэнтральнаеўрапейскім часе ўдзельнікі перамоваў ад Талібану прыбылі ў прэзідэнцкі палац, каб пачаць перадачу ўлады^[9]. Хоць перамовы былі напружанымі, урад заявіў аб сваёй гатоўнасці мірна здаць Кабул паўстанцам і заклікаў мірных жыхароў захоўваць спакой.

Пазней у той жа дзень у афганскіх і індыйскіх навінах паведамлялася, што Ашраф Гані сышоў з пасады прэзідэнта і збег з Афганістана^[10][11][12] разам з віцэ-прэзідэнтам Амрулой Салехам; як паведамлялася, абодва прыляцелі ў Таджыкістан^[13]. Пазней высветлілася, што кіраўнік дзяржавы накіроўваўся транзітам праз Таджыкістан у Аман^[14].

Наступствы

Для «спынення беспарадкаў» у Кабуле ўвялі каменданцкі час з 21:00. Кіраўніком пераходнага ўрада прызначаны экс-кіраўнік МУС Алі Ахмад Джалалі^[15].

Нягледзячы на падзенне горада, 5000 амерыканскіх салдат засталіся ў Кабуле разам з некаторымі супрацоўнікамі пасольства ЗША^[16]. Было таксама пацверджана, што войскі НАТА па-ранейшаму прысутнічалі ў міжнародным аэрапорце імя Хаміда Карзая^[17]. У той жа дзень урад ЗША санкцыянаваў разгортванне 1000 дадатковых вайскоўцаў у Афганістане, у выніку чаго агульная колькасць амерыканскіх вайскоўцаў у Кабуле дасягнула 6000 чалавек^[18].

Некаторыя мясцовыя жыхары, асабліва жанчыны, асцерагаліся аднаўлення рэжыму талібаў, а некаторыя паведамлялі, што адчуваюць сябе адданымі^[19][20]. Вуліцы Кабула стаялі ў заторах, жыхары спяшаліся да аэрапорта, а некаторыя кідалі свае аўтамабілі, каб прайсці праз паток машын^[21]. Таксама казалася аб доўгіх чэргах перад аэрапортам і пасольствамі замежных дзяржаў, жыхары якіх цярпелі спякоту ў надзеі атрымаць візы або вылецець з краіны^[22]. Меншая частка жыхароў адсвяткавала перамогу талібаў^[1]. За дзень да падзення Кабула дырэктар лабараторыі палітыкі Афганістана Тымор Шаран сказаў у інтэрв’ю Радыё «Свабода» што «здзяйсняючы пакупкі ў горадзе сёння, я адчуваў, што людзі ахоплены пачуццём захрасання; затрымаліся ў нявызначаным будучыні і ніколі не могуць марыць, імкнуцца да чаго-то, думаць пра што - то і верыць у нешта»^[23].

Продажы буркі (вядомай як чадра ў Афганістане) падскочылі за некалькі дзён да прыходу талібаў, пры гэтым кошт адной штукі ўзляцеў з 200 афгані да цэлых 3000 з-за страху, што талібы зноў зробяць нашэнне буркі абавязковым для жанчын^[24]. Адна жанчына з Кабула распавяла газеце The Guardian, што студэнткі былі эвакуіраваны з універсітэцкіх інтэрнатаў да таго, як талібы змаглі дабрацца да іх, і што жанчыны з вышэйшай адукацыяй па ўсім горадзе хавалі свае дыпломы^[25]. Крамы горада пачалі зафарбоўваць і выдаляць рэкламу з выявай жанчын^[26].

Жыхары паведамілі аб вялікім росце коштаў на ежу^[1]. Значная колькасць прадаўцоў у Кабуле спрабавала збыць свае складскія запасы ў надзеі сабраць дастаткова грошай для ўцёкаў з краіны^[27].

Тым часам у аэрапорце Кабула пачаўся хаос з-за інтэнсіўнасці палётаў верталётаў і самалётаў, на борце якіх былі супрацоўнікі дыпламатычных місій. Ля ўваходу на тэрыторыю аэрапорта стоўпіліся людзі, што спрабавалі збегчы ад Талібану. Частка нават выйшла на ўзлётна-пасадачную паласа і імнкнулася патрапіць на авіятранспарт. Афганскія СМІ распаўсюдзілі кадры, на якіх відаць, як з амерыканскага самалёта, які вылятае з Кабула, выпадаюць людзі — афганцы, якія спрабавалі бегчы, зачапіўшыся за шасі. Адміністрацыя аэрапорта заявіла, што людзі былі дэзінфармаваны адносна даступных месцаў на рэйсы і прыбылі ў аэрапорт, калі многія рэйсы былі спынены. Шмат у каго не было пашпартоў. Да вечара 16-га колькасць загінуўшых з-за хаосу пры эвакуацыі ўзрасла да дзесяці чалавек^[28].

Адным з важлівых наступстваў захопу Кабула талібамі з’яўляецца масавая міграцыя грамадзян Афганістана ў іншыя краіны, у тым ліку ў Еўропу. З-за гэтых падзей адбыўся міграцыйны крызіс на мяжы Беларусі з ЕС. Вялікая колькасць мігрантаў намагалася патрапіць у Еўропу праз тэрыторыю Беларусі, шукаючы лепшай долі.

Рэакцыя

ЗША, Швецыя, Германія і Японія пачалі эвакуацыю сваіх дыпмісій і замежных грамадзян у Афганістане. На раніцу 18 жніўня Штаты эвакуіравалі больш за 3,2 тыс. чалавек^[29]. Намеснік старшыні Еўракамісіі па прасоўванні еўрапейскага ладу жыцця Маргарыціс Схінас заявіў, што ЕС неабходна перагледзець правілы міграцыі і прадастаўлення прытулку з-за падзей у Афганістане. Афіцыйны прадстаўнік МЗС Расіі Марыя Захарава назвала тое, што адбываецца ў Афганістане «вынікам чарговага гістарычнага эксперыменту ЗША»^[15]. Папа Рымскі Францыск выступіў з заявай, у якой гаворыцца, што ён падзяляе «аднадушную заклапочанасць сітуацыяй у Афганістане» і заклікаў да малітваў аб міры^[30].

16 жніўня генеральны сакратар Арганізацыі Дамовы аб калектыўнай бяспецы Станіслаў Зась заявіў, што пачалася падрыхтоўка да ваенных вучэнняў АДКБ каля мяжы Таджыкістана і Афганістана. У арганізацыі адзначылі, што ўважліва адсочваюць развіццё сітуацыі на таджыкска-афганскай мяжы. Як паведаміў Зась,«у выпадку абвастрэння абстаноўкі і пагрозы бяспекі Рэспубліцы Таджыкістан для аказання дапамогі саюзніку будуць прыняты ўсе неабходныя калектыўныя меры, прадугледжаныя статутнымі дакументамі»^[31].

Ацэнка

Некаторыя каментатары параўналі гэтыя падзеі з падзеннем Сайгона ў канцы вайны ў В’етнаме, у красавіку 1975 года^[32][33][34]. За месяц да прыбыцця талібаў у Кабул, амерыканскі прэзідэнт Джо Байдэн адхіліў гэта параўнанне, заявіўшы, што «Талібан — гэта не армія Паўночнага В’етнама… у вас не будзе ніякіх абставінаў, каб убачыць, як людзей здымаюць з даху пасольства Злучаных Штатаў з Афганістана. Гэта зусім несупастаўна»^[35].

Рэпарцёры сцвярджалі, што гэтыя каментары не вытрымліваюць крытыкі, бо менш чым праз месяц супрацоўнікі пасольства спалілі дакументы, а «верталёты луналі над комплексам, дастаўляючы дыпламатаў у аэрапорт»^[36][37]. Лоўрэнс Чамберс, які аддаў загад кінуць верталёты з USS на паўдарогі падчас аперацыі «Парывісты вецер», каб вызваліць месца для большай колькасці эвакуяваных самалётаў з Сайгона, заявіў, што «тое, што адбываецца цяпер, горш, чым тое, што адбылося ў В’етнаме», удакладніўшы: «[у В’етнаме] мы спрабавалі вывезці як мага больш людзей, якія працавалі з намі… у Афганістане ж мы кідаем людзей, якія падтрымлівалі нас, пакуль мы былі там»^[38]. Журналіст Нік Тэрс сцвярджаў, што «без сапраўднай пераацэнкі, на гэты раз ЗША рызыкуюць адыграць добра вядомы сцэнар, з-за якога ў адзін цудоўны дзень ваенныя паразы ў Паўднёва-Усходняй і Паўднёва-Заходняй Азіі будуць выглядаць жудасна маленькімі»^[39].

У той дзень, калі талібы ўвайшлі ў Кабул, дзяржсакратар ЗША Энтані Блінкен працягваў адкідваць параўнанне з Сайгонам, заявіўшы ў інтэрв’ю ў праграме ABC This Week «што гэта відавочна не Сайгон. Мы адправіліся ў Афганістан 20 гадоў таму з адной мэтай — разабрацца з людзьмі, адказных за 11 верасня, і гэтая місія ўвянчалася поспехам»^[40].

Гл. таксама

• Падзенне Сайгона
• Падзенне Дамаска (2024)

Заўвагі

1. Mistlin (now), Alex; Sullivan (earlier), Helen; Harding, Luke; Harding, Luke; Borger, Julian; Mason, Rowena (2021-08-15). "Afghanistan: Kabul to shift power to 'transitional administration' after Taliban enter city – live updates". The Guardian [брытанская англійская]. ISSN 0261-3077. Праверана 2021-08-15.
2. Afghanistan: Heavy fighting ongoing on the outskirts of Kabul as of early Aug. 15; a total blackout reported in the city (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.
3. Jakes, Lara; Schmitt, Eric; Cooper, Helene (2021-08-15). "Afghanistan Live Updates: Afghan President Said to Have Fled as Taliban Enter Kabul". The New York Times [амерыканская англійская]. ISSN 0362-4331. Праверана 2021-08-15.
4. "Afghanistan Live Updates: Taliban Advances on Kabul; U.S. Embassy Evacuation Underway". The New York Times. 15 August 2021. Праверана 15 August 2021.
5. "Afghanische Regierung kündigt friedliche Machtübergabe an". FAZ. 15 August 2021. Праверана 15 August 2021.
6. Taliban Fighters Enter Kabul As Helicopters Land At U.S. Embassy (нявызн.). NPR.org.
7. Tanzeem, Ayesha; Gul, Ayaz (15 August 2021). "Reports: Taliban Enter Kabul". VOA. Праверана 15 August 2021.
8. "Afghan president to abdicate after Taliban entered Kabul: Sources". Al Arabiya English(англ.). 15 August 2021. Праверана 15 August 2021.
9. News, A. B. C.. Afghan official tells AP that Taliban negotiators heading to presidential palace to prepare for a 'transfer' of power (нявызн.). ABC News.
10. "President Ashraf Ghani Flees Afghanistan, Taliban Take Over Kabul: Report". NDTV.com. Праверана 15 August 2021.
11. "Amid Taliban blitz, Afghan President Ashraf Ghani flees country: Report". Business Standard India. 15 August 2021. Праверана 15 August 2021.
12. "اشرف غنی افغانستان چھوڑ کر چلے گئے: افغان میڈیا کا دعویٰ". Urdu News – اردو نیوز(урду). 15 August 2021. Праверана 15 August 2021.
13. "اشرف غنی مستعفی، افغانستان سے فرار". ہم نیوز. 15 August 2021. Архівавана з арыгінала 15 жніўня 2021. Праверана 15 August 2021.
14. СМИ: президент Афганистана Ашраф Гани находится в Омане
15. «Талибан» объявил о захвате Афганистана. Главное
16. Mengli, Ahmed (2021-08-15). "Afghan president flees country as U.S. rushes to exit with Taliban on brink of power". NBC News. Архівавана з арыгінала 2021-08-15. Праверана 2021-08-15.
17. «NATO says it is helping keep Kabul airport open for evacuations».
18. Schnell, Myhael (2021-08-15). "Pentagon authorizes sending additional 1,000 troops to Afghanistan". The Hill. Праверана 2021-08-15.
19. Batrawy. An Afghan woman in Kabul's dashed hopes amid Taliban blitz (нявызн.). ABC News (15 жніўня 2021). Праверана 15 жніўня 2021.
20. "Afghan war: Kabul's young women plead for help as Taliban advance". BBC News. 2021-08-13. Архівавана з арыгінала 2021-08-15. Праверана 2021-08-15.
21. Faulkner, Charlie. "Panic on streets of Kabul as Taliban enter capital from all sides". The Times. ISSN 0140-0460. Архівавана з арыгінала 2021-08-15. Праверана 2021-08-15.
22. Taliban seize power amid chaos in Kabul (нявызн.). POLITICO. Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.
23. 'People Are Terrified': Panic Sweeps Kabul As Taliban Moves Toward Afghan Capital (нявызн.). RFE/RL. Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.
24. Pirzad, Zainab (2021-08-15). "Afghan women's defiance and despair: 'I never thought I'd have to wear a burqa. My identity will be lost'". The Guardian. Архівавана з арыгінала 2021-08-15. Праверана 2021-08-15.
25. An Afghan woman in Kabul: 'Now I have to burn everything I achieved' (нявызн.). The Guardian (15 жніўня 2021). Праверана 15 жніўня 2021.
26. Giordano. Ads depicting women 'painted over' after Taliban enters Kabul (нявызн.). The Independent (15 жніўня 2021). Праверана 15 жніўня 2021.
27. Golshiri, Ghazal (2021-08-15). "Dans Kaboul menacée par les talibans, les habitants «cherchent à liquider toute leur vie avant de quitter le pays»". Le Monde. Архівавана з арыгінала 2021-08-14. Праверана 2021-08-15.
28. В аэропорту Кабула погибли десять человек из-за хаоса во время эвакуации
29. США эвакуировали из Афганистана более 3,2 тыс. человек // Белта, 18 августа 2021
30. Choi, Joseph (2021-08-15). "Pope calls for peace in Afghanistan". The Hill. Архівавана з арыгінала 2021-08-15. Праверана 2021-08-15.
31. Белорусских военных планируют отправить к границе Афганистана? Что известно Архівавана 16 жніўня 2021.
32. "Rash Report: In Kabul, shadows of Saigon". Star Tribune. Архівавана з арыгінала 2021-08-13. Праверана 2021-08-15.
33. Editorial: President Biden's Saigon moment (нявызн.). Boston Herald (15 жніўня 2021). Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.
34. Kabul evacuations 'sequel to humiliating fall of Saigon in 1975' (нявызн.). www.aljazeera.com. Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.
35. As the Taliban gains ground, Biden grapples with the ghosts of Saigon (нявызн.). NBC News. Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.
36. "The Taliban's terrifying triumph in Afghanistan". Economist. 2021-08-15. Архівавана з арыгінала 2021-08-15. Праверана 2021-08-15.
37. «The Taliban’s terrifying triumph in Afghanistan».
38. Altman. 'What's happening now is worse': Midway skipper who pushed choppers off deck in fall of Saigon (нявызн.). Air Force Times (15 жніўня 2021). Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.
39. Turse. The Fall of Kabul (нявызн.). The Intercept (15 жніўня 2021). Праверана 15 жніўня 2021.
40. Pilkington. 'This is manifestly not Saigon': Blinken defends US mission in Afghanistan (нявызн.). The Guardian (15 жніўня 2021). Архівавана з першакрыніцы 15 жніўня 2021. Праверана 15 жніўня 2021.