Пажар у Чаншы (1938)

Пажар у Чаншы
Месцазнаходжанне	Чанша
Дата пачатку	13 лістапада 1938
Дата заканчэння	18 лістапада 1938
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пажар у Чаншы 1938 года (кіт. трад. 长沙大火), таксама вядомы як пажар Вэньсі (кіт. трад. 文大火), быў адным з найвялікшых пажараў, выкліканым чалавекам, у маштабах усяго горада ў кітайскай гісторыі. У адказ на развіццё сітуацыі нацыянальны ўрад прыняў палітыку выпаленай зямлі і сфармуляваў план па спаленні Чаншы; аднак да таго, як гэты план быў афіцыйна рэалізаваны, шэраг выпадковых фактараў вымусіў пажар выйсці з-пад кантролю, што ў канчатковым выніку выклікала гібель больш за 30 000 чалавек у Чаншы і разбурэнне 90 % горада, эканамічны ўрон склаў 1 мільярд юаняў. У выніку гэтага пажару Чанша стала адным з найбольш пацярпелых гарадоў падчас Другой сусветнай вайны, нароўні са Сталінградам, Хірасімай, Нагасакі, Токіао, Дрэздэнам і іншымі^[1].

Перадгісторыя

25 кастрычніка 1938 года горад Ухань паў  (руск.) пад уладай Японскай імперыі. Неўзабаве пасля гэтага вялікая колькасць бежанцаў і параненых салдат, у дадатак да ўрадавых устаноў і заводаў, былі перамешчаныя ў Чаншу. Гэта выклікала дэмаграфічны бум у горадзе, і колькасць жыхароў падскочыла з 300 000 да больш чым 500 000. Хоць горад доўга рыхтаваўся да такога сцэнару, з-за абмежаваных транспартных магчымасцяў Чаншы ён усё яшчэ не мог змясціць такую колькасць тавараў і людзей.

8 лістапада імператарская японская армія ўвайшла ў паўночную Хунань. 11 лістапада Юэян паў. Неўзабаве кітайскія і японскія арміі сутыкнуліся ўздоўж ракі Сіньцян недалёка ад Чаншы. Абстаноўка ў горадзе станавілася ўсё больш напружанай.

Была атрыманая ілжывая інфармацыя, што японскія імператарскія войскі нападуць на Чаншу з усходу. Чан Кайшы зрабіў у Чаншы прамову пра тое, каб спаліць горад, калі ён калі-небудзь рызыкуе быць захопленым^[2]. З-за адсутнасці ўпэўненасці ва ўтрыманні горада Чан Кайшы прапанаваў спаліць горад дашчэнту, каб Японіі нічога не дасталася, нават калі яна вырашыць гвалтоўна ўвайсці ў яго^[3]. 10 лістапада (некаторыя кажуць, што 12-га) старшыня ўрада Хунані Чжан Чжычжун, перадаў ідэю Чана сваім падначаленым на нарадзе. Неадкладна была арганізавана група падпальшчыкаў. Каманда была разасланая ва ўсе куткі горада і атрымала загад зладзіць пажар, як толькі на даху будынка Цяньсінь на паўднёвым захадзе Чаншы будзе запалены сігнальны агонь.

Падзеі

Раніцай 13 лістапада каля павільёна Цяньсінь у горадзе адбыўся пажар. Дзін Сен з палка самаабароны і іншыя салдаты неадкладна падпалілі свае дамы. Салдаты падумалі, што гэта сігнал аб падпале і крычалі « агонь!». Усе пачалі падпальваць горад. У адно імгненне гарадскі агонь успыхнуў у небе, вецер дапамагаў агню распаўсюдзіцца. Чжан Чжычжун атрымаў данясенне ад ад’ютанта: «у горадзе шмат шуму і адбыўся пажар»^[4][5]. Пажар працягваўся пяць дзён, знішчыўшы таксама некалькі 2500-гадовых гістарычных прадметаў даўніны. Жыхары горада з усіх сіл спрабавалі выратавацца, што прывяло да сур’ёзнай аварыі лодкі на рачным бродзе на рацэ Сян.

Страты

У выніку пажару загінула больш за 30 000 чалавек, згарэла больш за 56 000 дамоў у горадзе. Пажар абышоўся ў агульную эканамічную шкоду ў 1 мільярд даляраў, што склала 43 % ад агульнага аб’ёму вытворчасці горада. Урадавыя ўстановы, уключаючы правінцыйны ўрад, дэпартамент грамадзянскіх спраў, дэпартамент будаўніцтва, паліцэйскі ўчастак, камандаванне гарнізона, правінцыйныя і муніцыпальныя партыйныя штабы, дэпартамент бяспекі, мясцовы суд, вярхоўны суд, тэлеграф, тэлефоннае аддзяленне, паштовае аддзяленне, муніцыпальная гандлёвая палата, цэнтральнае інфармацыйнае агенцтва, большасць ці ўсе будынкі, такія як цэнтральная радыёстанцыя і розныя рэдакцыі газет у Чаншы; спаленыя ці большасць спаленых школ або навучальных устаноў — гэта правінцыйная бібліятэка Хунані і першы педагагічны інстытут Хунані, сярэдняя школа для дзяўчынак пік, першая сярэдняя школа горада Чаншы, зала народнага сходу і іншыя 31 школа; было разбурана больш за дзесяць банкаў, у тым ліку банк правінцыі Хунань, банк Цзянсу юймінь, банк Шанхая, Банк камунікацый і банк Кітая; было спалена больш за 40 заводаў. Сярод іх самай вялікай стратай стала тэкстыльная фабрыка № 1 у Хунань. Шкода гэтай фабрыцы ўключае ў сябе страты ў памеры 270 000 даляраў з-за спаленых цэхаў; 960 000 долараў — ад страты сыравіны; 600 000 долараў — ад страты машын. Як адзін з чатырох рысавых гарадоў, Чанша мела больш за 190 рысавых млыноў і збожжасховішчаў, з якіх ацалелі толькі 12 з паловай. Прамысловасць па вытворчасці шаўковых тканін страціла каля 2 мільёнаў юаняў, што складала каля 80 % актываў галіны. Былі знішчаны ўсе 40 прадпрыемстваў галіны. За выключэннем бальніцы Сян’я, усе бальніцы ў Чаншы былі спалены дашчэнту. Тэраса Дынгван, старажытнае месца ў Чаншы, таксама была цалкам спалена; усе будынкі ўнутры таксама былі разбураны (пазней адноўлены ў 1983 годзе).

Будучыя кітайскія лідары, такія як Чжоу Эньлай і Е Цзяньін  (руск.), таксама прысутнічалі ў горадзе падчас пажару. Вуснае апісанне пажару было напісана Го Мажо  (руск.), які таксама апынуўся ў Чаншы падчас пажару.

Наступствы

Скульптура звона паліцыі

У кітайскай мове іерогліф «вэнь» у тэрміне «Пажар Вэньсі» адносіцца да кода тэлеграфнай абрэвіятуры дня месяца, у той час як «сі» (што азначае «ноч») адносіцца да часу пажару.

18 лістапада Чан Кайшы загадаў пакараць смерцю трох абвінавачаных па гэтай справе^[6]. Чжан Жыжун, старшыня ўрада Хунань, таксама пасля сышоў у адстаўку.

19 лістапада на разваліны Чаншы вярнуліся харчовыя рынкі. Да таго часу 3 чалавекі прадавалі мяса, а 2 — гародніну.

Званіца і бальніца Сян’я перажылі пажар.

Страх Чан Кайшы апынуўся памылковым. Горад адбіў тры асобныя атакі японцаў у 1939  (руск.), 1941  (руск.) і 1942  (руск.) гадах. Горад паў перад японцамі ў 1944 годзе, падчас чацвёртай бітвы пры Чаншы  (руск.), хоць да таго часу горад ужо не меў стратэгічнага значэння.

У ліпені 2005 года ў Чаншы быў пабудаваны першы мемарыял, прысвечаны гэтай падзеі, — мемарыяльная сцяна на месцы старой лямпавай кампаніі. Мемарыяльная сцяна размешчана на беразе ракі Сян. У тым жа годзе быў таксама ўсталяваны велізарны звон паліцыі.

Страчаная гісторыя

Да пажару Чанша быў адным з нямногіх буйных гарадоў Кітая, які за 2000 гадоў не зрушыўся з месца. Пажар, аднак, знішчыў усе культурныя назапашванні, якія горад захаваў з перыяду Вёснаў і Восеняў  (руск.).

У культуры

Пажар паказаны ў серыяле «Бітва за Чаншу  (англ.)» 2014 года.

Зноскі

1. https://baike.baidu.com/item/文夕大火 (нявызн.). Архівавана з першакрыніцы 7 мая 2021. Праверана 26 ліпеня 2022.
2. Richard B. Frank. Tower of skulls : a history of the Asia-Pacific war, July 1937-May 1942. — First edition. — New York, 2020. — 751 pages, 16 unnumbered pages of plates с. — ISBN 978-1-324-00210-9, 1-324-00210-7, 978-0-393-54136-6, 0-393-54136-3. Архівавана 20 лютага 2022 года.
3. Jay Taylor. The generalissimo. — Belknap Press of Harvard University Press, 2009. — 746 с. — ISBN 978-0-674-03338-2.
4. Suwo Zhang, 张素我. Hui yi fu qin Zhang Zhizhong. — Di 1 ban. — [Nanjing]: Jiangsu wen yi chu ban she, 2012. — 2, 6, 330 pages, 5 unnumbered pages of plates с. — ISBN 978-7-5399-4986-4, 7-5399-4986-4.
5. 陈诚与张治中：长沙大火引起的一场误会_私家历史_澎湃新闻-The Paper (нявызн.). www.thepaper.cn. Архівавана з першакрыніцы 5 кастрычніка 2016. Праверана 6 мая 2021.
6. CCTV-国家地理-长沙文夕大火 (нявызн.)(недаступная спасылка). web.archive.org (20 красавіка 2020). Архівавана з першакрыніцы 20 красавіка 2020. Праверана 6 мая 2021.